Maurice Debesse – „Etapy wychowania” – zgodnie z naturą.

Autor książki "Etapy wychowania" współczesny pedagog Maurice Debesse zwraca szczególną uwagę na wychowanie i uczenie dzieci w zgodzie z naturą. Jego przewodnią myślą jest współgranie jednostki w środowisku naturalny. Wzbudzanie w dziecku poczucia odpowiedzialności za otoczenie, w którym żyje. Debesse nie jest zwolennikiem tradycyjnego wychowania, ani pedagogiki swobody. Swoją teorię stara się usytuować gdzieś pośrodku pomiędzy koniecznością, przymusem, a absolutnym luzem w edukacji. Idee swojej teorii opiera na poznaniu, empirycznych doświadczeniach, intuicji. Zwraca na naturalne umiejętności i nawyki jednostki, równocześnie uczy pokonywać problemy i konflikty.

M. Debesse w swojej książce stara się dzielić etapy życia, wychowania, edukacji na następujące pozycje:

1. "wiek dziecinnego pokoju"

2. "wiek koziołka"

3. "wiek szkolny"

4. "wiek niepokojów dojrzewania"

5. "wiek młodzieńczego entuzjazmu"

Każdemu z etapów życia młodego człowieka odpowiadają stosowne do wieku cechy, możliwości, zainteresowania oraz metody poznawcze.

Ad. 1. "wiek dziecinnego pokoju"

Dziecko od urodzenia do około 3 lat. Wiek, w którym na ogół dziecko pozostaje w rodzinnym środowisku, wśród najbliższych mu osób. W tym okresie zauważamy zmiany w rozwoju sensoryczno-motorycznym dziecka. Dziecko uczy się samodzielnego przemieszania się (pełzanie, raczkowanie, chodzenie, bieganie). Poznaje przestrzeń, w której się porusza oraz "bada" własne ciało.

Ad. 2. "wiek koziołka"

"Dziecko - mały koziołek może stwarzać sobie i nam złudzenie, iż podskakuje na wzór małego zwierzątka na wysokiej trawie na łące. Ale nastawmy ucha: to co usłyszymy nie jest głuchym tupaniem rozdwojonych kopyt i bezdźwięcznym śmiechem Oegipina. Jest to radosny szczebiot duszy, która otwiera się ku światu".

Wiek przedszkolny (3-7 lat). Dziecko jest bardzo chłonne, chce poznawać świat na wszystkie możliwe sposoby (dotyka, wącha, smakuje). Stara się zaspakajać swoją ciekawość. Najwięcej czasu poświęca zabawie. W okresie tym następuje szybki rozwój psychiczny, emocjonalny

i intelektualny dziecka, naśladuje ono pewne wzorce zachowania, sposób mówienia, reakcje na środowisko zewnętrzne. To pobudza wyobraźnię, a ta daje efekt tzw. fantazjowania.

Ad. 3. "wiek szkolny"

Wiek szkolny (okres szkoły podstawowej i gimnazjum). Dziecko dojrzewa do możliwości logicznego myślenia, potrafi przyswajać więcej informacji i kojarzyć je. Szczególny nacisk kładzie się tu na ćwiczenia pamięci (zapamiętywanie). Największą i bardzo istotną rolę na tym etapie odgrywa konkurencja w grupie rówieśniczej, kształtują się cechy przywódcze. Współzawodnictwo staje się dominującą cechą tego okresu.

Ad. 4. "wiek niepokojów dojrzewania"

Dojrzewanie potocznie kojarzy się z okresem buntu, dzieje się tak nie tylko pod wpływem hormonów, młody człowiek zaczyna bardziej interesować się sobą, a nie grupą rówieśniczą. Odkrywa swoje cechy osobowości, które usiłuje kształtować i rozwijać. Dużo emocji dostarcza kontakt z płcią przeciwną, życie uczuciowe, które często jest odzwierciedleniem wyobraźni jednostki.

Ad. 5. "wiek młodzieńczego entuzjazmu"

Wiek szkoły średniej (16-20 lat). W okresie tym kształtują się lub rozszerzają zainteresowania, preferencje zawodowe, uświadamiają zdolności i predyspozycje. Beztroska

i swoboda przechodzą w realne i rzeczywiste postrzeganie świata. Utrwalają się cechy osobowości. Wątpliwości i pytania wychodzą na pierwszy plan.

Według Debessego istotą wychowania jest dobór odpowiednich metod i technik do poszczególnych etapów. Tak aby w okresach: "wieku koziołka" i "wieku niepokojów dojrzewania" kształtować umiejętności indywidualne, a w etapach: "wieku szkolnego"

i "wieku młodzieńczego entuzjazmu", postawy obywatelskie (społeczne).

Podsumowując teorię francuskiego pedagoga, rozwój dzieci i młodzieży powinien być wprost proporcjonalny do możliwości każdego wieku i zgodny z predyspozycjami psychologicznymi.

Debesse szczególną uwagę zwraca na tak zwana pedagogikę ekologiczną. Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym charakteryzują się szczególną umiejętnością obserwacji. Otwarte na świat chłoną go często organoleptycznie. Cechami pedagogiki proekologicznej są:

1. uświadomienie konieczności współgrania w środowisku naturalnym, iż człowiek jest jedynie maleńkim ogniwem w łańcuchu przyrodniczym, iż bez środowiska naturalnego nie potrafi i nie jest w stanie żyć;

2. edukacja w zakresie funkcjonowania organizmów żywych (budowa, funkcje życiowe, poziom ewolucji , środowisko);

3. przekazanie wiadomości z zakresu botaniki i zoologii;

4. podkreślenie prawa do godnego życia każdego żywego organizmu (np. doświadczenia na zwierzętach, traktowanie zwierząt w zoo, cyrku, itp.);

5. wdrażanie do szanowania środowiska naturalnego, ochrona przyrody (rezerwaty, parki krajobrazowe, narodowe);

6. propagowanie aktywnej formy wypoczynku na świeżym powietrzu;

7. kształtowanie postaw ekologicznych, dbałość o środowisko naturalne.

Wszystkie cele można wprowadzać na poszczególnych etapach wychowania poprzez zabawę, naukę, doświadczenie, imprezy o charakterze ekologicznym. Również uczestnicząc w takich akcjach jak: "Sprzątanie ziemi", "Dzień Wiosny", "Dzień Ochrony Przyrody" oraz współpracując z instytucjami powołanymi w celu krzewienia kultury ekologicznej.

KONCEPCJA JANUSZA KORCZAKA Janusz Korczak byl z zawodu lekarzem, wychowawca z powolania. Wiekszosc zycia poswiecil dzieciom w wieku 714 lat z Domu Sierot i Naszego Domu w Warszawie. Pozostawil wartosciowy dorobek pedagogiczny i pisarski, który bylby bogatszy gdyby nie jego bohaterska i tragiczna zarazem smierc. Zginal w obozie koncentracyjnym z swoimi podopiecznymi. Chcial by przestrzegano niezbywalnych praw dzieci takich jak: prawo do szacunkuprawo do radosnego dziecinstwa prawo do wspóldecydowania o wlasnym losieprawo do posiadania i tajemnicprawo do niepowodzenKorczak w ten sposób nakazal kazdemu wychowawcy liczenia sie z godnoscia dziecka i wyznaczyl dzieciom role wspóltwórców wlasnego losu. Mysla przewodnia jego koncepcji jest troska o rozwój samorzadnosci dzieci i mlodziezy. Prawidlowy rozwój samorzadnosci wypatrywal w dzialaniu samorzadu zakladowego i szkolnego oraz jego organów tj. Sad kolezenski, Rada samorzadowa i Sejm dzieciecy oraz Plebiscyt zyczliwosci i niecheci. SAD KOLEZENSKI- w sklad wchodzilo 5 wychowanków, tworzac zespól sedziowski i wychowawca jako sekretarz. Zespól sedziowski opieral sie w orzekaniu wyroków na kodeksie stworzonym przez Korczaka. Kodeks skladal sie z 100 paragrafów, z których tylko kilka bylo skazujacych. Sad odbywal sie raz w tygodniu bez stron zainteresowanych. Sedziami mogli byc wychowankowi, którzy nie byli uczestnikami, w którejs ze spraw. Podczas jednego posiedzenia rozpatrywano kilkanascie ze spraw. Skargi mozna bylo podawac na samego siebie i na doroslych. Ostateczna decyzje podejmowano przez glosowanie. Takie Prawo mial tylko sklad sedziów. Wyroki oglaszano w gazetce i na tablicy. Dokonywano zestawien okresowych którymi zajmowal sie sekretarz. RADA SAMORZADOWA- do chwili powolania sejmu dzieciecego byla organem ustawodawczym, a pózniej wykonawczym. Zajmowala sie zaspokajaniem potrzeb zyciowych i kulturalnych wychowanków. Jej szczególnym zadaniem bylo powolywanie “komisji problemowych”. Obradowala raz w tygodniu, zlozona z 10 uczniów i 1 wychowawcy, który byl przewodniczacym i sekretarzem. SEJM DZIECIECY- Organ wybitnie ustawodawczy. Do jego najwazniejszych zadan nalezalo: zatwierdzanie i uchylanie decyzji podjetych przez rade samorzadowa.podejmowanie uchwal dot. swiat i innych wydarzendecyzja o wydaleniu z zakladu i przyjmowaniu nowychSkladal sie z 20 poslów, kandydat na posla musial uzyskac 4 glosy. Sejm obradowal raz w roku pod przewodnictwem Korczaka. PLEBISCYT ZYCZLIWOSCI I NIECHECI - polega na wzajemnym ocenianiu sie wychowanków, oceny zglaszano za pomoca kartek plebiscytowych oznaczonych + (lubie go), - (nie Lubie go), lub 0 (nie znam go). Mial pomóc w ocenianiu swych kolegów. Pelnil funkcje diagnostyczna i wychowawcza. Pozwalal orientowac sie w stosunkach miedzy uczniami. Odbywal sie co rok, dzieki niemu nadawano miana obywatelskie (towarzysz, Mieszkanie i obojetny mieszkaniec). Nowo przybyly byl nowicjuszem. Tym, którzy otrzymali Miano obojetnego mieszkanca lub uciazliwego przybysza przyslugiwalo Prawo do rehabilitacji. Dodatnie miana wiazaly sie z przywilejami a ujemne z ograniczeniami. Plebiscyt stosowano równiez wobec wychowawców. Za niskie oceny musial zrezygnowac z pracy. Korczak widzial celowosc wydawania gazetki i przywiazywal do tego ogromna wage. Uczy sumiennego wywiazywania sie z przyjetych zobowiazan, uczy planowej pracy, smialosci w wypowiadaniu przekonan, reguluje i kieruje Opinia spoleczna. Wydawal ja komitet redakcyjny. ZAKLADY- sposób oddzialywan wychowawczych. Dotyczyly przezwyciezenia zlych sklonnosci lub manier oraz nabywania dobrych nawyków czy upodoban. Zawierane w obecnosci nauczyciela przez ucznia samego z soba. Dzieci zakladaly sie, ze Beda sie lepiej uczyc, zachowywac itp.; Wychowawcza zapisywal deklaracje dzieci i po uplywie czasu zglaszal ostateczny wynik co nie podlegalo kontroli. Zakladom mówiacym, ze wychowanek bedzie stopniowo sie poprawial przypisywano duza wartosc wychowawcza. Koncepcje wychowania Korczaka wzbogacaja takie formy wychowawcze jak: pelnienie dyzurów wypisywanie listy przeprosin i podziekowannagradzanie w postaci pocztówek pamiatkowychWartosc koncepcji Korczak tkwi w gloszonym i praktykowanym przez niego humanizmie, pozwalajacym uwazac kazde Dziecko za wartosciowego czlowieka, który zasluguje na taki sam szacunek. KONCEPCJA ALEKSANDRA KAMINSKIEGO Koncepcja Kaminskiego wykorzystuje doswiadczenia harcerstwa w pracy dydaktyczno wychowawczej szkoly. Twórca ruchu zuchowego w Polsce i Szarych Szeregów. Staral sie isc uczciwa droga, robic swoje wbrew przeciwnosciom, nie ulegac naciskom, zawierac kompromisy. Metoda, która sie jakis czlowiek zainteresowal, zrozumial, ogrzal swym sercem i ozywil wyobraznia powstaje ozywienie sie martwej konstrukcji: metoda Staje sie wówczas czynnikiem twórczym. Skutecznosc procesu dydaktycznego zalezy w glównej mierze od osobowosci nauczyciela. Zyczliwosc nauczyciela cenil Kaminski wyzej niz wiedze fachowa i przygotowanie metodyczne. Docenial przygotowanie nauczyciela do pracy pedagogicznej. Inne cechy jakie przypisywal nauczycielowi to: Pogoda ducha, okazywanie zaufania uczniom. Przywiazywal wage do osobistego przykladu nauczyciela do pracy pedagogicznej, czyli takie jego Zachowanie jakie oczekuje od uczniów. Taki Nauczyciel moze liczyc na Sukces w procesie wychowawczo - dydaktycznym. W ramach swojej koncepcji sugeruje Cztery sposoby przeprowadzania lekcji. Zabawy dydaktyczne, zajecia w grupach, Lista umiejetnosci i swoista atmosfera wychowawcza. ZABAWY DYDAKTYCZNE- sa Próba urozmaicenia zajec lekcyjnych i stanowia jedna z glównych form ujawniania sie rzeczywistych zainteresowan uczniów. Polegaja na zaproponowanej im doraznej czynnosci ludyczno - dydaktycznej, majacej na celu wzmozenie procesu uczenia sie. Zalecal róznego rodzaju zabawy w pracy dydaktycznej. Zalecal przechodzenie od zabaw prostych do zlozonych, od zabaw o tematyce konkretnej do zabaw o tematyce abstrakcyjnej, od zabaw luznych do zabaw organizowanych wg.; scisle okreslonych regul, od zabaw motorycznych, nasladowczych do zabaw odwolujacych sie do sztuki wiedzy, techniki. Podaje liczne przyklady zabaw jakie mozna stosowac na lekcji polskiego, matematyki, biologii, geografii i wychowania fizycznego. Zobowiazuje w ten sposób nauczycieli do kierowania sie kilkoma wskazówkami wychowawczymi i organizacyjnymi by zabawy: byly organizowane z umiarem i tylko we fragmentach lekcji, kiedy Beda ku temu uzyteczne pod wzgledem dydaktyczno wychowawczym. nie byly synonimem nieladu i chaosubyly stosowane dopóki budza ciekawosc i zainteresowaniebyly prowadzone z inicjatywy uczniów i zgodne z ich pomyslaminie wywolywaly checi nadmiernego wspólzawodnictwanie byly zbiezne z zabawami jakimi uczniowie spotykaja sie na zbiórkach harcerskich i zuchowychodzwierciedlaly zainteresowania dzieci i doroslych.ZAJECIA W GRUPACH- to kolejny sposób odpowiednio zorganizowanego toku lekcyjnego - polega na wspólpracy uczniów. Dobieraja sie oni dowolnie w 6 osobowe zastepy. Podzial ten moze sie odbywac w rózny sposób: uczniowie dobieraja sie w grupy i wybieraja grupowych badz tez wybieraja grupowych a pózniej dobieraja sie w grupy. Grupowych zmienia sie co jakis Czas by dac mozliwosc pokierowania zespolem innym. Kazda z wybranych w ten sposób grup ma do spelnienia zadania o charakterze organizacyjnym (dyzury), dydaktycznym (aktywny udzial w lekcjach zespolu), i wychowawczym (dbalosc o higiene). W klasach 1-4 zespoly sa zalazkiem samorzadu klasowego. Grupowi tworza rade grupowych pelniaca kierownicze funkcje powstalego samorzadu. Na zebraniach samorzadu z nauczycielem omawia sie sprawy wiazane z Klasa oraz zadania organizacyjno - wychowawcze. Kaminski jest przeciwny organizowaniu samorzadu o wiekszej autonomii i klasy na róznym poziomie nauczania. Twierdzi, ze jest to przedwczesne i szkodzi rozwojowi psychicznemu uczniów klas 1-4. LISTA UMIEJETNOSCI- traktuje sie to nie jako wyróznienie lecz jako Dowód posiadanej przez ucznia sprawnosci. Za jej pomoca dazy sie do wykrycia uzdolnien i zamilowan uczniów. W klasach nizszych zaleca sie stosowanie tego tylko na matematyce i polskim. W klasach wyzszych obejmuje sie Lista wszystkie zainteresowania co stwarza mozliwosc wybrania dalszej szkoly. Zaproponowana Lista umiejetnosci zawierala wielki wybór umiejetnosci umyslowych, artystycznych, technicznych i spolecznych. Wpisanie na liste towarzyszy przekonanie, ze w zyciu potrzebne sa nie tylko wiadomosci ale takze umiejetnosci. Lista taka obejmuje w klasach starszych umiejetnosci szkolne i amatorskie. Uczniowie powinni wykazac sie umiejetnosciami z róznych dziedzin. Warunkiem wpisu na liste jest poddanie sie specjalnej próbie sprawdzenia swych umiejetnosci. Dokonuje tego nauczycie wobec calej klasy lub na osobnosci. Moga byc komisje zlozone z 2-3 uczniów lub w warunkach domowych z 4-5 doroslych. Zdobycie umiejetnosci nie wplywa na oceny szkolne. SWOISTA ATMOSFERA WYCHOWAWCZA- Stworzenie takiej jaka panuje na zbiórkach harcerskich. Zródlem i przejawem jej sa panujace stosunki miedzy nauczycielami i uczniami. Sytuacja taka jest mozliwa gdy Nauczyciel obdarza uczniów zyczliwoscia, jest lubiany i szanowany oraz sklonny do udzielenia im pochwaly, aprobaty, uznania niz nagany. Pozwala sie porozumiewac uczniom z nauczycielem i miedzy soba a takze swobodnie poruszac po klasie. W koncepcji Kaminskiego oprócz róznych mozliwosci wykorzystania w pracy dydaktyczno - wychowawczej niektórych doswiadczen harcerstwa czolowe miejsce zajmuje samorzad. Stworzona przez niego koncepcja jest podporzadkowana scisle okreslonym przez niego wartosciom moralnym. Dzielnosc stawial na pierwszym miejscu. Czlowiek wg.; Kaminskiego dzielny w pracy zawodowej, w zyciu codziennym, w gospodarowaniu i poczynaniach spolecznych - powinien stac sie idealem. Obok dzielnosci preferowal takze optymizm, czyli sklonnosc do przewidywania szczesliwego biegu wydarzen, spogladania z Wiara w przyszlosc, i perfekcjonizm wyrazajacy sie w trwalym dazeniu do doskonalenia osobowosci, nabywania sprawnosci i ksztaltowania uczuc wyzszych. KONCEPCJA CELESTYNA FREINETA Koncepcja Freineta w literaturze wystepuje pod Nazwa “Nowoczesna Szkola Francuska Technik Freineta”. Zalozenia koncepcji Freineta w duzej mierze zawdzieczamy bezposrednim doswiadczeniom pedagogicznym, jakie zdobywal od roku 1935 w wybudowanej kosztem wielu wlasnych wyrzeczen niewielkiej szkole w Vence. Osobowosc jego koncepcji polega na stanowczym przeciwstawianiu tradycyjnym metodom nauczania i wychowania tzw. Technik szkolnych lub inaczej mówiac technik freinetowskich, nazwanych przez ich twórce metodami naturalnymi. Istote ich stanowi zdobywanie doswiadczen po omacku. Uczniowie mieli zdobywac tak jak nauczyli sie chodzic i mówic w dziecinstwie, a Wiec w sposób naturalny. Nalezy zrezygnowac z wywierania nadmiernego wplywu na uczniów, zbyt czestego ich instruowania i narzucania im swojego zdania a takze rezygnacji ze zbyt licznych klas i nauczycieli pozbawionych optymistycznej wiary w zycie. Skutecznosc tej Metody to zapewnienie uczniom swobodnej ekspresji, konsekwentne realizowanie idei samorzadnosci i odpowiednie wyposazenie klas szkolnych. SWOBODNA EKSPRESJA- to komunikowanie innym wlasnych uczuc i mysli, wyrazanie siebie - swych przezyc, motywów, zainteresowan, potrzeb a takze ujawnienie swych uzdolnien lub talentów i calego bogactwa osobowosci. Jest swoista interpretacja i przetwarzaniem. Stanowi wymowna ceche twórczej dzialalnosci jednostki. Moze przejawiac sie w formie slownej, muzycznej, plastycznej, ruchowej i manualnej. Chodzi w niej mniej wiecej o to by pomóc kazdemu dziecku udoskonalac jego wlasne srodki ekspresji, ale nie przez wdrazanie go do zubozajacego nasladownictwa, lecz przez poglebienie tego wszystkiego, co przyczynia sie do rozwoju jego osobowosci. REALIZOWANIE IDEI SAMORZADNOSCI- polega na organizowaniu róznorodnej dzialalnosci dzieci i mlodziezy z ich zainteresowaniami. Przejawia sie ono w ukladaniu tygodniowych planów pracy. Cotygodniowej ocenie podlegaja takze Zachowanie i czystosc uczniów. Samorzadna dzialalnosc uczniów przejawia sie takze w zebraniach ogólnych. Samorzadnosc rozwijana w szkole Freineta przejawia sie tym, ze uczniowie rzeczywiscie czuja sie wspólorganizatorami najwazniejszych dziedzin zycia i pracy szkolnej. ODPOWIEDNIE WYPOSARZENIE KLAS SZKOLNYCH- warunek zastosowania skutecznego metod naturalnych - polegalo na tym, ze uczniowie posiadali bogaty zestaw róznego rodzaju pomocy naukowych: encyklopedie, globusy, atlasy, albumy, filmy, mapy. Niezbednym wyposazeniem byla Maszyna do pisania, srodki audiowizualne i powielacz. Role wazna pelnila drukarnia szkolna sluzaca do powielania tekstów ukladanych przez uczniów. Teksty zastepowaly podreczniki. Najlepszym miejscem pracy ucznia wg.; Freineta sa bogato wyposazone klasy - pracownie i warsztaty. Skutecznosc stosowania metod naturalnych w procesie nauczania i wychowania upatrywano takze w duzym stopniu w docenianiu i liczeniu sie zarówno z zainteresowaniami czy upodobaniami uczniów jak równiez ich potrzebami, w tym zwlaszcza samorealizacji i aktywnosci. Podkreslano uwolnienie uczniów w czasie zabawy i od leków, niepokojów a szczególnie przykrych przezyc spowodowanych autokratycznych sposobów kierowania Klasa i szkola. Ostrzegal by nie podazac za zainteresowaniami czy kaprysami uczniów. Sposród metod naturalnych czyli freinetowskich na uwage szczególna zasluguja: opracowywanie swobodnych tekstów sporzadzanie gazetek prowadzenie korespondencji miedzyszkolnejOPRACOWYWANIE SWOBODNYCH TEKSTÓW- odwolywanie sie do spontanicznej i swobodnej ekspresji slownej uczniów czy pisemnego wypowiadania sie przez nich na dowolne tematy, zwiazane z zyciem w srodowisku. Tekst zredagowany odpowiednio mógl sluzyc w korespondencji miedzyszkolnej. Mógl sluzyc równiez jako Pomoc naukowa. GAZETKA SZKOLNA- byly uwienczeniem wczesniej wydrukowanych i opracowanych swobodnych tekstów. Naczelnym redaktorem byl nauczyciel. Oprócz gazetki szkolnej obiegowej propagowal gazetke scienna. Naniesione na gazetke spostrzezenia uczniów byly omawiane na “spóldzielni klasowej” KORESPONDENCJA MIEDZYSZKOLNA- polegala na wymianie swobodnych tekstów, jak i gazetek szkolnych, listów indywidualnych i zbiorowych, albumów tematycznych, fotografii itp.; Byla takze w formie dzwiekowej za pomoca nagran na tasmie magnetofonowej. Byly takze techniki swobodnej ekspresji plastycznej, muzycznej, tanca i teatru. Waznym elementem koncepcji Freineta byla ksiazka zycia klasy, ucznia bedace rodzajem kroniki; fiszki autokorektywne, zestawy zadan z ortografii, gramatyki, matematyki; fiszki dokumentacji zródlowej, stanowiace Rodzaj kartoteki poglebionej wiedzy zgromadzonej w klasie przez nauczyciela i uczniów. Oryginalnosc jego koncepcji polega przede wszystkim na postulowanym zdobywaniu doswiadczenia po omacku i propagowaniu róznych technik szkolnych w tym zwlaszcza techniki swobodnej ekspresji.

Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak codziennym elementem naszego życia. Coraz częściej mamy z nią do czynienia w szkole.
W literaturze agresją nazywa się zachowanie zwrócone przeciw innym osobom (również przeciw samemu sobie) i przedmiotom oraz działanie na ich szkodę. Agresja może przybierać formy fizyczne i psychiczne np.: objawy przemocy fizycznej, zadawanie ran, dyskryminacja, obraza ustna itd.
Agresją słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmies zanie, uszczypliwości lub kpiny. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby z grupy
Agresja fizyczna, to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą. np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny.
Przyczyn agresji należy doszukiwać się:
W środowisku rodzinnym, które ma bardzo ważny wpływ na powstawanie zachowań agresywnych. Dzieci częściej są agresywne, jeżeli mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, kiedy w rodzinie panuje chaos, a role matki i ojca nie są w pełni realizowane. Może się to wyrażać między innymi przez:
o negatywny lub chłodny stosunek emocjonalny rodziców do dziecka,
o brak wyznaczonych granic, których dziecku nie wolno przekraczać w zachowaniu się,
o reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu dziecięcych zachowań. Dzieci, które czują się bezpiecznie w swoich relacjach z rodzicami są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy otacza się je miłością i zainteresowaniem mają mało powodów do agresji i wrogości. Uciekają się do niej wtedy, gdy się boją, są osamotnione i pełne rozterek lub gdy mają silną potrzebę akceptacji, bądź zwrócenia na siebie uwagi. Jeżeli nauczą się stosowania zachowań agresywnych i przemocy, jako metody na rozwiązywanie problemów, a ze strony dorosłych spotkają się z pobłażliwością lub akceptacją swego zachowania, to poziom agresji prawdopodobnie u nich wzrośnie. Dzieci, które miały do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie, jako metodą wychowawczą, uczą się jej stosowania w relacji z innymi ludźmi.

W szkole jako instytucji wraz z jej uwarunkowaniami pedagogicznymi oraz sposobem organizacji procesu dydaktycznego, może również przyczynić się do powstawania zachowań agresywnych (zarówno uczniów, jak i nauczycieli). Czynniki instytucjonalno-organizacyjne, które na to wpływają, to min.:
zbyt liczne klasy
niewłaściwe metody pracy (praca grupowa)
przeludnione szkoły
struktura organizacyjna szkoły (nauka zmianowa, zmiana nauczycieli itp.)
ogólny standard budynku i otoczenia, oświetlenie, poziom hałasu, wystrój po mieszczeń (zbyt mało lub zbyt dużo bodźców sprzyja agresji).
W przyczynach psychologicznych, które powodują wzrost zachowań agresywnych dzieci są następujące:
frustracje wynikające z braku dobrego kontaktu z dorosłymi lub agresja z ich strony
niskie poczucie własnej wartości, połączone z dużą ilością otrzymanych przez nich negatywnych komunikatów od dorosłych
modelowanie zachowań agresywnych w mediach, subkulturach
brak jasnych i przestrzeganych reguł życia szkolnego
mała umiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i negatywnych uczuć a zwłaszcza złości
brak umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych
frustracja spowodowana brakiem perspektyw życiowych.
W uwarunkowaniach pedagogicznych, to m.in.:
zbyt rzadko wykorzystywane umiejętności konstruktywnego rozwiązania sytuacji przez nauczycieli
niewłaściwe sposoby komunikowania się z uczniami, powodujące ich agresję (poniżanie, krytykowanie, wyśmiewanie lub niezauważanie osiągnięć uczniów)
nieumiejętności radzenia sobie z przeżywaniem silnych i trudnych uczuć (także wynikających z kontaktów z uczniami)
nieskuteczne rozładowanie napięć podczas lekcji (nastawienie na szybki efekt, bez uwzględnienia przyczyn i warunków).
W telewizji i środkach masowego przekazu Badania psychologów pokazują, że przemoc w telewizji może:
wpływać na agresywne zachowanie
tłumić wrażliwość w odbiorze realnego życia
Brutalny obraz i z filmu i z wiadomości często dziecko odbiera w ten sam sposób. Dla niego oba zdarzenia są fikcją. Wytwarza się w dziecku przekonanie, że człowiek jest niezniszczalny "zabili go i uciekł", "ma drugie lub kolejne życie" np. w grach komputerowych. Musi też być "twardzielem" - najważniejsza jest siła, pieniądze, władza; nie liczą się uczucia i sentymenty. Przemoc w środkach masowego przekazu jest niestety codziennością.
Kolejne przyczyny zachowań agresywnych to:
o mało rozwinięta samokontrola swoich emocji. Dzieci mają wówczas ogromne kłopoty w radzeniu sobie ze strachem, lękiem, poczuciem krzywdy lub winy i nie są w stanie przewidzieć swoich reakcji emocjonalnych - nie kontrolują swoich zachowań
o ustabilizowane wzory zachowań agresywnych i stosowania przemocy zapewniają im odnoszenie sukcesów w grupie rówieśniczej, nieformalnej
o używanie alkoholu i narkotyków. Alkohol i narkotyki powodują wzrost zachowań agresywnych, ponieważ obniżają kontrolę i ograniczają właściwą ocenę sytuacji.
o usposobienie dziecka. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że agresja rozwija się u dziecka aktywnego, o większym temperamencie niż u dziecka o temperamencie łagodniejszym.
Typowych agresorów charakteryzuje stosowanie przemocy wobec rówieśników. Mają stosunkowo małą samokontrolę i tendencję do zachowań agresywnych wtedy, gdy przeżywają strach lub stres. Stosują agresję i przemoc, gdy cierpią z powodów osobistych, rodzinnych i społecznych. Łatwo wpadają we frustrację, są impulsywni, mają stałe wzorce do zachowań agresywnych i stosowania przemocy (nie tylko w stosunku do swoich rówieśników, ale również wobec dorosłych - zarówno nauczycieli jak i rodziców).
Agresorzy wykazują dużą aktywność i energię, chcą panować nad otoczeniem podporządkowując sobie innych i czerpią z tego satysfakcję oraz korzyści materialne i psychiczne.
Wychowują się najczęściej w rodzinach z licznymi problemami (alkoholizm, przestępstwa, przemoc, rozwody, itp.), gdzie dorośli stosują podwójne wzorce zachowań (np. co innego mówią, a co innego robią) i znajdują się w trudnych warunkach materialnych. To wszystko może wywoływać w nich wrogość wobec otoczenia.
Dzieci agresywne:
• mają potrzebę dominacji wobec innych, chcą ich podporządkować sobie, używając groźby i siły, bronią własnych praw, lekceważąc prawa innych
• łatwo popadają w gniew, są impulsywni, sfrustrowani
• nie umieją poradzić sobie z trudnościami i przeciwnościami, trudno jest im stosować się do ogólnie przyjętych reguł
• generalnie są nastawieni "na nie", przyjmują postawy wrogie
• są zadowoleni z własnych zachowań, bez poczucia wstydu i winy
• mają łatwy kontakt z otoczeniem, umieją się wybronić w trudnej sytuacji, mają na wszystko odpowiedź
• są biegłe w udawaniu
• dość wcześnie prezentują zachowanie antyspołeczne tj. kradzież, wandalizm, picie alkoholu.
Uczniowie pochodzą z różnych środowisk. Przeżywają w gimnazjum jeden z najtrudniejszych etapów swego życia: dorastanie i dojrzewanie. Trudny okres życia, nowe środowisko, ogromna rzesza uczniów, duże problemy emocjonalne prowadzą do różnych niepożądanych zachowań. Jednym z nich są zachowania agresywne. Każdy przejaw agresji jest inny i ma inne podłoże. Motywy, którymi kieruje się agresor, zależą w od wielu czynników. Mogą to być reakcje wyuczone w środowisku rodzinnym, rówieśniczym, środowisku lokalnym, bądź mechanizmy obronne na różnego rodzaju niepowodzenia. Niektóre osoby stosujące przemoc tworzą swój wizerunek jako ktoś, z kim należy się liczyć. Rekompensują sobie niezaspokojone potrzeby. Dzieci nie radzą sobie z codziennością życia. Nikt naprawdę nie wie z jakimi poważnymi problemami walczą osamotnieni. Rodzice nie interesują się nimi. W szkole same niepowodzenia. Brak wiary we własne siły i możliwości. Niska samoocena. Niewłaściwa praca wychowawcza wychowawcy klasowego nie wnosi nic, ale wręcz pogłębia ten stan.
W przypadkach zachowań agresywnych nigdy nie wolno bagatelizować problemu, z jakim zwracają się dzieci i nie odkładać działań w czasie. Co się dzieje w klasie, w której panuje negatywna atmosfera, gdzie dominują najsilniejsi, gdzie nie ma współpracy, a między uczniami toczy się walka? Klasa taka będzie poszukiwała kozła ofiarnego, by odreagować swoją frustrację i agresję na jednostce, która nie może się bronić. Dobry wychowawca stworzy dziecku zagubionemu poczucie bezpieczeństwa, wprowadzi go w grupę, wzmocni w nim poczucie własnej wartości i zbuduje więź między uczniami. Pod kierownictwem dobrego wychowawcy dzieci są w stanie ustalać, jakie działania i zachowania będą uchodziły za dobre, a jakie za złe. W takiej klasie nie będzie zachowań agresywnych.
Nauczyciel na niewłaściwe zachowanie ucznia nie może reagować gwałtownie ani biernie, gdyż wywoła u niego agresję lub lekceważenie. Szacunek okazany uczniom, pewność i stanowczość w działaniu, stosowanie kar wynikających bezpośrednio ze złego zachowania, rzeczowo uzasadnionych, może z czasem doprowadzić do zrozumienia przez ucznia przyczyn jego złego zachowania.
.Dziecko wychowywane w miłości i poczuciu bezpieczeństwa da sobie radę w różnych warunkach , będzie też umiało kontaktować się z innymi ludźmi. Ważną sprawą jest, aby dziecko nauczyło się akceptować samego siebie, aby znalazło w sobie wartości, na których może się oprzeć. Poczucie własnej wartości powinno się wynosić z rodzinnego domu. Jeśli dziecko czuje się niepewnie, niedowartościowane, wymusza zwrócenie na siebie uwagi. Chęć zwrócenia na siebie uwagi, zaimponowania rówieśnikom, często jest więc przyczyną agresji. Ktoś słabszy zawsze znajdzie się w pobliżu, ktoś , komu można dokuczyć , pobić , popchnąć , zabrać własność, aby przypodobać się kolegom. Dorośli, często zajęci własnymi sprawami, zostawiają dzieci samym sobie. Takie dzieci szukają akceptacji poza domem, wśród ludzi, którzy traktują je poważnie, wiążą się też z grupami nieformalnym. Rodzice powinni od najmłodszych lat wpajać dzieciom podstawowe zasady współżycia, aby wchodząc w okres dojrzewania nie poddawały się wpływom rówieśników namawiających do złego. Dzieci oczekują od rodziców miłości, podziwu dla nabywanych przez nie umiejętności, ale również stawiania im jasnych wymagań i zakazów, gdy taka jest potrzeba. Jest to potrzebne, aby dziecko umiało zachować się wobec starszych, rówieśników, było wrażliwe na krzywdę ludzką, umiało okazywać współczucie. Starajmy się więc przekazać dzieciom takie wartości, aby stały się rozsądnymi, wrażliwymi ludźmi, umiejącymi zachować się mądrze w każdej sytuacji. Nie żałujmy czasu dla swoich dzieci,gdyż tego potrzebują od nas najbardziej.

Postępowanie z dzieckiem nadpobudliwym wymaga od rodziców i nauczycieli ogromnej cierpliwości i wytrwałości. Dobre rezultaty wychowawcze można osiągnąć wykorzystując nadpobudliwość ruchową dziecka do celów pozytywnych np. wykonanie gazetki, dekoracja czy porządkowanie klasy. W ten sposób nauczyciel pozwala dziecku zaspokoić potrzebę ruchu i jednocześnie przyzwyczaja go do odpowiedzialności za wykonanie zadania.

Nauczyciel koniecznie musi pamiętać o następujących zasadach pracując z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo :

• termin wykonania zadania nie może być zbyt odległy, gdyż dziecko zapomni o zadaniu;
• należy przyzwyczajać dziecko do finalizowania zadania;
• wprowadzać krótkie, ,jasne polecenia i reguły postępowania (dotyczące zachowania w różnych klasowych sytuacjach);
• systematycznie kontrolować ucznia i przypominać mu o obowiązkach;
• dziecko nadpobudliwe powinno siedzieć w pierwszej ławce, plecami do reszty kolegów, to umożliwi mu koncentrację uwagi;
• podczas odpowiedzi nauczyciel powinien mu dać możliwość zastanowienia się i skorygowania odpowiedzi, gdyż dzieci te często udzielają odpowiedzi pochopnie;
• nauczyciel nie powinien nagle wyrywać takiego dziecka do odpowiedzi, lecz często angażować je w tok lekcji i pobudzać jego zainteresowania;
• unikać nadmiernej krytyki, gdyż staje się to przyczyną zaburzeń ich równowagi emocjonalnej i może doprowadzić do konfliktu;
• nie można jedynie zmniejszać niepożądanego zachowania, zawsze trzeba je zastąpić innym, pożądanym;
• najpierw warto wprowadzić, system nagród dopiero potem system kar.

Pedagog / Psycholog

GŁÓWNE ZASADY POSTĘPOWANIA
Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM:

Przystępując do pracy z dzieckiem nadpobudliwym, należy pamiętać o głównych założeniach:

1. Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie może wykonać.

2. Należy wyznaczyć niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji. Chwiejna koncentracja oraz duże rozproszenie uwagi powoduje kierowanie swoich zainteresowań na coraz to inne bodźce. Stawianie odległych celów powoduje zapominanie, porzucanie rozpoczętego zadania i rozpoczynanie coraz to nowych zabaw. Dlatego im bliżej jest postawiony cel lub termin, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane, a praca zakończona.

3. Systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania każdego rozpoczętego działania.

4. Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji.

WSKAZÓWKI DO POSTĘPOWANIA W DOMU:

1. Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo powinno mieć zapewnioną w domu atmosferę akceptacji i spokoju.

2. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i w karceniu.

3. Osoba dorosła powinna kontrolować swoje emocje w kontakcie z dzieckiem nadpobudliwym, nie wolno jej reagować wybuchowo, gwałtownie.

4. Zawsze należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i dać dziecku do zrozumienia, że się je kocha, ale jest się konsekwentnym i wymagającym.

5. Wymagania stawia się w sposób jasny i klarowny, aby dziecko znało swoje obowiązki i wiedziało, jak ma się zachować w danej sytuacji.

6. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości. Każdy przejaw chaosu eliminuje się, a chwali się za dobre wykonanie zadania oraz docenia się trud włożony w pracę, choćby dziecko wykonało ją mniej dokładnie.

7. Ważne jest, by dzienny rozkład zajęć dziecka był uporządkowany, miał jasną strukturę: odpowiednią i tę sama porę wstawania, oglądania telewizji oraz snu.

8. Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją.

9. Gdy dziecko odrabia lekcje, eliminuje się dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać, np. wyłącza się radio, chowa zabawki z biurka.

10. Osoby opiekujące się dzieckiem nadpobudliwym powinny nauczyć się odczytywać jego sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch. Spokojnie interweniować, aby uniknąć wybuchu, przez odwrócenie uwagi lub spokojne omówienie konfliktu.

Oprócz tego:

1. Liczbę dzieci biorących udział w zabawie należy ograniczyć do jednego lub dwóch ze względu na duże rozproszenie i pobudliwość. Dom jest najlepszym miejscem do zabawy, ponieważ można obserwować dziecko i interweniować w każdej chwili.

2. Proponowane zabawy w chwilach wolnych to: lepienie, wycinanie, malowanie, układanie klocków.

3. W sytuacji konfliktowej nie należy zostawiać dziecka zbyt długo w napięciu emocjonalnym, np. odsyłać je do własnego pokoju, odraczać karę do przyjścia ojca. Rozwiązanie konfliktu powinno nastąpić zaraz po sytuacji konfliktowej.

4. Opiekunowie powinni codziennie poświęcić trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę.

5. Opiekunowie powinni też odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z braku umiejętności kontrolowania swego zachowania.

6. Dla dziecka należy wyznaczyć osobny pokój lub część pokoju jako jego własny teren oraz miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta ściana, pozbawiona dodatkowych elementów, czy tez dekoracji.

Jeśli mimo wielu wysiłków ze strony rodziców i nauczycieli nie poddaje się normalnemu sposobowi wychowania i nie są oni w stanie mu pomóc, wtedy niezbędna jest systematyczna terapia dobrana przez specjalistę.

Inteligencja emocjonalna - zdolność rozpoznawania uczuć własnych i uczuć innych osób, zdolności motywowania się i kierowania emocjami, zarówno własnymi, jak i osób znaczących. Są to zdolności odmienne do inteligencji poznawczej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające.
Na inteligencję emocjonalną składają się podstawowe kompetencje emocjonalne i społeczne. Są to:
? samoświadomość: wiedza o swoich stanach wewnętrznych, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie;
? samoregulacja: panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami;
? samokontrola: utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian;
? motywacja: skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm;
? asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie wyrażanie emocji i postaw w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób oraz własnych, bez zachowań agresywnych, a także obrona własnych praw w sytuacjach społecznych;
? empatia: uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, doskonalenie innych, nastawienie usługowe, świadomość polityczna, rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy.

http://www.cdniku.pl/pliki/bledy.pdf- zobaczcie sobie.