DYLEMATY SPOŁECZNE, GRZELAK
Sytuacja współzależności definiowana jest przez
Liczbę aktorów
Liczbę działań, pomiędzy którymi aktor może wybierać
Reguły
Następstwa każdej możliwej kombinacji wyborów graczy – a dokładnie ich wartość subiektywna
Dylemat społeczny
Sytuacja społeczna, w której wśród różnych dostępnych dla aktora działań istnieje takie, które maksymalizuje jego własny zysk – ale gdy wybiorą je wszyscy aktorzy, będą się mieli gorzej niż gdyby wybrali zachowanie niezgodne z własnym interesem.
Dylematy ograniczonych zasobów
Gdy aktorzy czerpią z jednej, ograniczonej puli zasobów. Jeśli aktorzy podejmą działanie najlepsze dla siebie i będą czerpać z niej bez ograniczeń, będzie to miało negatywne konsekwencje dla wszystkich. Podstawowym pytaniem jest więc ile wziąć dla siebie? Np. czerpanie wody z jeziora podczas suszy, połów ryb bez ograniczeń.
Dylematy dóbr publicznych
Gdy aktorzy podejmą działanie niekorzystne dla siebie, będzie to miało pozytywne konsekwencje dla wszystkich. Podstawowym pytaniem jest tutaj czy i ile dołożyć do puli?
Rozwiązania dylematów
Aktor, którego interesy są zagrozone może:
Zmienić sytuację – wycofać się z tej i przenieść do innej
Przeobrazić sytuację w inną
Tzw. Rozwiązania strukturalne. Zmieniają logikę strategiczną sytuacji poprzez wprowadzenie do niej zmian strukturalnych. Dzieli się je na:
Tworzenie i zmiana reguł
Zmiana struktury zysków i strat
Oddanie kontroli innym
Prywatyzacja –podzielenie dóbr na części i oddanie ich uczestnikom w zarządzanie
Rozwiązania strukturalne
Wybrać jedne z rozwiązań dostępnych w danej sytuacji
Metoda badania-gry eksperymentalne
Gry symetryczne – relacje między interesami A w stosunku do B są takie same jak relacje B w stosunku do A. działanie najlepsze dla jednego uczestnika jest zarazem najlepsze dla drugiego; nie istnieje konflikt.
Dylemat więźnia – działanie najlepsze dla uczestnika A pogrąża uczestnika B. najlepsza jest strategia kooperacji, ale istnieje pokusa działania indywidualistycznego. Rozwiązanie Pareto optymalne – gdy oboje wybiorą działanie 1. Zyskują najwięcej. Ale gdy jedna ze stron wybierze tą opcję drugiej bardziej opłaca się wybrać działanie2. Dlatego też uczestnicy wybierają działanie 2. Jest to strategia minimaksu – wybieram to działanie, którego najgorszy możliwy skutek jest lepszy niż najgorszy możliwy skutek drugiego działania.-minimum strat i wtedy max zysku.
| B1 | B2 | |
|---|---|---|
| A1 | 3\3 | 1\4 |
| A2 | 4\1 | 2\2 |
Punkt równowagi – taki stan gry, od którego żadnej ze stron nie opłaca się odstąpić jeśli druga strona pozostaje przy swoim wyborze.
Zachowanie ludzi w sytuacjach dylematów
Czasem wydaje się być nieracjonalne pod względem teoretycznym. Ale to nieprawda, ludzie kierują się jakby innym zasadami racjonalności. Nie są nieracjonalni, tylko racjonalni inaczej nie podążają ściśle za założeniami teorii decyzji, ale zgodnie z jej duchem starają się maksymalizować swój własny zysk
W dylemacie więźnia teoria przewiduje brak wyboru zachowań kooperatywnych. Tak nie jest, ok.30% to właśnie zach. Kooperatywne, a w grach bezkonfliktowych – 50%. Kooperacja wybierana jest tym cześciej, im mniejszy jest konflikt między interesem własnym a wspólnym. W dylemacie więźnia (gry o strategii dominującej) prawdopodobieństwo kooperacji zmienia się wraz z wielkością nagrody za kooperację i kary za niekooperację (przy obopólnym zachowaniu) oraz im mniejsza jest strata za nieodwzajemnioną kooperację/ im mniejsza jest pokusa za jednostronny indywidualizm. Czyli po prostu różnice między wartościami zysków i strat mają na to znaczenie – a w teorii nie powinny mieć.
W grach z wkładem do puli skłonność do inwestowania zależy od możliwości podzielenia kapitału i stopniowalności inwestowania. Ponadto im większy kapitał posiada jednostka tym chętniej inwestuje – mimo że więcej może stracić jeśli dobro wspólne w ogóle nie powstanie. Można to wytłumaczyć tym, że ludzie posiadający większy kapitał mają większe poczucie sprawstwa, są bardziej przekonani o swojej roli w tworzeniu kapitału wspólnego.
Powtarzalność badania umożliwia zaobserwowanie takich tendencji jak:
Taktyka budowania zaufania partnera (kooperacja), by potem je wykorzystać (zach. Indywidualistyczne)- z punktu widzenia teorii gier to mało racjonalne. Ale prawdziwe.
W dylemacie więźnia – najpierw spadek kooperacji, potem jej powolny wzrost
Polaryzacja wyborów – w trakcie gier wielokrotnych gracze upodabniają się w swoich wyborach tzn. wybierają DD lub CC. To jaki to jest wybór zależy od przebiegu gry i od pierwszych ruchów graczy.
Wpływ interakcji- to czy interakcja kończy się rywalizacją czy współpraca zależy od pierwszych ruchów graczy. Inne taktyki wzbudzania kooperacji:
Modelowanie – stwarzanie przykładu własnym zachowaniem nie zawsze działa. Kooperatywne zachowania jednego gracza powinny wzbudzać współpracę u drugiego – ale ten związek ma charakter nieliniowy. Kooperację drugiego gracza bardziej wzbudza kooperacja własna na poziomie 80 % niż 100%.
Warunkowa strategia lustrzanego odbicia – najskuteczniejsza, polega na powtarzaniu ostatniego wyboru partnera. Trzy zalecenia: najpierw kooperuj, potem odwzajemniaj i kooperację i rywalizację, nie wymyślaj skomplikowanych strategii.
Lepszy nawrócony grzesznik niż święty – w grach wielokrotnych obserwuje się większą tendencję do kooperacji gdy partner zaczyna od zachowań rywalizacyjnych przechodząc do kooperacji niż gdy najpierw był kooperatywny, a potem rywalizował.
Zauważalność i rozpoznawalność – im bardziej dla aktora prawdopodobne jest, że jego wkład zadecyduje o przekroczeniu wartości krytycznej (od której można z dobra korzystać), tym większa szansa, że to zrobi. Czyli zauważalność działania podnosi szanse na kooperację. Rozpoznawalność podnosi kooperację gdy
Normy kooperacji są silne i powszechne wśród uczestników
Uczestnicy są przekonani o nieuchronności sankcji za ich złamanie
Są przekonani, że ich działanie jest łatwo obserwowalne
Sankcje za złamanie norm są odczuwalne
W grupach 20-30 osób kooperacja spada, bo jej uczestnicy są mniej rozpoznawalni i mniej podatni na działanie norm społecznych, a ich działania są trudniej zauważalne.
Porozumiewanie się – im więcej okazji do kontaktu i im bardziej treść związana jest z istotą konfliktu, tym bardziej kooperatywne zachowanie
Tożsamość społeczna – wraz ze wzrostem poczucia tożsamości zwiększa się wyrazistość i poznawcza dostępność dobra grupowego – czyli jednostka wie co jest dobre dla grupy. Do tego im bardziej się z nią identyfikuje, tym większą presję grupy odczuwa by działać dla jej dobra iż niej nie wypaść. Trzeci czynnik to fakt, że pozytywne rozróżnianie swojej grupy od innych (my jesteśmy lepsi, bardziej prospołeczni itp.) podnosi także poczucie własnej wartości, więc działanie na rzecz grupy to także działanie na rzecz swojego interesu.
Lęk przed wykorzystaniem i chciwość – badania pokazują, że obie siły mają wpływ na wybór działań niekooperatywnych, ale chciwość działa tutaj w większym stopniu niż lęk.
Orientacje społeczne
Hipoteza inklinacji egocentrycznej – ludzie spostrzegają innych jako podobnych do siebie (a więc np. os. Kooperatywna uważa, że wszyscy tacy są)
Hipoteza trójkąta – osoby o orientacji rywalizacyjnej postrzegają innych jako podobnych do siebie, a osoby kooperacyjne spostrzegają różne orientacje, przez co są bardziej elastyczne w swoich zachowaniach w syt. Społecznych. I tak: os kooperujące wykazują różnrodne zachowania w zależności od zachowań partnera. Kooperują częściej niż indywidualiści. Ci zaś kooperują częściej niż rywalizacyjni. Rywalizacyjni wykazują największą tendencję do nadmiernej eksploatacji dóbr i rywalizacji.
Ludzie są bardziej indywidualistyczni, a mniej kooperatywni w triadach niż w diadach
Orientacje społeczne zależą tez od alokacji dóbr (czy to pieniądze czy punkty) oraz tego w jaki sposób wyrażana jest satysfakcja z dóbr (bardziej prospołeczni gdy w sposób symboliczny, a nie poprzez liczby)
I tutaj trzeba powiedzieć, że pozornie nieracjonalny wybór jakiejś strategii wcale nie musi oznaczać, że jednostka nie dąży do maksymalizacji swoich zysków. Ważne co ona uważa za dobre dla siebie i np. jeśli ważne jest dla niej dobro partnera, to będzie działać tak, by jemu nie szkodzić – nawet jeśli jej nie przyniesie to zysku, bo zyskiem jest wtedy kierowanie się dobrem partnera. W dylemacie więźnia kooperacja wydaje się nieracjonalna, ale jeśli gracz ceni sobie dobro partnera, jest ono częścią jego interesu własnego – to wybór kooperacji jest racjonalny, bo nadal dąży do maksymalizacji swoich zysków (nawet gdy partner działa indywidualistycznie a nie kooperatywnie)
Wycofanie się z sytuacji dylematu – osoby indywidualistyczne i rywalizacyjne rzadziej niż pozostałe kooperowały w dylemacie społecznym i przejawiały większą gotowość do zmiany sytuacji na taką, w której współzależność między uczestnikami jest mniejsza niż w dylemacie. Ta gotowość była szczególnie silna u osób rywalizacyjnych, których partner stosował strategię lustrzanego odbicia. A więc ta strategia jest korzystna nie tylko dlatego, że skłania do kooperacji, ale także prowokuje partnerów rywalizacyjnych do wycofania się.
Strukturalne zmiany sytuacji - bodźcem do wprowadzenia zmiany jest kryzys dobra. Stosowane zachowania to:
Rezygnacja z własnej kontroli – na rzecz grupowego podejmowania decyzji lub na rzecz lidera. Przy czym wybór lidera to grubsza sprawa. Wybór lidera jest preferowany, gdy przyczyny kryzysu upatrywane sa w czynnikach zewnętrznych. Gdy grupa uważa, że kryzys ma przyczyny wewnątrzgrupowe – nadmierna eksploatacja dóbr przez uczestników grupy, wybór lidera traci na atrakcyjności. Gdy zasoby są przez cala grupę nadużywane, to najbardziej atrakcyjnym kandydatem na lidera jest ten, kto ich nie nadużywał. A gdy cała grupa korzysta z zasobów poniżej optimum, najlepszy jest ten, kto pobrał z puli najwięcej. Osoby prospołeczne częściej niż inni preferują wybór lidera, przy czym atrakcyjny jest z wysokim poczuciem odpowiedzialności.
Prywatyzacja dobra – czyli podzielenie po równo jest bardziej preferowane niż podzielenie dobra proporcjonalnie do wielkości wcześniejszych poborów i bardziej preferowane niż wybór lidera. Atrakcyjność tej opcji zależy od tego czy dobra są łatwo podzielne czy nie.
cs