UKŁAD ODDECHOWY

Funkcje:

• Utrzymywanie homeostazy gazowej poprzez ciągłe dostarczanie tlenu do organizmu i usuwanie dwutlenku węgla

• Utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej

• Ochrona organizmu przed wdychanymi, szkodliwymi substancjami stałymi (pyły, wirusy, bakterie)

• Utrzymywanie równowagi termicznej i wodnej organizmu

• Usuwanie mikrozakrzepów (naczynia mikrokrążenia płucnego stanowią układ filtrujący krew)

Wentylacja płuc:

• Polega na wymianie powietrza pomiędzy pęcherzykiem a atmosferą

• Proces zachodzący na skutek pojawiających się różnic ciśnień (jeżeli ciśnienie w pęcherzyku jest niższe, niż atmosferyczne, powietrze przepływa przez drogi oddechowe do pęcherzyków-następuje wdech)

• Do wytworzenia różnic ciśnień niezbędne są ruchy oddechowe płuc- w czasie wdechu płuco ulega rozprężeniu, w czasie wydechu zapada się

• Ruchy oddechowe płuc wywołane ruchami oddechowymi klatki piersiowej, a te działaniem mięśni oddechowych (mm wdechowe-przepona, mm międzyżebrowe zewnętrzne, mm szyi, m. piersiowy mniejszy; mm wydechowe-mm międzyżebrowe wewnętrzne, m. zębaty dolny, m. czworoboczny lędźwi)

Mechanika oddychania:

• Klatka piersiowa pokryta wewnątrz opłucną ścienną, a płuco opłucną płucną, pomiędzy którymi jama opłucnowa ( bardzo cienka szczelina-obie opłucne ściśle do siebie przylegają; do zespolenia opłucnych dochodzi w życiu płodowym, gdy płuco jest tak duże, jak objętość klatki piersiowej)

• W czasie wdechu mięśnie powiększają klatkę piersiową, a za ruchami klatki piersiowej postępuje płuco. Gdy zwiększa się objętość płuc, ciśnienie w nich obniża się . Jeżeli drogi oddechowe są drożne , następuje ruch powietrza do pęcherzyków płucnych aż do wyrównania ciśnień. Do płuc wpływa powietrze wdechowe. Na szczycie wdechu wartość ciśnienia śródpłucnego wraca do zera. W zcasie wydechu płuca i klatka piersiowa zapadają się, ich objętość maleje, rośnie ciśnienie w pęcherzykach. Różnica ciśnień prowadzi do wypływu powietrza z płuc do atmosfery

Układ oddechowy dzielimy na :

- drogi oddechowe górne : jama nosowa, gardło

- drogi oddechowe dolne : krtań, tchawica, oskrzela

- narząd oddechowy : płuca

Górne drogi oddechowe – nos:

• Wystające ponad powierzchnię twarzy sklepienie jamy nosowej);

• Kształt trójściennej piramidy: dwie ściany boczne łączące się w grzbiet nosa; grzbiet ku górze przechodzi w nasadę nosa, ku dołowi w koniec nosa; boczne dolne ściany tworzą skrzydełka nosa, ograniczające nozdrza przednie;

• Rusztowanie nosa zewnętrznego tworzą elementy kostne, chrzęstne i łącznotkankowe- wszystkie pokryte mięśniami i skórą;

• Kości budujące nos zewnętrzny to k. nosowe i wyrostki czołowe szczęki;

• Chrząstki:nieparzyste- chrząstka przegrody nosa, parzyste: chrząstka boczna nosa, chrząstki skrzydłowe mniejsze i większe, chrząstki nosowe dodatkowe, chrząstki lemieszowo-nosowe

Jama nosowa:

• Czworościenna przestrzeń, zwężająca się ku górze, podzielona przegrodą nosa

• Prowadzą do niej nozdrza przednie; ku tyłowi łączy się z częścią nosową gardła poprzez nozdrza tylne

• Początkowy odcinek każdej połowy jamy nosowej stanowi przedsionek nosa. Na jego bocznej ścianie fałd skrzydłowy, do którego sięga skóra z włosami nozdrzy

• W każdej połowie wyróżniamy cztery ściany

• Na ścianie bocznej małżowiny nosowe: dolna, środkowa i górna, a czasami także najwyższa

• Pod każdą z małżowin znajduje się odpowiedni przewód nosowy: dolny, środkowy i górny, czasami także najwyższy

• W przewodzie środkowym rozwór półksiężycowaty, którym uchodzą zatoka czołowa, zatoka szczękowa, komórki sitowe

• Przestrzeń za małżowinami, powstająca poprzez połączenie przewodów nazywa się przewodem nosowo-gardłowym

• Przewód nosowo-gardłowy łączy jamę nosową poprzez nozdrza tylne z nosową częścią gardła

• W błonie śluzowej jamy nosowej wyróżniamy: część górną-okolicę węchową (pokrywającą małżowine nosową górną, najwyższą, odpowiednie przewody nosowe oraz przeciwległą część przegrody nosa), część dolną –okolicę oddechową ( obejmującą pozostałą część jamy nosowej)

• Błona śluzowa okolicy węchowej posiada nabłonek węchowy, a okolica oddechowa wyścielona nabłonkiem cylindrycznym migawkowym z licznymi komórkami kubkowymi. Błona śluzowa tej okolicy zaopatrzona w liczne gruczoły cewkowo-pęcherzykowe oraz bogate sploty żylne

Zatoki przynosowe:

• Przestrzenie wypełnione powietrzem, wysłane błoną śluzową przedłużającą się z jamy nosowej; stanowią wypuklenia jamy nosowej w obręb sąsiednich kości

• Zatoka szczękowa- położona w trzonie szczęki, o kształcie piramidowym; niekiedy tak silnie rozwinięta, że jej uchyłki wnikają w obręb wyrostków szczęk

• Zatoka czołowa-znajduje się w łusce kości czołowej; wielkość zmienna osobniczo; dwie zatoki oddzielone zazwyczaj niesymetrycznie

• Zatoki sitowe- składają się z grupy komórek sitowych, znajdujących się w obrębie błednika sitowego kości sitowej

• Zatoka klinowa- mieści się w trzonie kości klinowej; obie zatoki oddzielone przegrodą zatok klinowych

Krtań:

• Jest narządem głosu; leży w okolicy przedniej szyi, na wysokości IV-VII kręgu szyjnego

• Zbudowana z chrząstek, więzadeł, błon łącznotkankowych i mięśni; od wewnątrz wyścielona błoną śluzową

• Od góry przymocowana do kości gnykowej za pomocą więzadeł i błon; ku dołowi przechodzi w tchawicę

• Od krtani do nasady języka biegną trzy fałdy językowo-nagłośniowe

• Powierzchnia tylna krtani przylega do części krtaniowej gardła

• Wejście do krtani prowadzi z jamy gardła do jamy krtani; od przodu ograniczone jest przez brzeg górny nagłośni, od boku przez fałdy nalewkowo-nagłośniowe, od tyłu przez wcięcie międzynalewkowe

Krtań – jama:

• Jama górna krtani (przedsionek krtani)- sięga od fałdów nalewkowo-nagłośniowych do fałdów przedsionkowych; ścianę przednią buduje nagłośnia, ścianę tylną chrząstki nalewkowate

• Jama pośrednia krtani-znajduje się między fałdami przedsionkowymi, a fałdami głosowymi. Oba fałdy głosowe ograniczają szparę głośni i razem z zawartą między nimi szparą tworzą głośnię- najważniejszą część czynnościową krtani

• Głośnia służy do wytwarzania dźwięków- jest właściwym aparatem głosu

• Jama dolna krtani (jama podgłośniowa)- znajduje się poniżej fałdów głosowych i ku dołowi przechodzi w tchawicę

Chrząstki krtani:

• Nieparzyste: nagłośniowa, tarczowata, pierścieniowata i parzyste: nalewkowate, rożkowate, klinowate

• Chrząstka tarczowata- największa chrząstka krtani; zbudowana z dwóch blaszek: prawej i lewej; w miejscu połączenia blaszek wcięcie tarczowe górne; brzeg tylny blaszek przechodzi w rożki górne i dolne

• Chrząstka pierścieniowata- leży pomiędzy chrząstką tarczowatą a tchawicą; zbudowana z leżącej od tyłu blaszki chrząstki pierścieniowatej oraz leżącego w części przedniej łuku; w miejscu przejścia bocznych pow. blaszki w łuk- pow. stawowe dla połączenia z rogami dolnymi chrząstki tarczowatej; na brzegu górnym blaszki powierzchnie stawowe nalewkowe;

• Chrząstka nagłośniowa- stanowi rusztowanie nagłośni; jej rozszerzona górna część tworzy przednie ograniczenie wejścia do krtani; dolna część łączy się z chrząstką tarczowatą

Chrząstki parzyste:

• Chrząstki nalewkowate-o kształcie trójściennych piramid; na podstawie powierzchnia stawowa dla połączenia z blaszką chrząstki pierścieniowatej; przyczepia się do nich więzadło głosowe

• Chrząstki rożkowate i chrząstki klinowate- małe chrząstki krtani; chrząstki rożkowate leżą na wierzchołkach chrząstek nalewkowatych, drugie na fałdach nalewkowo-nagłośniowych

Tchawica:

• Nieparzysty przewód (10-12 cm) doprowadzający powietrze do płuc; biegnie od VI kręgu szyjnego do V piersiowego; kieruje się od góry i przodu ku tyłowi i dołowi

• Biegnie w przedłużeniu krtani i kończy się rozdwojeniem tchawicy

• Części: szyjna (sięga od krtani do górnego otworu klatki piersiowej) i piersiowa (położona w śródpiersiu górnym)

• Ściana tylna przylega do przełyku

• Budowa: błona włóknista-zewnętrzna( wytwarza rusztowanie tchawicy, zbudowane z 16-20 chrząstek tchawiczych połączonych ze sobą więzadłami obrączkowymi; chrząstki o kształcie podkowy otwartej do tyłu; wolne końce połączone ścianą błoniastą, zbudowaną z mięśni gładkich tworzących mięsień tchawiczny) i błona śluzowa (wyściełająca tchawicę od wewnątrz, pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym)

Oskrzela główne:

• Początek w miejscu rozdwojenia tchawicy, budowa podobna do niej

• Biegną ku dołowi, bokowi i tyłowi, wchodząc przez wnękę do odpowiedniego płuca

• Oskrzele główne prawe: krótsze, szersze, o mniejszym kącie odejścia od tchawicy

• Oskrzele główne lewe: dłuższe, węższe, o większym kącie odejścia od tchawicy; od góry objęte łukiem aorty

• Asymetria w przebiegu oskrzeli: jest wynikiem położenia serca i przebiegu aorty. Ta różnica w przebiegu powoduje, że ciała obce wpadają częściej do oskrzela prawego

• Wchodząc do płuc dzielą się odpowiednio na trzy lub dwa oskrzela płatowe, zgodnie z podziałem płuc na płaty: oskrzele główne prawe na oskrzele płatowe górne prawe, oskrzele płatowe środkowe prawe i oskrzele płatowe dolne prawe; oskrzele główne lewe na oskrzele płatowe górne lewe i oskrzele płatowe dolne lewe

• Oskrzela płatowe dzielą się dalej na oskrzela segmentowe zaopatrujące odpowiedni segment oskrzelowo-płucny zgodnie z podziałem płatów na segmenty oskrzelowo-płucne

• Oskrzela segmentowe dzielą się na oskrzela podsegmentowe, które poprzez dalsze podziały prowadzą do powstania oskrzeli najmniejszych

• Oskrzela główne, płatowe, segmentowe, podsegmentowe, małe i oskrzeliki końcowe tworzą drzewo oskrzelowe

• Zadaniem drzewa oskrzelowego jest doprowadzanie powietrza do drzewa pęcherzykowego

• Drzewo pęcherzykowe powstaje z dalszych podziałów oskrzeli i w jego skład wchodzą: oskrzeliki oddechowe, przewodziki pęcherzykowe, woreczki pęcherzykowe i pęcherzyki płucne ( najmniejsze oskrzela w obrębie zrazika dzielą się kilkakrotnie na oskrzelka, a te na oskrzelka końcowe; oskrzelka końcowe rozdzielają się na 2 oskrzelka oddechowe <pęcherzykowe>, te dzielą się dalej, prowadząc do powstania przewodzików pęcherzykowych, które mogą kończyć się ślepo, lub wytwarzać woreczki pęcherzykowe

• Pęcherzyki płucne oplecione gęstą siecią naczyń włosowatych, która przeprowadza wymianę gazową z nabłonkiem oddechowym pęcherzyków

• Budowa ścian: oskrzela główne i płatowe mają budowę ścian podobną do tchawicy, w kolejnych chrząstki nie zachowują podkowiastego kształtu, tylko są różnokształtnymi blaszkami; w drzewie pęcherzykowym brak chrząstek

Płuca:

• Leżą w klatce piersiowej rozdzielone śródpiersiem

• Każde płuco pokryte od zewnątrz opłucną płucną

• Wyróżniamy: szczyt płuca (zaokrąglony, pokryty osklepkiem płuca- część opłucnej ściennej), podstawę płuca (zwrócona do przepony), trzy powierzchnie: żebrową( wypukła, skierowana do przodu, boku i ku tyłowi), przeponową (wklęsła, na podstawie), przyśrodkową (lekko wklęsła, dzieli się na część kręgową i śródpiersiową) i trzy brzegi: przedni, tylny i dolny

• Na części śródpiersiowej wycisk sercowy (głębszy w płucu lewym); powyżej niego wnęka płuca; na zwłokach wyciski żebrowe (wpuklenia mięśniówki międzyżebrowej)

• Przez wnękę płuca przechodzi: oskrzele główne, tętnica płucna, obie żyły płucne-górna i dolna, gg i żż oskrzelowe, naczynia chłonne, splot płucny- tworzą one korzeń płuca, który objęty jest opłucną

• We wnęce położone węzły chłonne

• Lewe płuco dwupłatowe ( u 8% osób trzypłatowe), prawe trzypłatowe

• Szczeliny miedzypłatowe dzielą płuco na płaty: w płucu lewym szczelina skośna, kierująca się z góry i tyłu ku przodowi i dołowi, dzieląc płuco na dwa płaty: górny i dolny; płuco prawe oprócz szczeliny skośnej, oddzielającej płat dolny od środkowego i górnego, ma jeszcze szczelinę poziomą oddzielającą płat górny od środkowego

• Po stronie lewej oba płaty mniej więcej tej samej wielkości, w płucu prawym płat dolny największy, środkowy najmniejszy

• Powierzchnia płata okryta opłucną płucną, która wnika do szczelin

• Segmenty oskrzelowo-płucne występujące z reguły w liczbie 10. w każdym płucu są samodzielnymi częściami płatów płucnych , z których każda jest zaopatrzona w jedno oskrzele segmentowe ( płat górny prawy 3, lewy 5; płat dolny lewy i prawy 5; środkowy prawy 2)

• Zraziki to małe odcinki miąższu płucnego, pooddzielane tkanką łaczną w postaci przegród międzyzrazikowych

• Zraziki dzielą się na grona (ich liczba może być różna)-odlew grona daje postać drzewka- drzewo pęcherzykowe

Opłucna:

• Bona surowicza, która dla każdego płuca tworzy zamknięty worek ( prawy i lewy)

• Każda opłucna składa się z dwóch blaszek: opłucnej ściennej (wyścieła jamę klatki piersiowej) i opłucnej trzewnej (płucnej; pokrywa płuco)

• Pomiędzy obu blaszkami jama opłucnej (jednak blaszki przylegają do siebie oddzielone włosowatą szczeliną)

• Opłucna ścienna przechodzi w opłucną płucną przy wnęce

• Opłucna wydziela niewielką ilość płynu surowiczego, dzięki czemu blaszki nie trą o siebie; jest przezroczysta, ale w przypadku chorób staje się szorstka i matowa, oddychanie bywa wtedy bolesne ( da się wysłuchać szmery)

Ciekawostki:

• Największa wysokość płuc mierzona na zwłokach= 25 cm

• Prawe płuco większe od lewego pod względem objętości, ale wysokość prawego płuca mniejsza niż lewego

• Masa płuc bardzo zmienna: u noworodka 90 g, donoszonego płodu 60-65g, dorosłego mężczyzny 1350g , kobiety 1050g

• Tkanka płucna bardzo lekka (płuca wrzucone do wody pływają; płuca płodu lub noworodka, który jeszcze nie oddychał- toną)

• Barwa: u płodu jeszcze nie oddychającego barwa ciemnoczerwona ( duża zawartość krwi), u dzieci czerwono-różowe; w wieku młodym białe z szarym odcieniem; ok. 35 rż osadzanie się barwnika płucnego tworzącego stalowoszary marmurkowy wzór; złogi pyłu wzrastają- w wieku starszym płuca mogą być nawet szaro-granatowe

• W ścianach pęcherzyków komórki pyłowe działające jako fagocyty, które za pomocą ruchów migawkowych nabłonka dostają się do węzłów chłonnych (dlatego u starszych osób te węzły mogą być nawet czarne)

• Płuca wytrzymałe, sprężyste, ale przy silniejszym ucisku słychać szelest związany z pękaniem pęcherzyków