WPROWADZENIE DO WIEDZY O TEATRZE, WYKŁAD, 19.12.11

Przestrzeń teatralna

Aktor i widz we wspólnej przestrzeni. Nie ma wspólnej przestrzeni – nie ma aktu komunikacji. Kwestia przestrzeni jest kluczowa dla teatru i dlatego poświecimy jej więcej czasu.

Teatr może dziać się wszędzie.

Droga do dzisiejszego teatru była długa i prowadziła przez zmiany i reformy teatralna. Każda reforma musi się zacząć od przestrzeni. Nie ma zmiany aktu komunikacji teatralnej bez zmiany przestrzeni.

Polski teatr monumentalny.

Kto chce reformować teatr, musi zacząć od przestrzeni.

Zachodnia tradycja teatralna zafascynowana jest kręgiem, jako zasadą organizacji przestrzeni teatralnej, co wywodzone jest od kręgu rytualnego. Jak coś się dzieje, ludzie gromadzą się wokół. Jeden aspekt – czysto praktyczny, łatwiej jest zdobyć sobie dogodne miejsce obserwacji, gdy otoczymy przestrzeń działania, drugi – w ten sposób większa grupa obserwatorów może wziąć udział na zasadzie wspólnoty i łączności z tymi, którzy działają, performują. W tradycji dalekowschodniej jest już inaczej.

1. Cykl teatru starożytnego – pierwszy etap rozwoju teatru, sceny i teatru.

   1. Epidauros – wykorzystanie naturalnych warunków, wielkość imponująca amfiteatru (około 17tysięcy osób mogło tam się zmieścić). Teatron, od którego nazwa teatr została przyjęta, na zboczu góry. Sam teatr w dolinie, na wprost góra, wzniesienie.

   2. Rzym – Coloseum. I wiek n. e. teatr, w którym było równie dużo miejsc, co w Epidauros. Centrum zorganizowana dookoła centrum. W amfiteatrach rzymskich rzadziej grywano przedstawienia teatralne, raczej widowiska polegające na walkach.

Potem teatr w swoim rozwoju zaliczył przerwę, został wynaleziony klika Wików później, po upadku Rzymu. Gdy mnisi angielscy ponownie wynajdą teatr. Drugie narodziny teatru – per formatyka mnichów angielskich.

1. Teatr średniowieczny wypracował nowy typ przestrzeni – symultanicznej

   1. Anciens – 1547 rok – rozbudowane miejsca gry. Widać, że to nie jest jedna przestrzeń na cale widowiska, ale kolejne miejsca, w których były grane poszczególne fragmenty przedstawienia. W tej samej przestrzeni – różne miejsca akcji. A jak sobie nie musimy wyobrażać – są nam prezentowane. Przestrzeń dostępna dla każdego. Nie ma instytucji teatralnej – jest trupa, a ich siedzibą – rynki i place miejskie. Teatr jest amatorski nie ma zawodowców.

W średniowieczu i następnych latach – wyspecjalizowanie przestrzeni. Po odegraniu misteriów.

1. Teatr renesansowy

   1. The Globe - Pojawiła się stała przestrzeń teatralna. Teatr Shakespeare ‘ owski – 1584 rok. Przestrzeń stała, budynek, podzielona z miejscem gry wysuniętym do przodu. Publiczność przed sceną jest pod gołym niebem, dopiero miejsca na balkonach są miejscami pod dachem.

1. Nowe tetray – 1578 – 1642. Przestrzeń, która chłonęła:

   1. Otwarty teren gry

   2. Wznosząca się kondygnacjami trzema widownia

   3. Elementy oswojonej już dobrze przestrzeni teatru średniowiecznego wprowadzona z demograficznością miejsc dla widowni, z żywiołowością, prostotą

   4. Brak dekoracji w teatrze elżbietańskim. Ściśle określony podział przestrzeni – widzowie wiedzieli do kogo przynależy która część sceny. Idea teatru sferycznego, który ogarnia cały świat.

1. Teatr barokowy / włoski – we Włoszech narodził się ten typ sceny. Pierwszy we Włoszech budynek wolnostojący, zbudowany wg projektu Palladia w 1580 roku. w tym samym czasie, gdy w Anglii dominuje scena elżbietańska, gdy Shakespeare pisze swoje dramaty, w Europie kontynentalnej – typ sceny nieco innej, której początek jeszcze nawiązuje do idei kuli, ale stopniowo będzie się przeistaczał w układ innego rodzaju, który zostanie nazwany sceną pudełkową.

   1. Tatro olimpico w Vicenzie. Stały plan – i stała dekoracja. z kuli zostało pół okręgu, widać wyraźnie przeciwstawienie – scena z korytarzami, z których aktorzy się pojawiali i która mogła być za pomocą malowanych płócien zmieniana. Przeciwstawiona widownia – 1580 – 85 rok.

   2. W Polsce – 1748 rok – pierwszy wolnostojący budynek teatralny. Prawie 200 lat po Vicenzie. Ten teatr był wzniesiony na rogu królewskiej i marszałkowskiej.

   3. Hiszpania – scena zaczęła się na podwórzach. Widać układ zamkniętego podwórka. Dziś już nie buduje się budynków z podwórkiem studnią, ale wiadomo, o co chodzi. Przestrzeń pozbawiona dachu. Scena koralowa w Hiszpanii.

   4. Teatro Farneze w Parmie, zbudowany na początku XVII wieku – 1618 rok, rozpoczęcie budowy. Zakończona 10 lat później. Nie był bardzo duży. Widzimy już typowy układ, który sprowadza się do tego, ze scenę otacza z trzech stron widownia. Dlatego można mówić łącznie o przestrzeni sześciennej, kubicznej, chociaż nie zawsze jest to plan dokładnego czworoboku.

   5. Wenecja – w 1637 został otwarty i była to pierwsza publiczna opera w Europie. Scena perspektywiczna. Punkt zbiegu – w loży królewskiej. Boczne loże – znaczące elementy tej przestrzeni. O tyle jest różnica w takiej konstrukcji przestrzeni teatralnej, że tu specjalnie nie przejmowano się tym, z jakiego miejsca widz widzi dokładnie scenę. Samo przybycie do teatru było rozrywką o ogólniejszym charakterze. Widzowie nie ubolewali, że widzą tylko połowę sceny.

XVIII/ XIX wiek.

1. Cyrk olimpisjki – Champs d’Elysees – około 1800 roku. skoro cyrk, to chodziło o przywołanie przestrzeni kolistej. Odbywały się rozmaite widowiska, koncerty w cyrku olimpijskim. Dopiero Wagner ożywił tradycję przestrzeni teatru starożytnego.

2. 1876 – Bayreuth – nie przewidziano wielu miejsc dla widza, ograniczone foyer. Zgodnie z ideą wagnerowską – przeznaczony tylko dla sztuki. Widownia jest amfiteatralna, przywołuje idee wystawienia teatru antycznego. Kanał orkiestry jest zakryty od góry, widzowie nie widzą muzyki i dyrygenta. Orkiestra miała nie odwracać uwagi widza. Stworzył Wagner pewną trudność dla śpiewaków – dźwięk idzie najpierw na scenę, potem na widownię, istnieje minimalna różnica czasowa między tym, co gra orkiestra i śpiewa śpiewak. Tam się śpiewa inaczej niż w jakimkolwiek innym operowym teatrze.

Cykl, który zatoczył koło – od amfiteatru greckiego, przez scenę średniowieczną, barokowa przestrzeń, frontalna, do pewnego powrotu. Znowu idea koła zaczęła u schyłku XIX wieku się pojawiać.

Wynalazki techniczne, które okazały się być rewolucyjne dla teatru (w sensie relacji scena - widownia)

• 1818 – oświetlenie gazowe (Londyn). W Warszawie w 1864 roku dopiero.

• 1876 - Pierwsze wyciemnienie widowni. Wcześniej – jasność i na scenie i na widowni.

• 1884 – Budapeszt; napęd hydrauliczny urządzeń scenicznych. Wynalazek o istotnym znaczeniu, który umożliwiał zmiany dekoracji scenicznej, zautomatyzowane.

• 1896 – Monachium; scena obrotowa. Możliwość szybkiej zmiany dekoracji.

Kwestie konsekwencji przemian przestrzeni teatralnych – następny wykład.