Sęk Helena „Psychologia wobec promocji zdrowia” - Zajęcia 11

Promocja zdrowia jest interdyscyplinarną dziedziną badań i zastosowań, która narodziła się w latach 80-tych. Czynnikami stymulującymi rozwój tej dziedziny były problemy ekonomiczne, polityczne, ekologiczne i społeczne.

Współcześnie uważa się, że promocja zdrowia jest jedną z najważniejszych dziedzin zastosowania psychologii zdrowia w praktyce.

Pojęcie promocji zdrowia i zjawisk pokrewnych.

Oficjalną definicję promocji zdrowia sformułowano na I Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia w 1986 w Ottawie.

Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływań na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymywania. Istotą promocji zdrowia jest taka działalność, która inicjuje i utrzymuje procesy społeczne sprzyjające podnoszeniu i szerzeniu zdrowia jako wartości i sprzyjające zaangażowaniu wszystkich ludzi w troskę o tę wartości.

• Słońska i Misuna podają definicję określającą promocję zdrowia jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę.
  Podstawą tej definicji jest specyficzne rozumienie zdrowia jako zasobu nie będącego celem promocji, ale jako zdolności umożliwiającej ludziom i grupom realizacje aspiracji, zaspokajanie potrzeb oraz przeobrażanie i kontrolę środowiska.
  Słońska pisze również że zdrowie jest to zdolność człowieka zarówno do osiągania pełni własnych, fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości, jak i reagowania na wyzwania środowiska. Zdrowie więc nie jest celem samym w sobie, ale środkiem umożliwiającym człowiekowi takie wykorzystanie istniejących możliwości, by życie uczynić lepszym, bardziej satysfakcjonującym i produktywnym.

• Gniazdowski zajmujący się promocja zdrowia w miejscu pracy określa promocję zdrowia jako działania których ostatecznym celem jest umocnienie i rozwój zdrowia jednostek, a w konsekwencji wzrost potencjału zdrowotnego złożonych z nich zbiorowości. Ponadto rozumie on zdrowie jako dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, który wiąże się z optymalną zdolnością do efektywnego wykonywania cenionych zadań i zdolnością do możliwie najlepszego funkcjonowania w swoim środowisku.

• Noack i Abelin: promowanie zdrowia jest to zintegrowane na różnych poziomach działanie wpływające na relacje pomiędzy zdrowiem i ekonomią, zdrowiem i środowiskiem, zdrowiem i społeczeństwem i zdrowiem a jednostką, zmierzające do rozwoju i ochrony zdrowia i określające problemy oraz zadania promocyjne dla poszczególnych uczestników tego procesu.

• Wenzel: Promocja zdrowia to działanie ukierunkowane na całą populację i jej codzienne życie celem poprawy czynników warunkujących zdrowie poprzez efektywny udział wszystkich w określaniu problemów zdrowotnych i podejmowaniu decyzji zdrowotnych.

• W literaturze psychologicznej Heszen-Niejodek proponuje określenie promocji zdrowia jako procesu skierowanego na osoby zdrowe, ale obejmujące obok działań podnoszących i umacniających zdrowie także prewencję pierwszego stopnia.

Promocja zdrowia a prewencja zaburzeń

Zagadnieniem dyskusyjnym jest pytanie czy promocja zdrowia jest odrębnym od prewencji typem działalności. Najtrafniejsza jest odpowiedź, że pojęcia te krzyżują się lub nachodzą na siebie. Jednak wielu autorów zwraca uwagę na to, że są to odrębne kategorie działań.

Prewencją pierwotną określano działanie zmierzające do zapobiegania wystąpieniu zaburzeń poprzez zmniejszanie czynników ryzyka i wspieranie rozwoju kompetencji i zasobów.

Unowocześniając równanie ryzyka zaburzeń przedstawione przez Albee’go można stwierdzić, że:

$$Prawdopodobienstwo\ patologii = \ \frac{\text{Czynnik\ ryzyka}}{\text{Zasoby}}$$

Liczba nowych zachorowań jest więc zależna od stosunku czynników ryzyka do zasobów. Przez czynniki ryzyka należy rozumieć czynniki biologiczne zagrażające zdrowiu. Te czynniki mogą być zrównoważone odpowiednimi cechami odporności na uszkodzenie, które obecnie nazywa się zasobami. Są to cechy, podmiotowe i otoczenia, które warunkują prozdrowotną transakcję człowieka ze środowiskiem i obciążeniami życiowymi, czyli stresem życiowym.

Zapobieganie ujawnieniu się ryzyka patologii może polegać na:

• Minimalizowaniu zagrożeń, czyli zmniejszaniu czynników ryzyka – strategia negatywna (negatywne kampanie antynikotynowe, antyalkoholowe)

• Zwiększaniu odporności człowieka, rozwijaniu jego kompetencji życiowych i umiejętności przeciwdziałania zagrożeniom – strategia pozytywna

Promocja zdrowia i pierwotna prewencja posługują się tymi samymi strategiami, nastawionymi na wzmocnienie potencjałów zdrowia i odporności. Polega to na akcentowaniu wszystkich mocnych stron jednostki i środowiska.

Podobieństwo strategii i metod działania powoduje, iż jedni autorzy proponują nie odróżniać promocji od prewencji inni uważają natomiast, że podejście redukcjonistyczne jest nieuzasadnione.

• Klein i Goldston twierdzą, że prewencja jest ukierunkowana na zmniejszenie lub wyeliminowanie incydentów wysoce prawdopodobnych, a niepożądanych skutków zdarzeń. Dlatego termin prewencja nie powinien być stosowany zamiennie z terminem promocji zdrowia psychicznego.

• Danish i D’Augelli podobnie twierdza, uważają, że podejście promocyjne, popierające rozwój jest kontrastowo różne od podejścia zapobiegającego patologii.

• Karski pisze, że promocja nie może być synonimem profilaktyki, gdyż profilaktyka odnosi się do choroby, a promocja odnosi się do zdrowia.

W promocji cele są:

• rozwojowe

• długodystansowe

• zorientowane na całą populację.

W prewencji natomiast cele są:

• zachowawcze

• zorientowane na prawdopodobieństwo choroby i jej zapobieganie

• działania są adresowane przede wszystkim do grup ryzyka.

W modelu prewencyjnym poszukuje się zależności przyczynowo-skutkowej pomiędzy czynnikami ryzyka, a pojawieniem się określonej choroby, czy grupy chorób.

W modelu promocyjnym nie przyjmuje się wąskiego, przyczynowo-skutkowego rozumowania, ale zakłada się systemowe powiązanie wielu aspektów zgodnie ze społeczno-ekologicznym podejściem do zdrowia, a orientacja działań jest wszechstronnie prozdrowotna.

Przekonująco odmienność tą ujęła Słońska „Punktem wyjścia dla prewencji jest choroba, a jej celem zapobieganie wystąpieniu schorzeń, natomiast punktem wyjścia dla promocji zdrowia jest zdrowie, a jej celem pomnażanie rezerw i zdrowotnego potencjału”

Promocja zdrowia z perspektywy psychologa

Promocja zdrowia w ramach psychologii to złożony zespół działań profesjonalnych psychologa, których celem jest rozwój i wzmacnianie zdrowia całej populacji w kontekście codziennego życia.

Dla psychologa szczególnie ważnymi i bardziej skonkretyzowanymi celami są:

• podnoszenie świadomości jednostkowej i społecznej zdrowia

• umożliwienie człowiekowi kontroli nad procesami zdrowia i udział w realizacji celów zdrowotnych

• rozwój i wzmacnianie zasobów zdrowotnych tkwiących w jednostce i jej środowisku.