WITAMINA C (kwas askorbinowy + dehydroaskorbinowy)ROLA: udział w wielu procesach fizjologicznych i patofizjologicznych. M.in. w syntezie kolagenu, oraz hormonów i transmiterów, zwiększa wchłanianie żelaza niehemowego, przecidziała peroksydacji lipidów, białek, węglowodanów, kwasów nuleinowyc, hamuje powstawanie nitrozoamin w przewodzie pokarmowym, Źródło: Czarne porzeczki, Truskawki, Kiwi, grejpfruty, Pietruszka liście, Ziemniaki, Szpinak, Brukselka, Kalarepa, Kapusta, Brokuły, Objawy i skutki niedoborów witaminy C: -Osłabienie organizmu, łatwe męczenie się -Utrata łaknienia -Podatność na infekcje -Zmniejszona wydolność organizmu, bóle mięśniowe i stawowe -Zaburzenia tolerancji na zmiany temperatury -Krwawienia z dziąseł i szkorbut (gnilec) Nadmiar witaminy C jest wydalany z moczem: Duże dawki witaminy syntetycznej są dobrze tolerowane. Przyjmowanie 1g a nawet 2g na dzień przez dłuższy czas nie powoduje uszkodzeń Megadawki mogą jednak powodować: -Biegunki, -Tworzenie się kamieni nerkowych -Adaptację do dużych dawek -Działanie prooksydacyjne witaminy C WITAMINA A (RETINOL = AKSEROFTOL) + KAROTENOIDY – PROWITAMINA A ROLA: -udział w procesach widzenia -podział oraz różnicowanie się komórek we wszystkich okresach życia organizmu Etapy niedoboru: I stadium – niedobór w tkankach bez zaburzeń funkcji narządów II stadium – upośledzenie funkcji narządów bez zmian morfologicznych III stadium – zmiany czynnościowe i morfologiczne Hipowitaminoza: -suchość i zgrubienie spojówek, zapalenie powiek i spojówek -suchość i łuszczenie się skóry („gęsia skorka”) -suchość i łamliwość włosów -upośledzenie widzenia o zmroku Awitaminoza: -rogowacenie i łuszczenie się naskórka -zahamowanie wzrostu i rozwoju -„kurza ślepota” – zanik widzenia o zmroku ŹRÓDŁA: masło, żółtka jaj, wątroba, ryby morskie,, pełnotłuste sery podpuszczkowe, marchew, natka pietruszki, boćwina, papryka czerwona, szpinak, dynia, pomidory, sałata, morele, brzoskwinie. WITAMINA D (ZWIĄZKI CHOLEKALCYFEROLU) ROLA: Główne działanie polega na jej wpływie na regulację homeostazy wapnia i fosforanów. Dwa główne narządy efektorowe związane z tą funkcją, na które działają aktywne metabolity witaminy D to przede wszystkim jelita i kości, a w mniejszym stopniu nerki. W jelitach dochodzi do zwiększenia wchłaniania wapnia, z kości uwalnia wapń i fosforany (przy hipokalcemii) w nerkach współdziała z parathormonem w reabsorbcji wapnia. NIEDOBORY: -u dzieci zagrożenie powstania krzywicy -u dorosłych osteoporoza ŹRÓDŁA: tłuste ryby, tran, mięso, wątroba, wieprzowa, wołowa, masło, sery dojrzewające

WITAMINA B1 – TIAMINA ROLA: jej funkcję wiążą się z udziałem pirofosforanu tiaminy, jako koenzymu dehydrogenaz i transketolaz, w przemianach pośrednich węglowodanów. ŹRÓDŁA: Roślinne: Warzywa (np. pomidor) ,Orzechy ,Nasiona rośl. strączkowy ,Pieczywo z grubego przemiału i kasze, Otręby zbożowe Zwierzęce: Podroby (wątroba, nerki), Drożdże piwowarskie, Jaja, Mleko, Mięso wieprzowe

Skutki niedoborów tiaminy: -niekorzystnie wpływają na układ nerwowy: od zmian czynnościowych aż do rozpadu otoczki mielinowej neuronów (choroba beri-beri), -gromadzenie się kwasu pirogronowego i mlekowego w tkankachObjawy niedoboru: utrata łaknienia, zaburzenia trawienia, zmniejszenie masy ciała, zaburzenia czucia, popędu płciowego, miesiącz.Skutki nadmiernej podaży tiaminy: -występuje głównie w przypadku parenteralnego podania (iniekcje kokarboksylazy) i powoduje bóle głowy, konwulsje, arytmię, r. alergiczne -nadmierne spożycie nie wywołuje skutków toksycznych ( wchłaniania i ↑ wydalanie z moczem)WITAMINA B2 – RYBOFLAWINA ROLA: bierze udzial w procesach oksydoredukcyjnych, w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów, oraz wytwarzaniu energii w łańcuchu oddechowym. Nie gromadzi się w organizmie w dużych ilościach, zapasy wyczerpują się po 2-6 tyg. Wydala się głównie z moczem oraz z żółcią i potem, także z mlekiem matki. ŹRÓDŁA: Ser żółty, makrela, Strączkowe suche, Brokuły, Jaja, Cielęcina W stanach niedoboru dochodzi do zaburzeń enzymatycznych i metabolicznych, jak: -zmiany w glukoneogenezie -obniżenie ilości DNA i RNA w tkankach -hamowanie przemian kwasów tłuszczowych i spadek stężenia kwasów n-3 i n-6 w surowicy krwi i wątrobie -niedokrwistość normocytarna – spadek ilości żelaza w krwinkach -peroksydacja lipidów

Objawy niedoboru: -Jama ustna: Zmiany na zewnętrznych częściach jamy ustnej – pękanie, przekrwienia i łuszczenie warg. Zmiany zapalne języka (język wołowy) -Twarz: Trądzik i łojotok w fałdach nosowo – policzkowych -Skóra: Swędzenie i ogniska zapalne -Oko: Pieczenie i „piasek” pod powiekami, łzawienie, światłowstręt -Układ nerwowy: Parestezje zwłaszcza nóg, pieczenie w stopach, częściowy zanik nerwu wzrokowego, niezborność ruchów, zawroty głowy, bezsenność -Zaburzenia oddychania WITAMINA B6 – PIRYDOKSYNA ROLA: przemianach aminokwasów, jest niezbędna do prawidłoweo funkcjonowania uklau nerwowego .OBJAWY HIPOWITAMINOZY (niedobór): -Stany zapalne skóry – dermatitis (łojotokowe zmiany na twarzy, podrażnienie języka i błon śluzowych jamy ustnej – zmiany podobne jak w przypadku ryboflawiny i niacyny) -Zmiany w obwodowym układzie nerwowym (apatia, bezsenność napady drgawek) -Zwiększona podatność na infekcje -Powstawanie kamieni nerkowych -Niedokrwistość Samoistne niedobory pirydoksyny występują rzadko. ŹRÓDŁA: Wołowina, Mleko w proszku ,Strączkowe suche ,Wątroba wieprzowa, otręby pszenne, NADMIAR spożycia tej witaminy nie powoduje skutków ubocznych. Przewlekłe przedawkowanie powoduje zaburzenia neurologiczne. WITAMINA PP, B3 (NIACYNA, kwas nikotynowy i jego amid) ROLA: niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ukł. Oddechowego i krwiotwórczego, oraz do rozwoju wszystkich komórek org. Skutki niedobory: -Zaburzenia w procesie glikolizy i łańcuchu oddechowym -Zaburzenia w układzie trawiennym, upośledzenie syntezy kwasów tłuszczowych (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie) -Zakłócenia w centralnym i obwodowym układzie nerwowym (bezsenność, zawroty głowy, zapalenia nerwów, zaburzenia pamięci) -Pelagra – 3 x D: dermatitis (zapalenie skóry), diarrhoea (biegunka), depressio (przygnębienie), Pelagra pojawia się w tych regionach świata gdzie głównym źródłem węglowodanów jest kukurydza (niska przyswajalność niacyny) ŹRÓDŁO: Drożdże ,Grzyby ,Ser ,Ryby morskie ,Ziemniaki ,Mięso wieprzowe. Zapotrzebowanie jest częściowo pokrywane przez syntezę z tryptofanu pochodzącego z żywności przy dost. podaży Wit. B1, B2, B6, WITAMINA B5 (KWAS PANTOTENOWY ROLA: brak danych NIEDOBÓR: -zaburzenie czucia rąk -zmęczenie bóle głowy, osłabienie refleksu -zmiany w tolerancji glukozy -zaburzenia snu -nudności, bóle brzucha -↓ odporności -zmiany skórne i zaburzenie w pigmentacji włosów

ŹRÓDŁA: podróby, zwłaszcza wątroba i nerki, orzechy ziemne, mięso wieprzowe. WITAMINA B12 (KOBALAMINA ROLA: jest bardzo ważnym koenzymem w reakcjach metylacji w organizmie: -metylacji homocysteiny do metioniny -konwersji metylomalonylo-CoA do bursztynylo-CoA NIEDOBÓR: -mikrocytarna niedokrwistość megablastyczna -objawy neurologiczne z powodu demielinizacji neuronów mózgu i neuronów obwodowych ŹRÓDŁA: produkty pochodzenia zwierzęcego: wątroba, mleko w proszku, ryby, jaja, sery dojrzewające, mięso WITAMINA H (BIOTYNA) ŹRÓDŁA: wątroba kurza, nerki wieprzowe, żółtko jaja, orzechy. ROLA: brak danych, NIEDOBORY: brak danych KWAS FOLIOWY (FOLACYNA, FOLIANY) ROLA: - niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego i nerwowego orz do rozwoju wszystkich komórek org. NIEDOBÓR: -↑ stężenia homocysteiny w surowicy krwi – miażdżyca -niedokrwistość megaloblastyczna -zwiększona podatność na transformacje nowotworowe – uszkodzenie chromosomów -↓ odpowiedzi komórkowej -Nadpobudliwość, trudność w zasypianiu -uszkodzenie cewy pierwotnej u płodu ŹRÓDŁA: zarodki pszenicy, nasiona soi, fasoli, grochu, warzywa liściaste: nać pietruszki, szpinak, sałata, kapusta włoska, brukselka, pomarańcza, ziemniaki, wątroba: kurza, wołowa, cielęca, jaja, mleko WITAMINA E (TOKOFEROLE) ROLA: -wewnątrzkomórkowy przeciwutl. (inaktywacja wolnych rodników) – chroni witaminę A, C, adrenalinę i WNKT przed utl. -zapobiega uszkodzeniom naczyń krwionośnych, nadmiernej przepuszczalności naczyń włosowatych i nadmiernej agregacji płytek -zapewnia prawidłową czynność jąder -zapobiega resorpcji płodu -zapobiega degeneracji mięśni i martwicy wątroby NIEDOBÓR: -bezpłodność samców -niezdolność do prawidłowego zachowania ciąży u samic -degenerację układu nerwowego – niezborność ruchów, kurcze kloniczne -degeneracja układu mięśniowego ŹRÓDŁA: oleje rośl. (słon.), produkty zbożowe, zgłasza razowe pieczywo, zielone warzywa liściaste: sałata, nać pietruszki, groszek,

WITAMINA K (FILOCHINON)ROLA W ORGANIZMIE: -regulują wytwarzanie protrombiny -zapewniają krzepliwość krwi i powodują zatrzymanie krwawienia -zmniejszają nadmierne krwawienia miesiączkowe -odgrywają rolę w gospodarce wapniowej i mineralizacji tkanek NIEDOBÓR: -słabą krzepliwość krwi, -łatwość powstawania krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych, -problemy z gojeniem się ran, -trudności w mineralizacji kości, -zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów, zapalenie jelita, biegunki.NADMIAR: -rozpad krwinek czerwonych, -niedokrwistość, -nadmierne wydzielanie potu, -uczucie gorąca, -u niemowląt - żółtaczkę