Czynniki rozwoju człowieka
Osobowość (def.). Jest to kompleks właściwości człowieka, które zapewniają organizację i stałość jego zachowania oraz nadają temu zachowaniu piętno indywidualne, tzn. sprawiają, że zachowanie danego człowieka różni się od zachowania innych ludzi.
Do najczęściej wymienianych elementów, wchodzących w skład osobowości, należą :
potrzeby,
wartości,
zainteresowania,
cele życiowe,
schematy poznawcze, (np. światopogląd, obraz własnej osoby, opinie)
postawy,
zdolności,
temperament.
Współcześnie, w polskiej psychologii rozwojowej rozpowszechniona jest koncepcja czterech czynników rozwoju, (dialektyczna teoria rozwoju) :
Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, zwłaszcza układu nerwowego,
Aktywność własna jednostki,
Środowisko,
Wychowanie.
Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne to przede wszystkim :
Struktura i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego, zwłaszcza mózgu
Budowa i funkcjonowanie analizatorów
Typ układu nerwowego, tzn. : siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych – pobudzenia i hamowania, czyli temperament.
2.Aktywność własna jednostki polega na czynnym zaspokajaniu potrzeb, poprzez coraz lepsze orientowanie się w rzeczywistości oraz coraz sensowniejsze działanie. Źródłem aktywności dziecka mogą być przypadkowe, spontaniczne bodźce zewnętrzne, wyzwalające własne działanie i poprzez nie – poszerzające zakres wiedzy, doświadczenia, odczuć empirycznych. Jednakże jego aktywność może być także stymulowana, w sposób zamierzony, poprzez inne osoby. Aktywność ta przybiera coraz wyższe formy – od zabawy, poprzez pracę oraz własną twórczość, kreatywność w stosunku do otaczającej rzeczywistości.
3.Wpływy środowiskowe – oddziałują na dziecko, na jednostkę od początku jego istnienia. Człowiek jest istotą społeczną, żyje w środowisku społecznym, w określonym kręgu cywilizacji i kultury. Poprzez procesy uczenia i dojrzewania stopniowo przyswaja sobie zdolność mówienia, obyczaje, formy zachowań, normy kulturowe swojego środowiska. Szczególną rolę odgrywa tu rodzina, poprzez którą przenikają z zewnątrz różnorodne wpływy. W początkowym okresie nie działają one na dziecko bezpośrednio, lecz poprzez rodziców, rodzinę, rodzeństwo. Wpływy te są dodatkowo wzmocnione silnym zaangażowaniem emocjonalnym obu stron : dziecka i osób z rodziny. Kształtuje się u dziecka obraz wzorca do naśladowania, osoby ważnej dla niego, znaczącej, istotnej. Człowiek podlegając wpływom środowiskowym, również sam bierze udział w procesie przemian społecznych, sam wpływa na kształtowanie się środowiska.
Ogromny wpływ odgrywa środowisko rodzinne w rozwijaniu aktywności twórczej dzieci, w kształtowaniu postawy kreatywnej. Rodzice nie tworzą uzdolnionych dzieci, lecz w dużym stopniu tworzą środowisko, które umożliwia rozwój różnorodnych, potencjalnych zdolności. Chodzi o zapewnienie możliwości pełnej realizacji potencjału twórczego dziecka.
Obok domu rodzinnego ogromny wpływ na dziecko mają środki masowego przekazu, filmy video, gry komputerowe. Rozmawiajmy z dzieckiem o tym, co zobaczyło, sprawdźmy, jak odebrało te treści, jaki wpływ wywarł obejrzany film, a gdy jest taka potrzeba – powiedzmy dziecku, że coś było złe, wytłumaczmy, na czym to zło polegało, kształtujmy prawidłowe widzenie świata.
4. Proces wychowania – główną rolę odgrywają tu rodzice, których nikt nie może zastąpić w procesie wychowania. Jest to rola decydująca dla efektów rozwojowych. Rodzice oddziałują :
poprzez świadome i zamierzone wpływy wychowawcze
poprzez oddziaływania niezamierzone, nie podlegające jakby kontroli. Składają się na nie:
czynności i zdarzenia w domu
wzajemne relacje między członkami rodziny, głównie rodzicami, więzi emocjonalne lub chłód uczuciowy.
W procesie wychowania rodzice powinni przede wszystkim :
posiadać i prezentować określony system wartości, wskazywać na to, co w życiu najważniejsze, mieć ustaloną hierarchię wartości,
ustalić normy i zasady postępowania – jasne, czytelne, spójne i rozsądne; pozwoli to dziecku ukształtować własny system zasad i wartości, w oparciu o rozpoznanie dobra i zła, a także podejmować własne decyzje na podstawie własnego osądu rzeczywistości,
uczyć dziecko ekonomii czasu, racjonalnego planowania zajęć, (opracowania ramowego planu dnia : ile czasu może poświęcić na naukę, ile na rozrywkę, ile na pomoc w domu); umiejętność planowania czasu własnego ma swoje skutki w życiu dorosłym, w pełnionych rolach społecznych – pracownika, rodzica, członka społeczeństwa,
promować zdrowe i dobre życie, z wykorzystaniem własnego potencjału w każdej ze sfer rozwojowych, (robić z nich dobry użytek), korzystać z kontaktu z przyrodą, rozwijać swoje zainteresowania, unikać uzależnień.
Proces wychowawczy, realizowany przez rodziców, jest czynnie wspomagany przez inne osoby oraz instytucje, nauczycieli, wychowawców i szkołę. Są to osoby wywierające znaczący wpływ poprzez wychowanie i nauczanie.