Co wiesz o przełomie romantyczno – pozytywistycznym?
Wraz z upadkiem narodowowyzwoleńczego zrywu ze stycznia 1863 roku upadły wielkie i podniosłe ideologie romantyczne. Zaczęła kształtować się nowa epoka, nowe znamienne hasła, a tym samym nastąpiło zderzenie dwóch świadomości, dwóch pokoleń: starego, jeszcze romantycznego i młodego, nowego: pozytywistycznego. Nowy nurt i reprezentujący go ludzie odrzucali całą przeszłość, odżegnywali się od biblii i wywodzących się z niej teorii mistycznych i mesjanistycznych, nie chcieli inspiracji płynącej z folkloru i tradycji. Ich domeną stała się teraźniejszość, tu i teraz, było ważne to, co ma miejsce dziś a nie to, co zdarzyło się kiedyś albo wydarzy w przyszłości. Skupili swą uwagę na doczesności, na realiach, które ich otaczały, sytuacji, jaka panowała. Apoteoza czynu przemieniła się w pochwałę pracy, kultywowanie jej haseł, a zainteresowanie postawami indywidualnymi, jednostkowymi zostało zastąpione troską o ogół społeczeństwa, wszystkich obywateli, całe państwo. W utworach przestali pojawiać się samotnicy, buntownicy, jednostki tragiczne, a ich miejsce zastąpili uczeni, naukowcy, ludzie zafascynowani postępem i techniką, lub też jednostki wywodzące się ze społecznych nizin, którym należy udzielić wsparcia. W rozumieniu i poznaniu świata odrzucono uczucia, natchnienie, wizyjność czy spontaniczność. Zapanował empiryzm i scjentyzm.
Tak zwani "młodzi" wyszli w większości ze Szkoły Głównej i wywodzili się z zubożałej warstwy szlacheckiej. Do największych działaczy tego pokolenia, wierzących w swe ideały i aktywnie głoszących je wśród Polaków należeli: Aleksander Świętochowski, który był nazywany papieżem polskiego pozytywizmu, a także: Piotr Chmielowski, Julian Ochorowicz, czy również czołowi pisarze nowej epoki: Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus oraz Eliza Orzeszkowa. Ideowcy pozytywistyczni zawieszali na razie organizowanie jakichkolwiek powstań, czy tez rebelii przeciwko zaborcom, gdyż zdawali sobie sprawę z niemożności powodzenia takich działań, oraz z faktu, że kolejna klęska mogłaby spowodować całkowitą utratę jakichkolwiek nadziei przez Polaków i przyczynić się do ostatecznego upadku polskiej świadomości. Uważali, że na to będzie jeszcze czas w polskiej historii, ale póki, co należy odbudować polską świadomość, mentalność, spoić rozbity wewnętrznie kraj. Dlatego ich głównym postulatem była praca u podstaw i praca organiczna, które miały przyczynić się do naprawy polskości, miały podnieść kraj z upadku, poprawić jego gospodarkę, wdrożyć do społecznej działalności wszystkich Polaków, nawet tych najbiedniejszych, których będzie trzeba wyedukować, należycie przygotować do nowej roli. Nowa generacja chciała rozwoju techniki, nauki, postępu cywilizacyjnego, podźwignięcia polskiej gospodarki a także wprowadzenia równouprawnienia dla kobiet i asymilacji ludności żydowskiej.
Konflikt pomiędzy pokoleniem jeszcze romantycznym a pozytywistycznym najpełniej i najmocniej zaistniał w publicystyce. Dawni ideolodzy publikowali swoje artykuły w konserwatywnej prasie galicyjskiej, głównie w "Czasie", oraz gromadzili się wokół "Biblioteki warszawskiej", natomiast "młodzi" współpracowali z "Przeglądem Tygodniowym", w którym to Świętochowski ogłosił swoje najgłośniejsze wystąpienie, manifest pozytywistyczny: "My i wy". Główny konflikt kręcił się wokół podejścia do przeszłości, tradycji Polski i ustosunkowani się do niej, religii i rozwijającej się nauki a także roli, jaką winna spełniać sztuka i literatura.

Tendencje prepozytywistyczne w życiu społeczno-kulturalnym i w literaturze polskiej
Podobnie jak w innych dziedzinach tak i w literaturze założeniem nadrzędnym stała się użyteczność, podstawowym obowiązkiem-służba dla ogółu. Literatura miała bronić interesów narodowych, oddziaływać na świadomość czytelników, utrwalając i rozwijając zrozumienie obowiązków patriotycznych i społecznych. Szczególnie silne było nasycenie literatury treściami ideologicznymi, często formułowanymi w sposób bezpośredni i jednoznaczny. Innymi konsekwencjami było to, że pisarze z pewnymi oporami i wahaniami odsłaniali ciemne strony w życiu narodu, bojąc się, że wroga publicystyka podchwyci diagnozy wyzwoleńcze i będzie działała na szkodę interesów narodowych. Na skutek zakazów cenzuralnych treści ideologiczne ówczesnej literatury były niepełne i często zdeformowane.
W świadomości mas pracujących (z włączeniem ich w obręb gospodarki kapitalistycznej i upowszechnieniem oświaty) wzrosła stopniowo aktywność, poczucie własnej wartości, solidarność wewnątrzklasowa i samowiedza narodowa. Później idee te przenikały do klasy robotniczej, realizowane przez współdziałanie ekonomiczne chłopów oraz początki ruchów politycznych.