III. Nurty teorii Socjologicznych:

1. Teoria kontroli społecznej Durkheima:

• Twierdził, że przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, występuje i będzie występować w każdym społeczeństwie. Powody tego stanu są, jego zdaniem, dwa:

• Zachowanie łamiące normy społeczne jest czynnikiem dynamizującym społeczeństwo, nie pozwalającym mu trwać w bezruchu, a zmusza je do nieustannej rewizji swego stosunku do własnych wytworów kulturowych (norm, wartości, systemów, poglądów itd.), dostarczając przy tym kryteriów ocen (ocenić, co jest „dobre", można dopiero wtedy, gdy widzi się, co jest „złe"). Gdyby więc nawet stworzyć „społeczeństwo aniołów", w którym nie popełniano by przestępstw, to ludzie i tak wynajdą zacho­wania ich zdaniem godne potępienia, czyli wykreują przestępczość.

• Człowiek ze swej natury jest egoistyczny i nie ma żadnych biologicznie warunkowanych hamulców powstrzymujących przed krzywdzeniem innych ludzi. Społeczeństwo musi więc wytwarzać środki zdolne do powstrzymywa­nia ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymać nasilenie przestępczości we właściwych granicach.

• To, że ludzie nie popełniają przestępstw zdaniem Durkhiema sprowadza się do tego, że więź społeczna jest tym, co pozwala społeczeństwu na kontrolowanie zachowania jednostek. Kontrola ta polega na przekonywaniu i autorytecie instytucji wytworzonych przez społeczeństwo. Są to czynniki powstrzymujące przez popełnianiem przestępstw, jednak w okresach wstrząsów lub gwałtownych zmian społecznych uznawane zasady tracą swój autorytet i następuje dezorientacja co do tego czym należy się kierować, do głosu dochodzą naturalne ludzkie skłonności.

2.Teorie neutralizacji Matzy i Sykese:

• Wysnuli tezę, że nie istnieją podkultury dewiacyjne. Ich zdaniem można jedynie mówić o podkulturach dewiacji czy też przestępczości. Operując pojęciem „podkultura dewiacyjna” akcentuje się nadmiernie odrębność danej klasy wartości i norm zachowania w stosunku do kultury dominującej. Uważali, że w społeczeństwie istnieją dwa systemy wartości:

• Wartości oficjalne- konformistyczne, związane są z czasem pracy, nauki, z działalnością polityczną lub społeczną

• Wartości podskórne- dewiacyjne, związane są z czasem wolnym od pracy (weekendy, wakacje, święta).

• Kwestionowanie odpowiedzialności - sprawca odwołuje się do niezawinionego przez siebie zbiegu okoliczności lub okre­śla się jako człowiek „wepchnięty" w sytuację nie dającą mu szans innego zachowania, Kwestionowanie szkody- sprawca uważa, że jego działanie bądź nie wyrządziło nikomu krzywdy lub tylko nieistotną, bądź jest sprawą między nim a poszkodowanym i nikogo nie powinno to ob­chodzić,

• Kwestionowanie (odrzucenie) ofiary - sprawca jest przekonany, że ofiara jego działania zasłużyła sobie na takie potrakto­wanie, np. lichwiarz. Kryminalista może przybierać pozę Robin Hooda, jako tego, kto urzeczywistnia sprawiedliwość, nie przej­mując się ustawami.

• Potępienie potępiających- sprawca usprawiedliwia się tym, że inni, a zwłaszcza ci, którzy go ścigają, postępują tak samo albo nawet gorzej, np. policja jest przekupna i brutalna, rodzice wyżywają się na swoich dzie­ciach itd.

• Powołanie się na wyższe racje - sprawca powołuje się na kolizję wartości wymagającą poświęcenia dobra — jego zdaniem — niższej wartości, np. pobił w obronie przyjaciela, ukradł dla zapewnienia lepszego bytu rodzinie itd.

• Wspólną cechą technik neutralizacji jest dokonanie pojęciowej manipulacji odbierającej w oczach sprawcy możliwość obciążenia go negatywnym zachowaniem. Do zastosowania techniki neutralizacji dochodzi gdy naruszane normy są przez sprawcę zinternalizowane i ich zakres działania nie jest ograniczony, a wartość naruszana zdaniem sprawcy w zasadzie podlega ochronie.

  3. Teorie siły kontroli Hirshiego

  Koncepcja hirschiego- jednostka może dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane.

  Komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem:

1. Przywiązanie- emocjonalne związki jednostki z otoczeniem, jednostka silnie przywiązana do swego otoczenia czuje się moralnie zobligowana do przestrzegania norm, które to otoczenie uznaje. Zachowanie sprzeczne z normami społecznymi powstrzymuje jednostkę przed zachowaniem dewiacyjnym. Ludzie wrażliwi na negatywne opinie otoczenia powstrzymują się przed naruszaniem norm. Przywiązanie jest mierzalne i nie mierzalne niezależnie od tego, czy doszło do zachowania dewiacyjnego. Ulega osłabieniu w chwili, gdy jednostka przestaje się liczyć z opinią otoczenia- droga do dewiacji jest otwarta. Przywiązanie jest równoznaczne z kontrolą wew.

2. Zaangażowanie- stosowanie się do reguł z obawy przed konsekwencjami ich naruszania. Konformizm jednostki wynika z chłodnej kalkulacji zysków i strat- konformizm się opłaca, dewiacja przynosi straty. Może wystąpić błąd w procesie podejmowania decyzji co do sposobu postępowania. Zarówno błędna ocena sytuacji, jak i brak stosownych informacji mogą stanowić możliwe wyjaśnienia zachowania dewiacyjnego. Naruszenie norm społ. Jest szczególnie prawdopodobne w tych środowiskach i u tych jednostek, które mają stosunkowo mało do stracenia w wypadku zachowań niepożądanych, są mało zaangażowane w działalność konformistyczną (upośledzone warstwy społ., osoby o niskim statusie). Aspiracje i ambicje sprzyjają konformizmowi a nie dewiacji.

3. Zaabsorbowanie- jednostka zaabsorbowana działalnością konformistyczną jest związana spotkaniami terminami, godzinami pracy, planami więc nie ma okazji do zachowań dewiacyjnych. Zaabsorbowanie jest pochodną zaangażowania- konformistyczne aspiracje i motywacje wymagają poświęcenia wiele czasu i wysiłku. Zajęcie się czymś pożytecznym przeciwdziała zachowaniom dewiacyjnym.

4. Przekonanie- jednostka jest przekonana o konieczności przestrzegania norm społecznych. Im mniej jest przekonana, tym większe jest prawdopodobieństwo naruszania norm. Przyczyną słabnięcia przekonania o konieczności przestrzegania norm społecznych jest osłabienie więzi z nonkonformistycznym porządkiem, więzi jednostki ze społeczeństwem.

   4. Teoria rozwoju moralnego człowieka Warrena:

   BRAK

   5. Teoria zróżnicowania podatności na resocjalizację Ysneka:

   BRAK

   6. Teoria naznaczenia społecznego Beckera:

   Dewiant i dewiacja- dewiacje tworzą grupy społeczne przez ustanawianie reguł, ich naruszenie stanowi dewiację. Sam czy nie jest dewiacyjny, ale jest nim wtedy, gdy zostanie określony w reakcji społecznej. Dewiantem jest ten, kogo widownia społeczna wskaże jako winowajcę, przyczepiając mu etykietkę dewiacyjną, zachowanie dewiacyjne to takie, które widownia uważa za takie. Dewiantem nie jest tren, kto narusza normy społeczne, ale ten, który zostaje uznany za naruszającego normy społeczne. Zachowanie dewiacyjne zależy od wielu okoliczności (nasilenie reakcji społecznej jest zmienne w czasie). Reakcja społeczna zależy od tego, kto naruszył normę oraz kto był poszkodowany (reakcja zależy od tego, do jakiej kategorii ludzi należy dewiant). Reakcja społeczna zależy także od tego, czy dane zachowanie nie zgodne z norma pociąga za sobą jakieś skutki. Grupy społeczne naznaczają określone zachowanie danej osoby jako dewiacyjne, inni postępują identycznie, ale uchodzą za konformistów. Społeczeństwo tworzy dewiantów przez określenie całych klas zachowań jako dewiacyjnych.

   Typologia zachowań dewiacyjnych:

• zachowanie zgodne z regułami, nie postrzegane jako dewiacyjne- konformistyczne,

• zachowanie zgodne z regułami, postrzegane jako dewiacyjne- błędne ocenianie,

• postępowanie sprzeczne z regułami, nie postrzegane jako dewiacyjne- dewiacja ukryta,

• postępowanie sprzeczne z regułami, postrzegane jako dewiacyjne- dewiacja czysta.

  Proces tworzenia i egzekwowania reguł społecznych- u podstaw tworzenia i egzekwowania reguł społ. leży władza i siła. Reguły służą zazwyczaj interesom grup dzierżących władzę, ich egzekwowanie opiera się na przymusie. Grupy społeczne są wysoce zróżnicowane społecznie, etnicznie, zawodowo i kulturowo i nie uznawają tych samych reguł. W wyniku tego występuje rozbieżność poglądów co do tego, jakie zachowanie jest właściwe w danej sytuacji. Różnice w stosowaniu reguł dotyczą zróżnicowania pod względem siły i władzy. Tworzenie i stosowanie reguł są procesami politycznymi.

  Sekwencyjny model dewiacji- każdej sekwencji procesu dewiacji odpowiadają inne przyczyny, odmienne czynniki. Każdej dającej się wyodrębnić fazie nasilania się dewiacji odpowiadają tylko jej właściwe czynniki warunkujące zachowanie, rola czynników operujących w trakcie całej złożonej sekwencji jest w każdej fazie inna. Becker wprowadził pojecie kariera- dewiacyjna pozwala na określenie pewnych sekwencji wydarzeń, których końcem może być zaakceptowanie przez nonkonformistę swego statusu. Pierwszym szczeblem kariery dewiacyjnej jest popełnienie nonkonformistycznego czynu, który stanowi naruszenie pewnego zbioru reguł. Becker uważał, że w całej sekwencji zdarzeń zapoczątkowanych pierwszym naruszeniem norm istotne znaczenie ma stopniowe kształtowanie się motywacji dewiacyjnych. Istotnym momentem w rozwoju kariery dewiacyjnej jest pierwsze publiczne określenie danej osoby jako dewianta; kiedy zachowanie dewiacyjne zostaje ujawnione to ma to istotne znaczenie dla osoby naznaczonej tj. na jej własny obraz i na życie w społeczeństwie. Ważnym jest zmiana jej publicznej tożsamości. Końcowym etapem kariery dewiacyjnej jest przystąpienie do zorganizowanej grupy dewiacyjnej.

  Cechy statusu dewiacyjnego- każdy człowiek posiada wiele statusów z uwagi na przynależność do pewnych kategorii społecznych. Status dewiacyjny dominuje nad pozostałymi statusami, które może posiadać jednostka; jest pierwszym symbolicznym identyfikatorem dewianta w trakcie interakcji. Status dewiacyjny posiada posiłkowe cechy, w wyniku naznaczenia następuje symboliczna generalizacja z jednego zachowania, które jest uważane za niewłaściwe, także na inne zachowania i cechy dewianta.

  Dewiacja jako samo spełniające się proroctwo- osoba publicznie określona jako dewiant bywa odcinana od

  uczestnictwa w grupach konformistycznych. Odrzucenie dewianta prowadzi do tego, że narusza on normy

  społeczne, których nie zamierzał łamać, lecz zmuszony jest do tego okolicznościami. Istotnym czynnikiem

  spełniania się proroctwa są zinstytucjonalizowane metody postępowania z dewiantami. Mechanizm tego

  proroctwa spycha dewianta na margines życia społecznego, w kierunku podkultury dewiacyjnej. Końcowym

  etapem kariery dewiacyjnej jest przystąpienie do zorganizowanej grupy dewiacyjnej.

7. Teoria zróżnicowania powiązań Schuterlanda:

Teoria ta obejmuje następujących dziewięć stwierdzeń:

1. „Zachowanie przestępne jest wyuczone", nie jest więc wrodzone, lecz wy­maga — jak każda działalność — stosownego wyszkolenia.

2. „Zachowanie przestępne zostaje wyuczone w interakcjach z innymi oso­bami w procesie komunikowania się", który jest głównie werbalny, ale może też przebiegać przy pomocy gestykulacji.

3. „Zasadnicza część uczenia się przestępnego zachowania dokonuje się w grupach o bliskich osobistych powiązaniach", czyli w grupach pierwotnych co oznacza, że środki masowego przekazu odgrywają stosunkowo niezna­czną rolę w genezie przestępnego zacho­wania.

4. „Gdy zachowanie przestępne jest wyuczone, to uczenie obejmuje: a) tech­niki popełniania przestępstw, które są niekiedy bardzo skomplikowane, a niekiedy bardzo proste, b) specyficzne ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji i postaw".

5. „Specyficzne ukierunkowanie motywów i dążeń jest wyuczone w powią­zaniu z określeniem norm prawnych jako wiążących bądź niewiążących co łączy się z przebywaniem wśród osób, które traktują normy prawne jako wymagające przestrzegania, albo osób dopuszczających naruszanie takich norm.

6. [podstawowa teza] „Jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji sprzyjających naruszaniu przepisów prawa nad definicjami nie sprzyjającymi narusza­niu przepisów prawa", w czym wyraża się zasada zróżnicowanych powią­zań; ludzie zachowują się w sposób przestępny wskutek zetknięcia się z kryminalnymi wzorcami zachowań oraz odcięcia od wzorców zachowań antykryminalnych.

7. Zróżnicowane powiązania mogą się różnić częstotliwością, trwałością, pierwotnością i intensywnością", ponieważ czynniki te mogą wpływać na pojawianie się zacho­wań przestępnych bądź nieprzestępnych; „częstotliwość" i „trwałość" sty­kania się z wzorcami przestępnymi mają oczywiste znaczenie dla wywoływania zachowań przestępnych, natomiast waga „pierwotności" wynika z siły od­działywania określonych wzorców we wczesnym dzieciństwie, gdyż wy­uczone wówczas motywy, postawy itd. mogą być bardzo trwałe; „inten­sywność" zaś łączy się z prestiżem źródła, z którego pochodzą wzorce zachowania (kryminalnego albo antykryminalnego) oraz z emocjonalną re­akcją związaną z tym źródłem. W tezie tej wskazano czynniki wpływające na pojawianie się preferencji do zachowań pro- i antyprawnych.

8. „W procesie uczenia się zachowań przestępnych poprzez powiązania z kry­minalnymi i antykryminalnymi wzorcami występują te wszystkie mecha­nizmy, które występują przy każdym uczeniu się", a więc nie chodzi tu tylko o uczenie się przez naśladownictwo.

9. „Ponieważ zachowanie przestępne jest wyrazem ogólnych potrzeb i war­tości, nie można go wyjaśniać, odwołując się do tych potrzeb i wartości, gdyż zachowanie nieprzestępne jest wyrazem tych samych potrzeb i war­tości" — przecież zarówno złodzieje kradną, jak i uczciwi robotnicy pra­cują dla zdobycia pieniędzy. Jeżeli natomiast uznać, że człowiek sam kształtuje swoje zachowanie, jest „aktywny", a nie tylko „reaktywny", to nie wiadomo, czemu ma służyć owa „nadwyżka". Omawia­na nadwyżka nie jest więc ani wystarczającym, ani koniecznym warunkiem popełnienia przestępstwa.

   8. Teoria przestepczej podkultury Cohena:

Działanie jako rozwiązywanie problemów- każde działanie człowieka jest rozwiązywaniem problemów. Do czasu rozwiązania problemy te wywołują stan napięcia, braku równowagi; stanowią wyzwanie. Pomimo naszych wysiłków problemy te mogą nadal pozostawać nierozwiązane, bądź rozwiązanie jednego z nich rodzi następny. Większość z nich można z łatwością rozwiązać. Zdarzają się jednak i takie które nastręczają nam mnóstwo trudności

Sytuacja i ramy odniesienia- wszystkie ludzkie problemy powstają i są rozwiązywane w ramach dwóch kategorii determinacji: ich ram odniesienia, sytuacji w której działają. Rozwiązywanie problemów polega na zmianie jednego z tych czynników bądź obydwu naraz.

Sytuacja w ujęciu Cohena to świat, w którym żyjemy i miejsce, w którym w świecie tym jesteśmy usytuowani”.

Na postrzeganie sytuacji wpływają takie czynniki jak: Wychowanie, Stereotypy, Postawy, Wartości, Interesy.

Czynniki te stanowią swoisty pryzmat przez który postrzegana jest sytuacja. Każda zmiana ram odniesienia wiąże się z uruchomieniem mechanizmów przystosowawczych min.: Projekcji, Racjonalizacji, Substytucji.

Nacisk na konformizm- według Cohena grupy odniesienia wywierają na jednostkę presję w kierunku zachowania się zgodnie ze standardami, które obowiązują grupę. Z powyższego wynika że nie każde możliwe rozwiązanie problemu jest dostępne dla jednostki. Dostępne jest jedynie te które jest zgodne ze standardami, normami, obyczajami, obowiązującymi daną grupę. Dzieje się tak ponieważ „konformizm” jest nagradzany akceptacją natomiast „dewiacja” karana jest odrzuceniem. Konformizm stanowi kryterium trafności czy zasadności ram odniesienia rozpatrywanej jednostki. Nonkonformizm może spowodować utratę statusu w grupie a nawet odrzucenie przez grupę.

Procesy interakcyjne- Cohen kładł szczególny nacisk na grupowe procesy doprowadzające do dewiacji:

podstawowym warunkiem wyłonienia się nowych form podkulturowych jest interakcja jednostek, które mają

podobne problemy w przystosowaniu. Procesy interakcji mogą zachodzić między jednostkami oraz całymi grupami. Cohen wprowadził pojęcie gestów eksploracyjnych- psychologia tłumu. Dwa elementy koncepcji kształtowania się podkultur wymagają podkreślenia. Po pierwsze: dochodzenie w toku interakcji do nowych rozwiązań i wykształcenie się odmiennych norm i wartości jest zjawiskiem grupowym. Po drugie: innowacyjny rezultat wcale nie musi być zamierzony, poszczególni zaś uczestnicy interakcji mogą się przyczynić do jego osiągnięcia zarówno przez bezpośrednie działanie jak i przez działanie pośrednie lub nawet zaniechanie działania.

Problem statusu- problem statusu to problem zdobycia uznania w oczach otoczenia. Jeżeli grupa odczuwa, że nie może czy nie potrafi osiągnąć statusu zgodnie z obowiązującymi kryteriami, będzie dążyć do wypracowania nowych kryteriów statusu. Oznacza to powstanie nowej podkultury.

Podkultura a kultura- podkultura jest kulturowa, ponieważ każdy jej uczestnik znajduje się pod wpływem innych, którzy uczestniczą w tym systemie normatywnym. Jest ona podkulturowa, ponieważ normy dotyczą tylko jednostek czerpiących z nich korzyść i znajdujących klimat moralny, w którym normy te mogą się rozwijać i trwać. Podkultura może istnieć dłużej niż jej założyciele pod warunkiem, że jej normy zaspakajają potrzeby następców. Spoistość podkultury zwiększa się również poprzez poczucie zagrożenia zewnętrznego dla danej grupy.

Obronna prowokacja- Członkowie nowo powstałej podkultury nie są bez reszty przekonani, czy przyjęty przez nich system aksjologiczno-normatywny jest zasadny, jego uwierzytelnieniu służy mechanizm obronnej prowokacji. Obronna prowokacja polega na zachowaniu się w sposób który wywołuje gniew, oburzenie i potępienie społeczeństwa. Reakcje otoczenia świadczą bowiem / lub potwierdzają /, że społeczeństwo jako całość jest wrogo ustosunkowane do członków podkultury. W rezultacie powoduje to, że więzi łączące członków podkultury zacieśniają się przy jednoczesnym zerwaniu ostatnich więzi ze społeczeństwem