Świetlica
Wg A. Maksymowicza:
Świetlica – to zespół środków i form organizacyjnych prowadzonych w celu racjonalnego gospodarowania wolnym czasem między zakończeniem nauki w szkole, a powrotem ucznia do domu.
Zadania świetlic:
opiekuńcze
wychowawczo-dydaktyczne
społeczno-użyteczne
Rodzaje świetlic ze względu na:
charakter
formy
metody pracy
wiek dzieci
Są to:
Świetlice organizowane przez organizacje społeczne: komitety blokowe i osiedlowe oraz spółdzielnie mieszkaniowe (kluby, świetlice osiedlowe)
Świetlice organizowane przez zakłady pracy (świetlice lub kluby przyzakładowe)
Świetlice szkolne i dworcowe organizowane przez władze szkolne
Podział świetlic:
planowana
tematyczna
klubowa
typu instruktorskiego
zielona
Funkcje świetlic:
Opiekuńcza i wychowawcza – polega na zapewnieniu opieki dziecku, poczucia bezpieczeństwa oraz dobrego samopoczucia.
Wychowawcza – polegająca na planowych oddziaływaniach mających na celu kształtowanie osobowości dziecka, przygotowanie do samodzielnego podejmowania inicjatyw, kształcenie postawy twórczej, tolerancji, wzajemnego szacunku, zaspokojenia potrzeb dziecka w dziedzinie działalności twórczej, rekreacyjnej oraz poprzez wypełnianie zadań o różnym charakterze.
Społeczna – polega na uspołecznianiu dzieci i wdrażanie ich do działań grupowych, do umiejetności życia i współpracy, podejmowania aktywności dla wspólnego dobra.
Dydaktyczna – organizowanie nauki własnej i pomocy koleżeńskiej pod opieką wychowawcy, rozwijanie czytelnictwa, pomoc dziecku w odrabianiu zadań domowych, do systematycznej i racjonalnej nauki.
Kompensacyjna – zmierzająca do wyrównania różnic kulturowych, likwidowania lub minimalizowania zaniedbań wychowawczych i osiągnięć w nauce.
Typy i rodzaje zajęć:
Umysłowe: czytelnictwo pism i ksiażek, konkursy, opowiadanie baśni, audycje radiowe i telewizyjne, prowadzenie kronik.
Artystyczne: rysunek, malarstwo, rzeźba, grafika, recytacja, teatr lalek, zajęcia muzyczne, wystawy.
Rozrywkowe: gry i zabawy ze śpiewem, przy muzyce, sprawnościowe, imprezy rozrywkowe, dyskoteki, filmy.
Zajęcia praktyczno-techniczne: szydełkowanie, szycie, haftowanie, praca z papierem, zajecia kulinarne, przyrodnicze, fotograficzne.
Sportowe i turystyczne: gry i zabawy ruchowe, turnieje, wycieczki, obozy, biwaki.
Opiekuńcze: nauka samoobsługi, ćwiczenia usprawniające manualnie, ćwiczenia kompensacyjno-korekcyjne, gimnastyka, zadania wyrównujące, nauka pisania, czytania, matematyki.
Zasady stosowane w pracy świetlicy:
zasada akceptacji i uznania
elastyczność i różnorodność działań
przemienność zajęć ruchowych z innymi zajęciami
dostosowanie organizacji pracy, rodzaju zajęć do potrzeb i możliwości psychofizycznych dziecka
rozbudzenie nieskrępowanej aktywności i twórczości dziecka
indywidualizowanie oddziaływań
celowość, ciągłość i systematyczność pracy
samodzielność i współodpowiedzialność dzieci za ład i porządek w trakcie zajęć
poszanowanie godności, indywidualności dziecka
tworzenie atmosfery afirmacji i bliskiego kontaktu emocjonalnego.
Świetlice środowiskowe
Świetlice- placówki te są przeznaczone szczególnie dla uczniów z zaburzeniami zachowania i dysfunkcjonalnym środowiskiem rodzinnym. Obejmują one uczniów szkół podstawowych i ponad podstawowych. Wychowanków do świetlic przyjmuje się na prośbę rodziców lub wniosek szkoły, pogotowia opiekuńczego, sądu, a także osób prawnych i fizycznych, które uznają potrzebę udzielania pomocy przez taką placówkę. Warunkiem przyjęcia jest opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej lub pogotowia opiekuńczego.
Świetlice i kluby otaczają dzieci i młodzież opieką wychowawczą, tworzą warunki do nauki, rozwijania zainteresowań i uzdolnień, wyrównują braki wychowawcze rodziny i eliminują zaburzenia zachowania.
Cel główny:
Podjęcie wobec dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych i znajdujących się w trudnej sytuacji socjalnej działalności z zakresu przeciw działania patologią społecznym.
Cele szczegółowe:
1- Wspieranie wychowawczej roli rodziny w integralnym rozwoju dziecka w jej naturalnym środowisku,
2- Wyrównanie dysproporcji edukacyjnych i wychowawczych u podopiecznych,
3- Rozwinięcie u wychowanków umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życia codziennego i rozwiązywanie konfliktów,
4- Wzmacnianie u wychowanków poczucia własnej wartości,
5- Profilaktyka uzależnień,
6- Wyrabianie i utrwalanie u wychowanków prawidłowych nawyków higieny,
7- Dożywianie dzieci i młodzieży.
Adresaci:
Sieć Świetlic Środowiskowych jest przeznaczona dla dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat uczęszczających do szkół na terenie miasta Kielce. W wyjątkowych przypadkach do placówki mogą być przyjmowane również dzieci młodsze. Decyzję podejmuje jednorazowo kierownik placówki. Dzieci i młodzież mogą zgłaszać się do placówki same lub być kierowane przez pedagogów szkolnych lub pracowników socjalnych. Każdorazowo przy przyjęciu dziecka do placówki rodzice są zobowiązani do rozmowy z wychowawcą prowadzącym w celu przeprowadzenia wywiadu i wypełnienia karty informacyjnej.
Zadania placówki:
1- Działalność edukacyjna i reedukacyjna, mająca na celu wyrównanie dysproporcji w poziomie wiedzy i umiejętności poszczególnych wychowanków,
2- Działalność wychowawcza skierowana przede wszystkim do dzieci zaniedbywanych i zagrożonych uzależnieniem,
3- Działalność wychowawczo- motywująca wyrabiająca u dzieci postawy prospołeczne, a także asertywność i dbałość o rozwój własnych talentów i zainteresowań,
4- Dbałość o zdrowie i prawidłowy rozwój fizyczny wychowanków,
5- Dożywianie dzieci i młodzieży.
Rodzaje zajęć prowadzonych w sieci świetlic:
1- Działania edukacyjne:
- pomoc w odrabianiu lekcji,
- zajęcia reedukacyjne,
- zajęcia rewalidacyjne,
- gry i zabawy świetlicowe rozwijające myślenie logiczne,
- zajęcia muzyczne,
- zajęcia plastyczne,
- zajęcia informatyczne.
2- Działania profilaktyczne:
- zajęcia z zakresu profilaktyki uzależnień od alkoholu, narkotyków i nikotyny,
- ćwiczenia umiejętności odmawiania oraz radzenia sobie w sytuacjach zmuszania i przymuszania,
- nauka techniki rozładowywania stresu,
- wyrabianie nawyku aktywnego spędzania czasu wolnego,
- trening mediacji konfliktów, aktywnego słuchania.
3- Działania wychowawcze:
- praca na rzecz placówki ( dbanie o czystość, przygotowanie dekoracji ),
- nauka zasad zachowania się w różnych sytuacjach.
- organizowanie i aktywizowanie wychowanków do udziału w konkursach i zawodach,
- organizowanie imprez okolicznościowych do wychowanków i ich rodzin,
- rozwijanie u wychowanków ducha wolontariatu poprzez udział w różnego rodzaju akcjach charytatywnych,
- nauka współdziałania w grupie.
4- Działania opiekuńcze i współpraca z rodziną:
- aktywna współpraca wychowanków z instytucjami wspierającymi rodzinę,
- prowadzenie rozmów indywidualnych i zajęć grupowych z rodzicami wychowanków dotyczących właściwego modelu wychowania,
- systematyczne dożywianie dzieci i młodzieży,
- zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom podczas zajęć.
Teraz przedstawię program zajęć wychowawczo- profilaktycznych „ Spójrz inaczej’’, napisany na potrzeby świetlicy środowiskowej „ Cztery kąty” do której zaglądam jako wolontariuszka.
Celem zajęć jest budowanie pozytywnego obrazu siebie, uczenie się rozpoznawania i nazywania uczuć. Ponadto uczestnik zajęć nabywa wiedzę niezbędną do pokonywania sytuacji problemowych i poznaje skuteczne sposoby radzenia sobie z problemami. Program zawiera ostrzeżenie przed szkodliwym wpływem nikotyny i alkoholu na życie i zdrowie człowieka.
ZAJĘCIA 1
TEMAT: WPROWADZENIE DO ZAJĘĆ, WZAJEMNE POZNANIE SIĘ OSÓB PROWADZĄCYCH I UCZESTNIKÓW ZAJĘĆ. INTEGRACJA GRUPY.
METODA: burza mózgów, krąg uczuć, dyskusja, gry i zabawy.
MATERIAŁY: arkusze papieru, flamastry.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1- Ustalenie sposobu przywitania się z uczestnikami zajęć,
2- Wzajemne poznanie się dzieci i prowadzących ( zabawa w „Łańcuch imion’’),
3- Zabawa „ Zgadnij o kogo chodzi’’,
4- Ustalenie zasad i norm wspólnych spotkań,
5- Zabawa „Śmieszne kroki’’,
6- Ustalenie sposobu pożegnania się uczestników zajęć,
7- Pożegnanie.
ZAJĘCIA 2
TEMAT: POSTRZEGANIE SIEBIE I ROZUMIENIE SWOICH UCZUĆ.
METODA: rysunek, dyskusja, krąg uczuć, gry i zabawy.
MATERIAŁY: arkusze papieru, kredki, flamastry, nożyczki, karta pracy.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1- Powitanie,
2- Dyskusja- Jaki jestem?
3- Wykonywanie rysunków postaci uwzględniając swoje pozytywne strony,
4- Zabawa „Węzeł”,
5- Dyskusja: co to są potrzeby, podział potrzeb, sposoby zaspokajania potrzeb,
6- „Karta potrzeb”,
7- Zabawa „Zwierzęta”,
8- Pożegnanie.
Partnerzy:
- Świętokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach
- Miejski Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Kielcach
- Sąd Rejonowy
- Kuratorzy Sądu Rodzinnego
- Pedagodzy szkolni
Miesięcznik Wychowawca
Dzieci i młodzież wymagają stałej troski i opieki. Dom rodzinny, szkoła, ludzie dorośli powinni zapewniać, w każdym miejscu i w każdym czasie, właściwą opiekę tej grupie osób.
Stosunkowo duża grupa uczniów najmłodszych klas szkoły podstawowej, przed i po lekcjach korzysta ze świetlicy szkolnej. Gimnazjaliści dojeżdżający do szkoły, oczekujący na powrót do domu, również korzystają z tej formy opieki. Niewiele świetlic działa w szkołach ponadgimnazjalnych, w których organizowany jest czas wolny uczniów.
Świetlica szkolna wspomaga rozwój dziecka, jego zdolności, zainteresowania, jest miejscem oddziaływań wychowawczych. Zapewnia wypoczynek, stwarza warunki do działań w grupie wiekowo zróżnicowanej, w klimacie radości i twórczego działania. Organizuje zajęcia ruchowe, plastyczne, teatralne, przygotowuje uroczystości szkolne, rozwija czytelnictwo, stwarza odpowiednie warunki do ewentualnego odrabiania zadań domowych.
Aby efekty pracy świetlicy były widoczne, muszą w niej pracować nauczyciele z powołania, odpowiednio przygotowani, znający przebywających w niej uczniów, ich zdolności, zainteresowania, potrzeby. Nauczyciele, którzy interesują się postępami w nauce wychowanków, ściśle współpracują z wychowawcami klas, eliminują wszystko to, co utrudnia przebywanie dzieci w świetlicy: hałas, nadmierne zagęszczenie w sali, niewłaściwe relacje pomiędzy wychowankami.
Świetlica szkolna to nie przechowalnia dzieci, ale miejsce ciekawych zajęć, tętniące życiem, wspomagające rozwój wychowanków. Rządzi się swoimi prawami, ma własny regulamin, plan pracy opiekuńczo-wychowawczej. Istnieje duże zapotrzebowanie na świetlice, które stwarzają możliwość skutecznego oddziaływania na dzieci i które winny funkcjonować w odpowiednich warunkach lokalowych oraz posiadać właściwe wyposażenie w pomoce, sprzęt odtwarzający, nagłaśniający, pomieszczenia do ćwiczeń ruchowych.
Tutaj powinni pracować ludzie wielkiego serca, znający metodykę zajęć świetlicowych, dla których każde dziecko jest ważne, potrzebne, kochane, którzy znają radości i problemy każdego wychowanka.
Artykuły:
odrabianie zadań w świetlicy szkolnej
Świetlica szkolna jest miejscem, w którym dzieci spędzają czas wolny. Do jej zadań należy stworzenie uczniom odpowiednich warunków, atmosfery sprzyjającej nauce oraz niesienie kompetentnej pomocy, przede wszystkim dzieciom mającym problemy z opanowaniem wiedzy przewidzianej programem szkolnym.
Zajęcia świetlicowe, podczas których organizujemy odrabianie zadań domowych, powinny odbywać się systematycznie, o stałej porze dnia, jednak nie bezpośrednio po lekcjach, ponieważ dzieci po kilku godzinach intensywnej pracy intelektualnej potrzebują odprężenia i wypoczynku umysłowego.
1. Optymalne warunki odrabiania zadań domowych:
Niska liczebność grupy świetlicowej (maksymalnie do 20 osób) - gdy w świetlicy jest więcej dzieci, należy podzielić je na kilka grup i odrabianie powinno odbywać się w kilku salach, np. w wolnych klasach.
Wprowadzenie zasady rozmawiania szeptem, ewentualnie półgłosem - na początku roku szkolnego warto przeprowadzić z dziećmi zabawę, w której przećwiczą mówienie szeptem.
Dzieci, które w danym dniu nie odrabiają zadań, otrzymują inne, ciche zajęcie indywidualne - ćwiczenia dydaktyczne, rysowanie, czytanie, przeglądanie czasopism, układanki typu PUS lub Piccolo.
Uczniowie potrzebujący pomocy zgłaszają się przez podniesienie ręki; nauczyciel podchodzi do nich - dzieci nie powinny same chodzić do wychowawcy, aby nie wprowadzać niepotrzebnie rozpraszających bodźców.
2. Wychowawca świetlicy znacznie usprawni pracę swoją i dzieci, jeżeli:
przed rozpoczęciem odrabiania zadań przydzieli dzieciom miejsca, wyciszy grupę, przypomni obowiązujące zasady, zorientuje się, które dzieci nie odrabiają lekcji;
przydzieli uczniom zadania - odrabiającym poleca przeczytać instrukcje, nie uczącym się rozdaje kartki do rysowania lub z zadaniami, akceptuje inne formy ich pracy;
podchodzi do każdego dziecka, które odrabia lekcje - wykazuje zainteresowanie zadaniem, czyta polecenia dzieciom ze słabo opanowanym czytaniem oraz napisane drobnym drukiem, orientuje się, którzy uczniowie potrzebują pomocy;
zatrzymuje się przy dzieciach mających trudności z zadaniem, a gdy takich nie ma, kontroluje pracę uczniów z trudnościami w pisaniu, ewentualnie uczniów klas pierwszych;
sprawdza poprawność wykonania zadań możliwie wszystkich dzieci - niewielkie pomyłki zaznacza ołówkiem, które samodzielnie poprawiane są przez uczniów, błędnie wykonane zadania uczeń poprawia przy stałej kontroli i pomocy nauczyciela.
3. Nauczyciel świetlicy podczas nauki własnej dzieci stosuje szereg wzmocnień.
Musi jednak pamiętać, że:
niedozwolone są jakiekolwiek wzmocnienia negatywne, ponieważ dzieci nie odrabiają błędnie zadań specjalnie; wymagają one wsparcia osoby dorosłej;
wskazane są pochwały uwzględniające pracę dziecka; wzmocnienia pozytywne motywują do nauki.
4. Dlaczego niektóre dzieci niechętnie odrabiają zadania domowe w świetlicy szkolnej?
Przerywa się im atrakcyjną zabawę z rówieśnikami - ustalenie stałej pory i miejsca odrabiania lekcji wpływa na przyzwyczajenie się dzieci do regularnego rozkładu zajęć.
Mają duże trudności z nauką - dzieci takie pokonają swe opory, jeżeli uzyskają kompetentną pomoc nauczyciela oraz jego wsparcie emocjonalne.
Obawiają się reakcji nadmiernie wymagających rodziców - rodzice tacy pragnąc kontrolować swoje dzieci najczęściej nie życzą sobie, aby ich dzieci odrabiały lekcje w świetlicy; powinni oni dostarczyć pisemne zwolnienie i być poinformowani o tym, iż dziecko będzie w tym czasie wykonywało inne ciche zajęcie.
Przyzwyczaiły się do wyręczania przez rodziców - dotyczy to często zdolnych dzieci, które nie chcą podejmować żadnego wysiłku, ponieważ nauczyły się wykorzystywać nadopiekuńczą postawę rodziców.
Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
Pomagając w nauce, stykamy się z dziećmi, których trudności w uczeniu się określamy jako specyficzne lub zwykłe.
Trudności zwykłe dotyczą dzieci: o opóźnionym rozwoju umysłowym, upośledzone umysłowo, z zaniedbanych środowisk, niedojrzałe emocjonalnie, z poważnymi wadami wzroku, słuchu i narządów ruchu; te, które doświadczyły błędów dydaktycznych szkoły.
Specyficzne trudności w nauce dzieci w młodszym wieku szkolnym dotyczą: opanowania techniki czytania i rozumienia tekstu, techniki i poprawności pisania, uczenia się matematyki na sposób szkolny.
Trudności w czytaniu i pisaniu o charakterze specyficznym określane są przez następujące terminy:
Dysleksja - brak sprawności odczytywania pojedynczych wyrazów, czyli dekodowania słowa pisanego w jego fonologiczną reprezentację przy dobrym rozumieniu tekstu (J. Ober).
Dysortografia - trudność w opanowaniu poprawnej pisowni, wszystkie odstępstwa od prawidłowego zapisu, nie tylko błędy ortograficzne (M. Bogdanowicz).
Dysgrafia - trudność w zakresie techniki pisania, niski poziom graficzny, brzydkie, niekaligraficzne pismo (M. Bogdanowicz).
Hiperleksja - trudności w rozumieniu czytanego tekstu przy dużej sprawności dekodowania wyrazów (J. Ober).
Powyższe specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu można stwierdzić po co najmniej dwóch pierwszych latach nauki, kiedy to, pomimo stosowanych zabiegów dydaktycznych trudności, utrzymują się. W pierwszych latach edukacji w stosunku do dzieci z zaburzeniami funkcji psychomotorycznych stosujemy określenie: dzieci ryzyka dysleksji.
Sposoby pomocy dzieciom ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się
Nauczyciel świetlicy, organizując odrabianie zadań domowych uczniom w młodszym wieku szkolnym, musi pamiętać o prawidłowościach rozwojowych dzieci, ocenić, które zadania znajdują się w zakresie obszaru najbliższego rozwoju dziecka, orientować się w indywidualnych możliwościach poszczególnych uczniów i mając na uwadze te informacje, nieść fachową, kształtującą samodzielność oraz odpowiedzialność, pomoc swoim podopiecznym.
1. Podczas ćwiczeń w czytaniu warto stosować następujące zalecenia:
dobrać odpowiednią wielkość czcionki - przy zbyt małej czcionce dziecko zbliży tekst do oczu, co powoduje niewłaściwą akomodację i w efekcie podwójne widzenie,
fizjologia procesu czytania zakłada najkorzystniejszą odległość czytanego tekstu od oczu - ok. 30 cm;
czytanie zaczyna się od wyrazów dwuliterowych, a następnie przechodzi do coraz dłuższych;
dłuższe wyrazy, które uczeń musi czytać, należy dzielić na sylaby, zaznaczając je kreskami lub podkreślając falbankami, natomiast głoski dwuliterowe wytłuścić;
jeżeli dziecko błędnie przeczyta wyraz dwa razy, należy przeczytać mu to słowo poprawnie, aby zapobiec niewłaściwemu utrwaleniu się;
w czasie nauki czytania tekstu nie warto wielokrotnie go powtarzać, ponieważ wywołamy znużenie u dziecka, zamiast tego polecamy przeczytanie pojedynczych, wybranych słów, które sprawiały największy kłopot;
stosować czytanie naprzemienne, jedno zdanie czyta dorosły, jedno dziecko;
dziecko może śledzić czytanie tekstu przez dorosłego lub nagranego na taśmę;
stosować metody zabawowe, np. kto pierwszy wskaże dany wyraz, czytanie przez nauczyciela niektórych słów błędnie i dziecko je wskazuje;
mierzenie czasu pierwszego czytania i czytania po zabawach i ćwiczeniach, a potem porównanie obu czasów.
2. Dzieciom mającym problemy z rozumieniem tekstu można pomóc w następujący sposób:
dawać bardzo krótkie i rzeczowe polecenia;
przy czytaniu tekstu po każdym zdaniu zapytać, czy wie, o czym czyta, jeśli dziecko zrozumiało treść zdania, przechodzimy do kolejnego;
przed czytaniem tekstu zadajemy pytanie do treści, na które dziecko odpowiada po czytaniu, w ten sposób motywujemy je do lepszej koncentracji;
stosować zabawy: dobierz ilustrację do podpisu, które zdania są fałszywe;
polecać rysowanie wg instrukcji;
pamiętać o tym, że u dzieci może wystąpić opóźniona reakcja (do 7 sekund).
3. Podczas pracy z dzieckiem brzydko piszącym należy pamiętać o następujących zaleceniach:
wykształcenie prawidłowych nawyków dotyczących pozycji ciała przy pisaniu: stopy oparte o podłogę, całe pośladki na siedzisku, proste plecy, całe przedramię z dłonią oparte o blat, ręka, która nie pisze, oparta na kartce - celem jej przytrzymania;
właściwy chwyt pióra - w trzy palce ok. 2 cm powyżej stalówki i odpowiednie ułożenie zeszytu - u osób praworęcznych lewy górny róg lekko skierowany ku dołowi, przy niewłaściwym chwycie pióra wskazane jest zastosowanie specjalnej nakładki na przybory do pisania (dostępna w sklepach), przedłużony okres pisania ołówkiem;
pisanie w większej liniaturze, kreślenie liter lub wyrazów po wzorze;
pisanie palcem po ławce, na tacy z kaszą;
nie wolno dzieciom brzydko piszącym polecać przepisywania zeszytów, ewentualnie przepisanie tego czego nie zdążyły napisać na lekcji lub czego nie są w stanie odczytać, ponieważ nie można dopuścić do nerwowej reakcji (skurczu pisarskiego), bolesnego napięcia mięśni.
Specjalnego podejścia wymagają dzieci z lateralizacją lewostronną. Gdy w grupie znajduje się dziecko leworęczne należy pamiętać o następujących zasadach:
siadanie po lewej stronie ławki, tak aby sąsiad znajdował się po stronie prawej,
prawidłowy chwyt pióra (bez zakręcania nadgarstka) i odpowiednie ułożenie zeszytu, umożliwiające kontrolę pisania - lewy górny róg zdecydowanie uniesiony do góry,
wykształcenie nawyków kreślenia linii: pionowych - z góry do dołu, poziomych - od lewej do prawej, okręgów - od góry w lewo.
4. Podczas odrabiania zadań domowych w świetlicy szkolnej najczęściej dzieci oczekują pomocy w rozwiązywaniu zadań matematycznych. Znacznie skrócimy czas tłumaczenia dzieciom zadań, gdy zastosujemy następujące metody wspierania rozumowania operacyjnego, niezbędnego do uczenia się matematyki na sposób szkolny:
liczenie na palcach - liczydło, które ma każde dziecko przy sobie,
przy większych liczbach stosowanie zbiorów zastępczych - klocki, patyczki,
zastosowanie doliczania i odliczania do zbioru ujmowanego globalnie,
przechodzenie do reprezentacji ikonicznych, gdy dziecko jest do tego gotowe - rysunki, graficzne zbiory zastępcze (kreski, kółeczka, kropki), grafy,
przy rozwiązywaniu zadań tekstowych podkreślanie pytania i powracanie do treści, aby przypomnieć istotne informacje,
wykonanie symulacji zadania, manipulując na zbiorach zastępczych, ewentualnie przedstawiając je na rysunkach,
podkreślanie wagi odpowiedzi na pytanie.
Dla korzystnego stosunku dziecka do nauki ważne jest kształtowanie odporności emocjonalnej. Nauczyciel świetlicy może wpływać na emocje dzieci poprzez ich pełną akceptację, stosowanie wzmocnień pozytywnych doceniających wkład pracy dziecka. Przeżywane przez uczniów porażki czy sukcesy budują samoocenę oraz akceptację grupy rówieśniczej. Nauczyciel może zaaranżować sytuację sukcesu, która może korzystnie wpłynąć na jego odbiór przez rówieśników. Zadaniem wychowawców jest także wyciszanie lęków i napięć, poprzez odpowiednie wsparcie, jak i nawiązanie współpracy z rodzicami, którym trzeba uświadomić niekorzystny wpływ ujemnych emocji na rozwój psychofizyczny dziecka.
Bardzo dobre efekty w zakresie kształtowania odporności emocjonalnej przynosi konstruowanie gier edukacyjnych, które są fikcją przeżywania sukcesów, porażek, a tym samym hartują emocje.
Wspieranie rozwoju dziecka wymaga niemałej wiedzy. Dobrze się dzieje, gdy w placówkach wychowania intencjonalnego, jaką jest świetlica szkolna, pomoc niesiona uczniom oparta jest na kompetentnych umiejętnościach pracujących w nich wychowawców.
Danuta Kmita
Danuta Kmita - doradca metodyczny ds. świetlic szkolnych, nauczycielka w świetlicy w Szkole Podstawowej nr 107 w Krakowie
Bibliografia:
1. Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu - odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, LINEA, Lubin1995.
2. Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Dziecięca matematyka, WSiP, Warszawa 1997.
3. Gruszczyk-Kolczyńska E., Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, WSiP, Warszawa 1997.
4. Ober J., Jaśkowiak E., Jaśkowiak P., Ober J. J., Propozycja nowej metody oceny rozwoju funkcji czytania - test słów i zdań łańcuchowych, Logopedia, 1998, nr 25.
5. Włodek- Chronowska J. (red.), Terapia pedagogiczna, skrypt UJ, Kraków 1993.
2)Rozwój świetlic szkolnych
Świetlica szkolna jest integralną i niezastąpioną częścią systemu wychowania szkolnego, która w racjonalny sposób organizuje dzieciom ich czas wolny przed i po lekcjach.
Trochę historii
Sam wyraz "świetlica" oznacza "izbę główną w domu, pokój gościnny, paradny; izbę w chacie góralskiej, w której przechowywano odzież i majątek, i w której obchodzono uroczystości rodzinne"1.
Początków pracy świetlicowej należy szukać w drugiej połowie XVIII wieku. W tym czasie dążenia postępowych grup społecznych zmierzały do kształtowania człowieka mądrego, kulturalnego, dobrego obywatela, zdrowego i sprawnego fizycznie. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej z roku 1783 zalecały: "(...) aby każdego dnia szkolnego czasy przeznaczone były na rozrywkę dla dzieci, a zwłaszcza po obiedzie i wieczorem, wyraźnie stanowiąc, aby co dzień, o ile możności, na wolnym powietrzu się zabawiały. A kiedy tego pora nie dozwoli, różne ćwiczenia i rozrywki odbywały się w domach i takowe ułożenie wiadome przez profesora być powinno uczniom"2.
W XIX wieku podejmowano pojedyncze próby działań opiekuńczo-wychowawczych z inicjatywy stowarzyszeń i organizacji o charakterze filantropijnym bądź charytatywnym.
Istotnym momentem w historii pracy opiekuńczo-wychowawczej było powołanie do życia w 1889 roku w Krakowie parku zabaw przez dra Henryka Jordana. Był to pierwszy park w Europie przeznaczony do gier i zabaw dla dzieci pozbawionych opieki.
W 1908 roku powstało Towarzystwo Higieny Praktycznej, inicjując nowy typ instytucji - świetlice i dziecińce, których patronem został Bolesław Prus. Można je uznać za prototyp dzisiejszych świetlic.
Kolejną organizacją, która stworzyła wiele ognisk zabaw i pracy dla dzieci matek pracujących, było Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, powstałe w 1914 roku. Wydawało pismo "Świetlice dziecięce", przeznaczone dla wychowawców i instruktorów.
Pod koniec I wojny światowej, u progu odzyskania niepodległości, zaczęły powstawać świetlice jako odrębne
placówki wychowawcze, mające na celu rozwijanie patriotycznej i demokratycznej postawy, kształtowanie człowieka kulturalnego, twórczego o rozwiniętych horyzontach umysłowych.
Okres międzywojenny to czas największej popularności ruchu świetlicowego. Powstawały wówczas w całym kraju świetlice: szkolne, żołnierskie, dworcowe, harcerskie. Skierowane były przede wszystkim do dzieci i młodzieży z biednych, miejskich środowisk.
Dużą rolę w ich rozpowszechnianiu odegrała wówczas międzynarodowa organizacja YMCA (chrześcijańskie stowarzyszenie filantropijne zajmujące się organizowaniem czasu wolnego chłopców). Obok niego prężnie działało Towarzystwo "Świetlica", założone przez nauczycieli i działaczy oświatowych.
Po II wojnie światowej nadzór nad działalnością świetlic przejął Departament Wychowania Pozaszkolnego, powstały w Ministerstwie Oświaty. Departament dążył do objęcia pracą wychowawczą jak największej liczby dzieci. Zajęcia świetlicowe zaczęły upodabniać się do pracy na lekcji. Popularność świetlic zaczęła w związku z tym stopniowo maleć i mniej więcej w latach pięćdziesiątych nastąpił upadek świetlic. Ponownie rozwinęły się w latach siedemdziesiątych, głównie w szkołach podstawowych, jako odzew na zapotrzebowanie zapewnienia opieki dzieciom w młodszym wieku szkolnym przed i po lekcjach. Mimo wielu prób tworzenia świetlic dworcowych, przyzakładowych, wczasowych, miejscem systematycznej pracy opiekuńczo-wychowawczej są świetlice szkolne, pozaszkolne świetlice środowiskowe oraz terapeutyczne.
Świetlica dzisiaj
Współczesna świetlica szkolna jako wewnątrzszkolna instytucja wychowania wspomaga i uzupełnia pracę szkoły we wszystkich jej zakresach: opieki, oddziaływań wychowawczych i dydaktycznych, jak i zabiegów terapeutycznych. W swych celach i zadaniach uwzględnia podstawowe funkcje czasu wolnego: odpoczynek (tj. regenerację sił fizycznych i psychicznych) rozrywkę, która wyzwala przyjemne emocje, oraz rozwijanie indywidualnych zdolności i zainteresowań.
Zmieniająca się dynamicznie rzeczywistość, wiedza i zainteresowania dzieci wymagają ciągłych poszukiwań, lepszych rozwiązań oraz nowych pomysłów w pracy świetlicowej. Z przykrością stwierdzam, że ten obszar systemu oświaty jest zupełnie zaniedbany. Wychowawca świetlicy na rynku wydawniczym znajduje zaledwie kilka pozycji, z których nie wszystkie są poprawne pod względem merytorycznym, podczas gdy nauczyciele innych specjalności są zasypani różnorodnymi publikacjami fachowymi. Podobnie wygląda sytuacja szkoleń dla nauczycieli świetlic, a przecież po nauczycielach nauczania zintegrowanego jest to najliczniejszy zespół w szkołach podstawowych.
Współczesna świetlica powinna sprostać wyzwaniom świata nowoczesnego, przygotować dzieci do życia w bardzo złożonych układach społecznych i politycznych o różnych systemach wartości, bogatej kulturze, charakteryzującej się zmiennością form i treści. Jedynie ludzie wszechstronnie rozwinięci, samodzielni i twórczy, będą w stanie dokonywać właściwych wyborów i iść drogą najcenniejszych wartości. Świetlica szkolna może znacząco przyczynić się do właściwego kształtowania postaw społecznych, o ile jej potencjał zostanie odpowiednio wykorzystany.
Do świetlic szkolnych zapisanych jest często ok. 2/3 uczniów klas I-III. Mamy więc szansę intencjonalnego oddziaływania wychowawczego na znaczną część populacji dzieci w wieku od 7-10 roku życia. Okres, w którym dzieci uczęszczają do świetlicy w szkole podstawowej, jest ostatnią fazą znaczących wpływów wychowawczych. W późniejszych okresach kształtowania się osobowości wpływ dorosłych jest znacznie ograniczony.
O skuteczności pracy wychowawczej decyduje wiele czynników: kompetencje wychowawcy, pozytywna atmosfera, indywidualne i podmiotowe traktowanie ucznia, atrakcyjność otoczenia i warunki, w którym odbywa się proces stawania się wartościową jednostką.
Ale funkcjonowanie świetlicy należy udoskonalić w zakresie wielu obszarów.
Jakość spędzanego czasu wolnego ma istotny wpływ na rozwój człowieka. Władze oświatowe powinny więc zainteresować się funkcjonowaniem świetlic szkolnych i stworzyć im bezpieczne i higieniczne warunki. Nie sprzyja temu aktualna, nadmierna liczebność (w niektórych świetlicach w godzinach szczytu przebywa czasami około 70 dzieci), wywołująca negatywne zjawiska, jak: hałas, nadmierna ilość bodźców, pobudzenie, stres, agresja, znużenie, bóle głowy, anonimowość.
Poprawę sytuacji świetlic należy rozpocząć od udostępnienia im większej liczby sal, zwiększenia nakładów finansowych na wyposażenie, remonty, wymianę zepsutego sprzętu, zagospodarowanie terenów przyszkolnych, aby pobyt dziecka w świetlicy kompensował mu chwilowy brak rodziny, co jest możliwe tylko poprzez pracę w mało licznych grupach.
Niezbędne są także uregulowania prawne dotyczące dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (uczniów klas integracyjnych), które wymagają szczególnej i specjalistycznej pomocy.
Zapotrzebowanie społeczne na świetlice w szkołach podstawowych będzie wzrastało, ponieważ coraz więcej rodziców pracuje; czas ich pracy się wydłuża, a rozpowszechniający się model rodziny 2+1 nie sprzyja kształtowaniu prospołecznej postawy. Świetlica jest dla wielu dzieci jedynym miejscem ważnych dla nich spotkań, zabaw i kontaktów z rówieśnikami.
Organizacja pracy świetlicy
Świetlica szkolna pracuje w oparciu o Regulamin funkcjonowania świetlicy, który szczegółowo określa jej zadania, organizację i zasady postępowania w konkretnych sytuacjach. Z regulaminem powinni być zapoznani rodzice, najlepiej na zebraniu zorganizowanym na początku roku szkolnego.
Zasady obowiązujące dzieci na terenie świetlicy powinien regulować regulamin wewnętrzny, który jest "kontraktem" zawartym z dziećmi i wspólnie z nimi stworzonym.
Zadania wychowawczo-dydaktyczne, skorelowane z programem wychowawczym szkoły, zawarte są w rocznym planie pracy wychowawczo-dydaktycznej.
Tematyka zajęć realizowanych w świetlicy zamieszczona jest w miesięcznych planach zawierających hasła tygodnia oraz tematykę zajęć codziennych.
Każda świetlica powinna również posiadać orientacyjny rozkład dnia, uwzględniający specyfikę swojej pracy oraz rozkład lekcji szkoły.
W rozkładzie dnia powinny być uwzględnione zajęcia prowadzone przez nauczycieli, najlepiej jedna godzina przed lekcjami i jedna po lekcjach, którą może być zorganizowane odrabianie zadań domowych, czas na samodzielne, spontaniczne zabawy dzieci, w dni pogodne pobyt na świeżym powietrzu; po południu zabawy wspólne mogą przybrać formę jedynie zabaw odprężających (ruchowych, sportowych, relaksacyjnych itp.).
Formy zajęć, powtarzających się cyklicznie w ciągu tygodnia, zawiera tygodniowy rozkład zajęć. Są to planowane i celowe jednostki zajęć wychowawczo--dydaktycznych prowadzone przez nauczyciela świetlicy (np. zajęcia plastyczne, umuzykalniające, żywego słowa, ekologiczne, profilaktyczne, koło taneczne).
Zajęcia organizowane przez nauczyciela mogą być prowadzone w układzie:
- poziomym - zajęcia świetlicowe związane z hasłem tygodnia i realizowane codziennie, różnymi formami, ze zmieniającymi się grupami dzieci,
- pionowym - zajęcia powtarzające się systematycznie co tydzień, prowadzone tą samą formą np. koło teatralne, lub związane z jedną problematyką, np. zajęcia wychowania komunikacyjnego i skupiające tę samą grupę dzieci.
Dokumentem codziennej pracy nauczyciela są dzienniki zajęć (do dzisiaj nie zostały opracowane i zatwierdzone dzienniki zajęć świetlicowych!). Najczęściej korzystamy z dzienników zajęć wychowawczych. W dzienniku zapisujemy hasło tygodnia oraz dominujące formy aktywności danego dnia, a więc tematykę zajęć prowadzonych przez nauczyciela, nazwy zabaw zespołowych, wiodące formy aktywności dzieci podczas ich zabaw dowolnych, odrabianie zadań domowych.
Trudności w realizowaniu podstawowych zadań świetlicy
1. Złe warunki lokalowe - wskazane, aby liczba sal była proporcjonalna do liczby zapisanych dzieci; w każdej świetlicy minimum dwie sale - jedna do zabaw głośnych, druga do cichych.
2. Nadmierna liczebność dzieci w grupie świetlicowej - w jednej sali nie powinno być więcej niż 25 dzieci.
3. Brak rozwiązań prawnych dotyczących pobytu dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - dotyczy szkół z oddziałami integracyjnymi - wskazane zmniejszenie liczebności grupy świetlicowej, w której znajdują się te dzieci oraz drugi nauczyciel z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym.
4. Brak higieny i bezpieczeństwa warunków pobytu w świetlicy, wynikający z powyższych trudności: hałas, konflikty, nadmierna ilość bodźców rodzących stres, pobudzenie, dekoncentrację, znużenie, bóle głowy, anonimowość.
5. Brak środków finansowych na nowoczesne, higieniczne, estetyczne i atrakcyjne dla współczesnych dzieci wyposażenie - wymiana zniszczonego wyposażenia (np. dywany, meble, sprzęt sportowy), remonty, zagospodarowanie terenu przyszkolnego, sprzęt audiowizualny, itp.
6. Brak uregulowań prawnych, które określałyby podstawowe zadania, organizację, warunki lokalowe, zadania nauczyciela. Uregulowania te zapobiegłyby swobodnej interpretacji znaczenia i roli świetlicy szkolnej, co przyczyniłoby się do podniesienia jej poziomu i prestiżu w społeczeństwie.
Danuta Kmita
Danuta Kmita - doradca metodyczny ds. świetlic szkolnych, nauczycielka w świetlicy Szkoły Podstawowej nr 107 w Krakowie
Bibliografia:
1. Gajewska G., Bazydło-Stodolna K., Teoretyczno-metodyczne podstawy pracy opiekuńczo-wychowawczej w świetlicy, PEKW "GAJA", Zielona Góra 2005.
2. Okoń W., Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1992.
3. Pietkiewicz M. (red.), Świetlica szkolna szansą do wykorzystania, WSiP, Warszawa 1988.
4. Podlaski J., Formy i metody pracy świetlicowej, PZWSz, Warszawa 1961.
5. Sala W., Praca w zakładach opiekuńczych, PZWSz, Warszawa 1966.
6. Winiarski M., Geneza i rozwój opieki środowiskowej w Polsce, "Problemy opiekuńczo-wychowawcze" 1981, nr 1.
Przypisy:
1. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t. 6, PIW, Poznań 1952, s. 782.
2. R. Wroczyński, Wprowadzenie do pedagogiki społecznej, Warszawa 1966, PWN, s. 170.