Teoria lokalizacji przedsiębiorstw

Wykład 1

Pojęcie lokalizacji obejmuje następujące elementy:

• obiekt zlokalizowany

• miejsce lokalizacji

• tzn. czynniki lokalizacji (to warunki np. koszty, wpływy, motywy, które w sposób negatywny lub pozytywny wpływają na funkcjonowanie danego obiektu).

Lokalizacja- to umiejscowienie wielkości i rodzaju działalności gospodarczej, obiektu lub zespołu obiektów, w określonym obszarze.

Rozmieszczenie- to przestrzenny układ zdarzeń tego samego typu np. rozmieszczenie całego przemysłu jako działu gospodarki narodowej.

Wybór lokalizacji jest jedną z najważniejszych decyzji planistycznych. Planowanie lokalizacji to takie umiejscowienie przedsiębiorstwa, które gwarantuje minimalizację kosztów produkcji i dystrybucji.

Analiza lokalizacji jest przeprowadzana w przypadku:

• planowaniu działalności lub inwestycji

• zmian zachodzących w otoczeniu

• formułowaniu strategii.

Planowanie lokalizacji polega na:

• określeniu konkretnych wymagań (m. in. ekonomicznych)

• wyborze możliwych miejsc

• ocenie możliwych wariantów

• podjęciu ostatecznej decyzji lokalizacyjnej.

Zasady lokalizacji:

• systemowość: scalania poszczególnych form działalności

• jednostkowość: jedna funkcja gospodarcza na jednej działce

• koherencji: celowość wyboru miejsca, musi być logika w lokalizacji inwestycji

• obronność państwa

• racjonalnego wykorzystania przestrzeni

• specjalizacji regionów

• kompleksowość rozwoju gospodarki regionów

• więzi międzyregionalnych

• aktywizacji regionów słabo rozwiniętych gospodarczo.

Reguła konkurencji lokalizacyjnej:

1. właściwa działalność powinna odbywać się na właściwym miejscu

2. może być realizowana:

• aktywnie (poszukiwanie optymalnych punktów lokalizacji)

• pasywnie (określenie najkorzystniejszego przeznaczenia terenów).

Lokalizacja będzie najkorzystniejsza, gdy walory i wymagania lokalizacyjne będą do siebie najlepiej dopasowane.

Wymagania lokalizacyjne obejmują następujące grupy czynników:

1. siła robocza (m. in. wielkość, koszt, kwalifikacje)

2. dostępność ziemi oraz niezbędnych budynków i budowli (m. in. sposób użytkowania, prawo własności, cena terenów użytkowych i nieruchomości, plany zagospodarowania, odległość, komunikacja)

3. zaopatrzenie materiałowe (m. in. koszty transportu, rodzaj dostarczonych surowców/ materiałów, ciągłość dostaw)

4. możliwości sprzedaży (m. in. potencjalny popyt, klient, konkurencja)

5. infrastruktura techniczna (m. in. linie wysokiego napięcia i zaopatrzenie w energię elektryczną, instalacja wodociągowa, kanalizacja)

6. infrastruktura komunikacyjna (m. in. komunikacja samochodowa, lotnicza, wodna, pociągowa)

7. środowisko naturalne

8. obciążenia podatkowe (m. in. wysokość obciążeń, ulgi, podatki pośrednie i bezpośrednie, zwolnienia z podatku od nieruchomości).

Zarówno walory jak i wymogi lokalizacyjne zmieniają się w czasie. Nie pozostaje to bez wpływu na ocenę dotychczasowej lokalizacji. Jej efektem może być:

• poszukiwanie nowej działalności gospodarczej w danym miejscu (rekonwersja)

• szukanie nowego miejsca dla dotychczasowej działalności gospodarczej (relokacja)

• rewitalizacja, czyli przywracanie do życia obiektu pełniących wcześniej funkcje, np. przemysłowe (hale fabryczne, instalacje techniczne), poprzez uruchamianie w nich nowej działalności gospodarczej.

Przy wyborze lokalizacji w działalności handlowej szczególne znaczenie ma, np.:

• rozmiar stref handlowych miasta

• liczba ludności

• łączna siła nabywcza

• atrakcyjność dzielnicy dla klientów

• rozmiary i potencjał ruchu

• rozmiar parkingu.

Model szacowania wartości użytkowej- mogą być wykorzystywane do wyboru lokalizacji działalności.

Polega ona na:

• opracowaniu listy czynników lokalizacyjnych (kryteriów)

• porównaniu ewentualnych lokalizacji

• uporządkowaniu wariantów wg stopnia realizacji kryteriów pożądanych

• wybraniu wariantów o najwyższej wartości użytkowej.

W celu dokonania wyboru:

• przyjmuje się ocenę punktową

• stosuje się ocenę ważoną

• dokonuje się oceny alternatywnych lokalizacji, wybierając wariant mający najwyższą liczbę punktów.

Wykład 2

Wybór lokalizacji działalności gospodarczej- czynniki lokalizacyjne.

Każda jednostka gospodarcza potrzebuje:

• właściwie zagospodarowanego miejsca w przestrzeni

• niezbędnych środków produkcji

• możliwości zbytu

• zasobów pracy.

Każde miejsce przedstawia walory użytkowe, które można podzielić na walory:

• popytu (atrakcyjność danej lokalizacji z punktu widzenia możliwości zbytu)

• zasobów (wynikają z możliwości uzyskania w danym miejscu warunków niezbędnych do określonej działalności).

Z punktu widzenia swobody wyboru można wyróżnić lokalizację:

• zdeterminowaną (przymusową)- wpływ określonych czynników lokalizacyjnych jest rozstrzygający

• związana (zależna)- czynniki lokalizacyjne bardzo ograniczają wybór

• swobodną (niezwiązaną)- wpływ czynników lokalizacyjnych jest niewielki.

Czynniki lokalizacji są to specyficzne cechy poszczególnych miejsc, mających bezpośredni wpływ na kształtowanie się nakładów inwestycyjnych oraz rentowności (netto) działalności gospodarczej realizowanej w tych miejscach.

Na wielkość nakładów inwestycyjnych z punktu widzenia lokalizacji wpływają m.in.:

• wykup i przygotowanie terenu

• warunki prowadzenia budowy

• sieciowe inwestycje towarzyszące (np. wodno- kanalizacyjne)

• koszty (pracy, podatki lokalne, koszty zapewnienia zakładowi czynników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania itp.).

Rodzaje czynników lokalizacji:

• czynniki środowiskowe (warunki naturalne np. surowce mineralne, woda)

• czynniki przestrzenne (tj kształt i wielkość terenów, położenie)

• czynniki ekonomiczne (np. poziom inflacji, cen, wielkość i chłonność rynku zbytu)

• czynniki społeczno-kulturowe (np. poziom przedsiębiorczości, poziom wykształcenia i kultury)

• czynniki polityczne (np. stabilność polityczna kraju)

• czynniki prawno-administracyjne (np. polityka podatkowa, procedury zakładania firm, zasady księgowości)

• czynniki techniczno-technologiczne (np. postęp naukowo-techniczny, innowacje techniczne).

Twarde czynniki lokalizacyjne, dobrze mierzalne, mające bezpośredni wpływ na działalność przedsiębiorstwa m. in.:

• podatki, zachęty, subwencje,

• podaż powierzchni produkcyjnych, biurowych itp.

• bliskość dostawców i kooperantów

• ośrodki szkolenia zawodowego

• podaż wykwalifikowanej siły roboczej

• instytuty badawcze (możliwość kooperacji)

• warunki przyrodnicze.

Miękkie czynniki lokalizacyjne- słabo mierzalne, mające pośredni wpływ na działalność przedsiębiorstwa:

• przychylne nastawienie władz samorządowych do inwestora

• mentalność ludności

• gospodarczy wizerunek miejsc lokalizacji

• klimat społeczny

• możliwość spędzania wolnego czasu

• korzyści mieszkaniowe

• szkoły.

Znaczenie wybranych czynników lokalizacyjnych- podejście sektorowe.

1. sektor przemysłowy- podstawowe znaczenie przy wyborze lokalizacji inwestycji przemysłowych, zarówno na poziomie kraju jak i regionu ma bliskość rynku

2. sektor usługowy- usługi bankowe, ubezpieczeniowe, prawnicze i związane z dostarczeniem oraz serwisem oprogramowania

3. działalność dystrybucyjna- podstawowe znaczenie dla tego typu inwestycji ma bliskość rynku.

Bariery lokalizacji działalności gospodarczej

Bariery lokalizacyjne można określić jako przeszkody uniemożliwiające, ograniczające lub utrudniające prowadzenie określonej działalności gospodarczej na danym obszarze.

Mają one charakter destymulantów lokalizacji produkcji, tzn. oddziałują odpychająco na umiejscowienie i prowadzenie produkcji na danym obszarze.

Typy barier lokalizacyjnych:

1. bariery zasobowe- to brak lub niewystarczające ilości np. siły roboczej, surowców mineralnych, mogą mieć postać ograniczeń jakościowych np. odpowiednia liczba siły roboczej, z jednej strony przy niewystarczających kwalifikacjach z drugiej

2. bariery instrumentalne- wynikają z polityki przestrzennej państwa i społeczności lokalnych, są instrumentami kształtowania przestrzennej struktury społeczno-gospodarczej, o charakterze prawnym, administracyjnym i ekonomicznym. Pośrednie bodźce warunkujące odpowiednie zachowania inwestycyjne przedsiębiorstw to m. in.:

• system opłat za korzystanie ze środowiska i kar za nadmierne zanieczyszczanie środowiska

• preferencyjne bankowe kredyty pośrodowiskowe

• ulgi podatkowe dla przedsiębiorców wprowadzających technologie o mniejszym stopniu emisji zanieczyszczeń i odpadów

• zwolnienia podatkowe (z podatku dochodowego lub od nieruchomości).

Wg kryterium rodzajowego można wyróżnić pięć typów barier lokalizacyjnych:

1. bariery naturalne (przyrodnicze)

2. bariery demograficzne

3. bariery infrastrukturalne

4. bariery społeczne

5. bariery polityczno-administracyjne.

W ujęciu przedmiotowym teorie lokalizacji można rozważać z trzech poziomów analitycznych:

• pojedynczego przedsiębiorstwa

• kilku przedsiębiorstw znajdujących się w warunkach konkurencji

• układu terytorialnego działalności gospodarczej wzajemnie ze sobą konkurujących podmiotów.

Twórcy teorii lokalizacji:

do lat 40. XX w. ekonomiści niemieccy m. in. J. H. Thunen, A. Weber, A. Predohl oraz A. Cosch

szkoła szwedzka m. in. G. Cassel, B. Ohlin, T. Palander, G. Myrdal. Spośród amerykańskich ekonomistów do najwybitniejszych ekonomistów należeli przede wszystkim C. H. Hoover i W. Isadr.

Podstawą teorii lokalizacji jest stwierdzenie, że koszty produkcji i dochody przedsiębiorstwa zależą od jego położenia.

Przestrzenna organizacja produkcji rolnej- Johann H. Thunen. Thunen poszukiwał racjonalnego pod względem ekonomicznym układu stref rolniczych wokół miasta, będącego rynkiem zbytu dla produktów rolnych.

Układ taki powstaje, gdy każdy kawałek ziemi jest użytkowany w taki sposó, iż daje największą rentę, czyli zysk.

Założenia Thunena:

• wszystkie grunty na badanym obszarze są jednakowo urodzajne

• transport pomiędzy gospodarstwami rolnymi a rynkiem odbywa się po drogach stanowiących najkrótsze połączenie w linii prostej między tymi miejscami

• koszty transportu są wprost proporcjonalne do odległości, wagi produktu i jego nietrwałości

• na rynku istnieje wolna konkurencja pomiędzy sprzedawcami, którzy dążą do maksymalizacji zysku

• rolnicy nie wymieniają w zasadzie produktów między sobą, lecz produkują wyłącznie na sprzedaż na owym centralnym rynku itd.

Thunen wykazał, że:

najcięższe i najmniej trwałe produkty rolne będą produkowane najbliżej rynku. Odległości od rynku, w jakich wytwarzanie danego typu produktów będzie zyskowne, kształtować się będzie w sposób odwrotnie proporcjonalny do owych cech produktów tj. ich wagi i nietrwałości.

W rezultacie powstają koncentryczne w stosunku do rynku strefy (pierścienie) różnych typów gospodarki rolnej.

Miasto< produkty nietrwałe (ciężkie, np. owoce, mleko, drewno)< produkty bardziej odporne na transport np. ziarno zbóż.

Wg Loscha i Dunna relacje pomiędzy parametrami produkcji rolnej przedstawiają się następująco: R= E (P- a)- E fd

gdzie:

R- renta ekonomiczna na jednostkę powierzchni

do- odległość od rynku

E, P, a, f- wartości stałe dla poszczególnych produktów:

E- zbiór z jednostki powierzchni

P- ceny rynkowe

a- koszty produkcji

f- stawki przewozowe.

Wykład 3

Zakłócenia w systematycznym układzie ziemi Thunena po wprowadzeniu: hierarchii miast i ich rolniczych zapleczy, niższych kosztów transportu na liniach głównych, zróżnicowania urodzajności gleb.

Czynniki zakłócające regularność kręgów m.in.:

• przemieszczanie ludności

• nierównomierny wzrost liczby ludności

• nowe technologie w transporcie

• zmiany w strukturze i organizacji rolnictwa (np. zwiększanie się obszaru gospodarstw rolnych).

Model Thunena jest wykorzystywany do:

• wyjaśnienia lokalizacji wewnątrz miejskich

• określania wartości terenów miejskich

• analizowanie podmiejskich stref o charakterze przejściowym.

Lokalizacja przedsiębiorstwa przemysłowego- Alfred Weber

Według założeń Webera:

• rozważa się lokalizację pojedynczego przedsiębiorstwa wytwarzającego jeden produkt w określonej ilości

• znana jest lokalizacja miejsc konsumpcji i źródeł surowcowych

• koszty transportu są proporcjonalne do masy towarów i odległości przewozu

• techniczne współczynniki produkcji są stałe

• wyborze lokalizacji optymalnej decyduje minimalizacja kosztów transportu.

Wg Webera czynnik lokalizacji to korzyść, która przejawia się w działalności gospodarczej wówczas, gdy działalność ta jest prowadzona w określonym punkcie lub obszarze.

Przez korzyści należy rozumieć oszczędności w kosztach produkcji. Weber wyróżnił trzy czynniki umiejscowienia zakładów przemysłowych:

• koszty transportu

• koszty pracy

• koszty aglomeracji.

Weber uważa czynnik transportu za podstawowy, natomiast czynnik pracy i aglomeracji przypisuje jedynie znaczenie modyfikują e lokalizację.

Według Webera punktem w przestrzeni zapewniającym najkorzystniejszą lokalizację jest punkt minimalnych kosztów transportu.

Baza surowcowa zależy również od stopnia surowcochłonności przemysłu. Określa się go na podstawie indeksu materiałowego, czyli stosunku wagi zużywanych surowców (materiałów) do wagi gotowego produktu.

Im indeks materiałowy jest większy od jedności, tym większa jest zależność lokalizacji zakładów od bazy surowcowej.

Stopień surowcochłonności jest wysoki w przypadku przemysłu hutniczego, przemysłu spożywczego (np. cukrowni).

Lokalizacja miejsca przedsiębiorstwa jest uzależniona m.in. od:

• stawek taryfowych

• kosztów transportu niezależnych od odległości przewozów (np. kosztów załadunku, wyładunku)

• usytuowanie w przestrzeni źródeł zaopatrzenia w surowce i rynków zbytu.

Weber wprowadził następującą klasyfikację surowców:

• surowce wszechobecne, czyli dobra wolne, dostępne powszechnie, „nie wyczerpujące się” (np. woda), czyli takie, które nie mają żadnego wpływu na wybór miejsca produkcji

• surowce zlokalizowane, czyli osiągalne wyłącznie w wyjątkowych miejscach,

• surowce czyste, których waga w całości wchodzi do produktu końcowego, jak np. włókno w tkaninie

• surowce brutto (tracące na wadze), które w toku procesu produkcji tracą całą swoją wagę lub jej część poprzez spalanie lube eliminowanie odpadów, jak np. ruda żelaza przy wytapianiu stali.

Wg Webera przedsiębiorstwa mogą wykazywać:

• orientację surowcową, ekonomicznie uzasadnione jest zlokalizowanie danego obiektu w miejscu lub w pobliżu bazy surowcowej,

• orientację rynkową, celowe jest zlokalizowanie danego obiektu w miejscu lub w pobliżu rynku zbytu w celu zminimalizowania kosztów przewozu wyrobów gotowych,

• orientację obojętną.

Metody znajdowania punktu minimalnych kosztów transportu- izodapany to linie jednakowych, całkowitych kosztów transportu na jednostkę produkcji. W punkcie P1 wyższe koszty transportu są równoważone przez niższe koszty pracy.

Teoria Webera:

największe zastosowania może mieć w takich gałęziach przemysłu ciężkiego, jak metalurgia, ciężka chemia, przemysł cementowy, drzewny, rafineryjny.

Gałęzie te zużywają wielkie masy surowca, a koszty transportu stanowią znaczną część ich kosztów całkowitych.