WPROWADZENIE DO WIEDZY O TEATRZE, WYKŁAD V, 7. 11. 11
Tekst teatralny.
Części składowe tego, co nazywamy teatrem i przedstawieniem. Patrzymy na teatr, jako na system komunikacyjny, w którym możemy wyróżnić 3 podstawowe elementy:
Aktora – nadawcę
Widza – odbiorcę
Przestrzeń – która jest wspólna
Reżyser – element „dodatkowy” w akcie komunikacyjnym. Przez wieki nie było kogoś takiego, pojawił się dopiero w XIX wieku.
Temat prymarny – kwestia tekstu teatralnego. Ponieważ zawsze w teatrze mamy do czynienia z jakimś tekstem – w szerokim, współczesnym rozumieniu tekstu. od teatru dramatycznego do postdramatycznego właściwie można by zacząć, ale mogłoby to nie wystarczyć. Po drodze był jeszcze epicki…
Słowo – tym posługuje się teatr od zarania dziejów. Dziś już możemy wyobrazić sobie teatr dramatyczny, w którym słowa nie padają wcale, albo bardzo mało. Słowo w teatrze zajmuje dziś inne miejsce niż kiedyś i tekst jest czymś innym.
Dramat
Tragedia – definicja Arystotelesa - naśladowcze przedstawieni akcji poważnej. Czy miał na pewno na myśli tekst? Można mieć wątpliwości do tego. Może dotyczy to performensu? Czyli wykonania tragedii. Traktujmy to jako punkt wyjścia. Dramat – wywodzi się stamtąd, owe 2.5 tysiąca lat. Pytamy o status dramatu. Jeżeli weźmiemy do ręki słownik terminów literackich, to tam będzie obszerne hasło dramat. Słowa pojawiają się takie – zasadniczo, najczęściej – asekurancja, nie ma zasady powszechności i bezwzględności, co do przekonania, ze są to utwory, przeznaczone do realizacji scenicznej. Dominacja dialogu – ale może go nawet nie być. Niemniej jest ta obszerna definicja.
Słownik terminów teatralnych – pojęcie tekstu dramatycznego – współczesna praktyka teatralna utrudnia sprecyzowanie opisowej definicji tekstu teatralnego, odróżniając go od każdego tekstu.
Dramat jest sługą dwóch panów – literatury i teatru.
Dramat – tekst teatralny. Teoria teatru, teatr wystawiający, trafia do odbiorcy za pośrednictwem teatru. Trzeba pójść do odbiorcy, teatr – techniczna możliwość rozpowszechniania dramatu. Zapis literacki, zdarzenie teatralne. Powstały partie teoretyków – prof. Sławińskiej, literatów i prof. Stefania– Skwarczyńskiej, teatralnej. Pomiędzy pogląd Ingardena, że dramat jest granicznym wypadkiem języka literackiego.
Molier – wiadomo, ze komedie pisze się tylko po to, by je grano, toteż czytać je mają ci, którzy potrafią w myśli odtworzyć ruch sceniczny.
Czym różni się dialog dramatyczny od potocznego, którym posługujemy się na co dzień? Jeśli zapiszemy przebieg rozmowy ludzi na korytarzu, to czy będzie to dialog dramatyczny? Jeśli nagramy odgłos imprezy towarzyskiej i przepiszemy poszczególne wypowiedzi, to będzie to dialog dramatyczny?
Hamlet – akt I
Przedstawili się sobie i widzom
Wiemy po co się spotkali
Warszawianka – Wyspiański – dekoracja.
Opis wnętrza – ale nie jest skierowany do widza
Droga tekstu teatralnego – by zaistnieć w umyśle odbiorcy. Shakespeare był reżyserem także. Wszystko to zawarł w wypowiedziach postaci. Dopiero wydawcy Shakespeare’ a dodali didaskalia. Słowa w teatrze pełnią najrozmaitszą funkcję, językoznawcy – rozróżnienia znaczenia i sensu. Przynależność do systemu językowego – słowo znaczy to, co znaczy, inne znaczą co innego. Sens słowa – to, co znaczą w konkretnej sytuacji. Musimy dysponować dodatkowe informacje. Wiedza o sytuacji wypowiadania i wiedza presuponowana, by akcja mogła się jakoś zacząć– dostarcza wiedzy o tym, co było wcześniej. W Elektrze dowiadujemy się tego od posłańca, tego, co sprawi, że jej dalsze działanie będą zrozumiała dla odbiorcy – nie jest łatwo zrozumieć matkobójstwo. Mąż pojechał na wojnę, żona została, wzięła innego męża, który także zagarnął tron, wracam Agamemnon, Klitajmestra go zabija. Status dziwny – posłaniec jest tylko do presupozycji. Pozwala nam top zrozumieć sytuacje, w której się znajdujemy. Grekom takie informacje do niczego nie były potrzebne, my potrzebujemy. W teatrze dramatycznym istnieje V faz:
Przedstawienie
Ekspozycja
Rozwinięcie
Perypetie
Rozwiązanie
Wypowiedzi w dialogu dramatycznym są podporządkowane temu, by skonstruować system fabularny. Ten ciąg następujących po sobie zdarzeń, modułowo ustawiony tak, by pociągało to za sobą zmiany sytuacji. Wszystko to dzieje się na dwóch płaszczyznach – dialogu i działania.
Same akty mowy dokonują pewnych czynów. Rzeczywistość ulega zmianie. Gdy profesor swoim wykładem zmienia studentów, to wtedy można powiedzieć, ze ten wykład miał per formatywny charakter, to o czym mówił, zmieniło rzeczywistości. W teatrze performatywy są używane, by zmienić bieg rzeczywistości, nie tylko, by układać fabułę.
Warszawianka – Ludwik Solski jako stary wiarus.
U Wyspiańskiego – opis, nie pada żadne słowo w tej scenie, jakbyśmy podsłuchiwali pod drzwiami, to niczego byśmy się nie dowiedzieli. Potrzebne było działanie, nie słowo. To jest jeden z dowodów na to, że teatr jest rodzajem praktyki akustyczno – wizualnej. Działanie, które obywa się bez słów, ale oparte jest na tekście.
Dramat, jako tekst teatralny, jest partyturą, która podlega realizacji.
To, co do tej pory było przedmiotem wykładu, dotyczyło teatru dramatycznego, takiego typu teatru, który realizując partyturę, realizuje przedstawienie, w którym dominuje tekst, dialog. Wielka reforma teatru na przełomie XIX/XX wieku, nadała teatrowi autonomię, nowe formy – przedstawianie tekstowych światów. Formę teatru dramatycznego zakwestionował Brecht – twórca teatru epickiego, który chciał być niearystotelesowski i nienaśladowczy, ale pozostał fabularny. Teatr epicki – teatr fabuły.
W dramatycznej formie teatru mamy działanie, w epickiej – opowiadanie. Stąd nazwa. Widza wplątuje się w działanie, w epickiej – czyni obserwatorem. W dramatycznej – reakcja uczuciowa, w epickiej zmusza się do rozstrzygnięć. Dramatyczna forma teatru – naśladowcza funkcja ma nam zapewnić pewna iluzję, w epickiej formie teatru – opowiada się o jakiejś rzeczywistości, to nie jest tożsame.
Epicki - Żeby podzielić linearną akcję na pewne sceny, by podzielić ją muzyką. Songi Brechta wstrzymywały akcję i komentowały ją. To nie były ozdobniki, pełniły konkretną funkcję dramatyczną. Najogólniej teatr epicki był punktem zwrotnym, gdyż zanegował dramaturgię arystotelesowską, ale zostawił fabułę.
Następny krok – podważenie fabuły. W różny sposób ten zamach został przeprowadzony – Beckett, Czekając na Godota – przykład. Dramat o czekaniu, a co z fabuły jest w czekaniu? Zamach na fabułę, w którym brali udział Witkacy, Gertruda Stein, Artaud.
Apel do wyobraźni widza – by patrzył na aktorów, jakby byli za przezroczystą ścianą, aktorzy mają grać, jakby nie było widzów. Potem – rzeczywistość sama dla siebie.
Do powstania teatru nie potrzeba już akcji. Odrzuca się prymat tekstu, mamy do czynienia z teatrem postdramatycznym, jako wytworem sztuki. Czasem ten teatr jest postantropocentryczny, ale to rejony bardziej szczegółowe. Jest to na pewno teatr reżysera.
Teatr stał się miejscem ceremonii, powoływania pewnej ceremonii o charakterze zastępującym akcję.
Heterogeniczność
Widzowie są dzieleni na grupy.
Wycinkowość percepcji
Dialektyka bezmiaru i braku
Ważniejsze jest to, co komunikuje ciało, nie słowo
Eksponowanie materialności
Akcja dramatyczna w tradycyjnym teatrze – między ciałami, w post – na ciałach
Znaki teatralne w teatrze post. – fizyczność słowa, oddech, rytm, zmienna tonacja, pokazywanie aktu mowy, jako działania, kolaż, montaż, estetyka wideoklipu.
Ale teatr dramatyczny dalej istnieje, nie zanikł po powstaniu teatru postdramatycznego. Świadectwo swojego czasu.