Astma oskrzelowa
najczęstsza przewlekła choroba układu oddechowego spotykanych u dzieci i młodzieży
w krajach uprzemysłowionych około 5-12% dzieci choruje na astmę, natomiast w Polsce ponad 15%
rozpoczyna się zwykle w pierwszych latach życia dziecka (u 80% dzieci objawy pojawiają się przed ukończeniem 5 roku życia a w około 1/3 przypadków przed ukończeniem 2 roku życia)
choroba ta dotyka około 2 razy częściej chłopców niż dziewczynki
Definicja: astma jest przewlekłym procesem zapalnym dróg oddechowych. Zmiany zapalne wywołują powtarzające się epizody świstów, utraty tchu, poczucia ciężaru w klatce piersiowej, kaszlu, zwłaszcza w nocy i (lub) nad ranem. Objawom tym towarzyszy zazwyczaj zmienne ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe, cofające się całkowicie lub częściowo, spontanicznie albo pod wpływem leków.
W zależności od przyczyn powodujących rozwój choroby i jej zaostrzenie dzieli się astmę na:
- atopową (zewnątrzpochodną) - nieatopową (wewnątrzpochodną).
Alergeny wywołujące ataki astmy (w astmie atopowej):
roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pyłki roślin, pierze i zarodniki pleśni
alergeny pokarmowe: mleko krowie, jajo kurze, orzechy
spaliny samochodowe, zanieczyszczenie środowiska, dym papierosowy.
W astmie nieatopowej dolegliwości wywołują zakażenia wirusowe, częste u niemowląt i dzieci przedszkolnych .
Do nasilenia objawów astmy przyczyniają się też silne stany emocjonalne jak płacz, śmiech, strach, stres.
Istotnym bodźcem wyzwalającym skurcz oskrzeli jest wysiłek fizyczny.
Po 6-15 minutowym wysiłku dochodzi do przejściowego zwiększenia oporu w drzewie oskrzelowym wyzwalającego kaszel, duszność i świszczący oddech.
Ze względu na to, że astma oskrzelowa jest chorobą o wieloczynnikowej etiologii jej kompleksowe leczenie składa się z trzech rodzajów postępowania.
Leczenie przyczynowe odgrywające bardzo ważną rolę w leczeniu astmy polegające na identyfikacji i kontroli czynników, które wywołują reakcję zapalną lub powodują ostrą obturację oskrzeli.
Leczenie farmakologiczne, w których podstawowe znaczenie ma stosowanie leków przeciwzapalnych i rozszerzających oskrzela
Leczenie wspomagające, na które składa się :
rehabilitacja ruchowa
leczenie psychologiczne
leczenie klimatyczne.
Celem rehabilitacji ruchowej w astmie oskrzelowej jest:
nauka postępowania podczas ataków duszności
usprawnienie mechanizmu oddychania poprzez utrzymywanie higieny drzewa oskrzelowego i wzmacnianie siły mięśni oddechowych
dbałość o prawidłową postawę ciała dziecka
poprawa tolerancji wysiłku fizycznego poprzez zwiększenie pojemności życiowej płuc, co podnosi ogólną wydolność i sprawność fizyczną dziecka.
W celu oczyszczenia drzewa oskrzelowego stosuje się:
drenaż ułożeniowy,
oklepywanie klatki piersiowej,
naukę kaszlu z efektywnym odksztuszeniem wydzieliny,
albo mechaniczne odsysanie wydzieliny ( u niemowląt i małych dzieci).
W celu poprawy wentylacji stosuje się:
ćwiczenia oddechowe bierne (u małych dzieci),
ćwiczenia oddechowe czynne torem przeponowym (u dzieci starszych),
Usprawnianie długofalowe poza okresami duszności
W okresie bez ataków duszności stosuje się:
ćwiczenia oddechowe połączone z technikami rozluźniającymi w celu poprawy toru oddychania, obniżenia przepony, poprawy miejscowej wentylacji płuc
ćwiczenia bierne/czynne poprawiające zakres ruchu obręczy barkowej,
ćwiczenia bierne/czynne wzmacniające mięśnie brzucha i grzbietu oraz rozciągające mięśnie piersiowe.
ćwiczenia ogólnorozwojowe, poprawiające ogólną sprawność i wydolność oddechową dziecka,
ćwiczenia korekcyjne klatki piersiowej i kręgosłupa.
Zasady postępowania przed wysiłkiem fizycznym:
Dziecko musi się stosować do zaleceń lekarza co do prowadzenia prawidłowej farmakoterapii: zapobiegawczo 10-15 minut przed wysiłkiem fizycznym stosuje się leki, które między innymi hamują ostrą reakcję oskrzeli na wysiłek fizyczny i zimne powietrze.
Istotne są warunki otoczenia w których ma odbyć się wysiłek fizyczny. W okresie zimowym, jeżeli temperatura jest niższa niż 5 stopni Celsjusza występuje niebezpieczeństwo nasilenia objawów astmatycznych. W okresie letnim słoneczna wietrzna pogoda w sezonie pylenia także zwiększa to ryzyko. W takich warunkach lepiej zaplanować wysiłek fizyczny w pomieszczeniu zamkniętym.
Należy wyeliminować z otoczenia alergeny i czynniki wyzwalające. Jeżeli ma to być wysiłek na otwartej przestrzeni, znaczenie będzie miała np. pora roku, zanieczyszczenie środowiska pyłami i gazami itp., jeżeli na sali gimnastycznej, to czystość w sali gimnastycznej, kontakt z talkiem, magnezją, materacami gąbkowymi itp.
Wysiłek fizyczny poprzedzony jest rozgrzewką, która powinna trwać około 10-15 minut i powinna mieć charakter zabawy biegowej w trakcie której wykonuje się ćwiczenia wszystkich dużych grup mięśniowych. Tętno podczas rozgrzewki powinno wynosić około 45-50 % tętna maksymalnego (HRmax) czyli około 110/120 uderzeń na minutę.
Trening fizyczny ma charakter interwałowy (tzn. intensywność wysiłku raz się wznosi raz spada). Wykonuje się 3 minutowe ćwiczenia z przyśpieszeniem tętna do 170/min a później 3 minuty ćwiczeń z tętnem obniżonym do 110-90/min.
Na końcu ćwiczeń stosuje się ćwiczenia relaksacyjne, które zazwyczaj mają charakter ćwiczeń oddechowych.