WYKŁAD 2A
Po śmierci Karola Wielkiego tron objął jego syn, Ludwik Pobożny, nie dorównywał jednak ojcu,i w 843r państwo frankońskie podzielono na 3 części między Ludwik niemiecKarol Łysy, Lotariusz Lotariusz, a , a w konsekwencji w
888r wyodrębniono trzy państwa: Niemcy, Francja i Włochy=Italia. Jest to konsekwencja
Francja Karolingów trwała do 987r, gdy umarł ostatni z Karolingów i wybrano królem Hugona Kapeta – był to początek nowej dynastii. Tron przez 200 lat był elekcyjny, ale Kapetyngowie mieli męskich potomków, więc elekcji dokonywano na rzecz królewskich synów, początkowo po śmierci, a potem za życia panującego. W 1180 r Filip II August jest ostatnim królem elekcyjnym, od tego momentu tron był dziedziczony, a Kapetyngowie w bocznych liniach zasiadali na tronie do rewolucji.
Okres IX- XIII w to okres osłabienia władzy centralnej, co w praktyce objawiało się rozdawnictwem immunitetów w celu pozyskania zwolenników wśród możnowładców. , co było częściowym zrzeczeniem się uprawnień np. administracyjno-gospodarczych np. prawa do bicia monet, sądowniczych – uprawnień do rozstrzygania spraw poddanych możnowładców, prawa do zakładania targów. Charakterystyczny było pojawienie się prywatnego wymiaru sprawiedliwości – ludzie sami brali sprawy w swoje ręce- prywatne wojny, krwawe wróżdy. Taka sytuacja to samowolne egzekwowanie własnych praw, zemsta rodowa - rodziła nienawiść, spiralę przemocy. Zaczęły te wojny przeszkadzać także możnym i sami dążyli do umocnienia centralnej władzy królewskiej.
Król we Francji początkowo miał niewielką władzę, w dobył Rex Francorm i dux Francorum – był zarówno królem , jak i księciem, czyli równy innym możnowładcom, innym seniorom lennym Panuj ący był zwierzchnikiem hierarchii lennej, piramidy zależności ale jednocześnie sam był lennikiem opata Sint Denis. ponieważ Lennik przyrzekał wierność, radę, zbrojnie i wykupienie seniora z niewoli. Senior otaczał wasala opieką. Jeśli król był lennikiem opata, to w praktyce oznacza, że musiał złożyć mu hołd lenny. Nie wiadomo, kto jest seniorem, a kto wasalem = mamy tu wykorzystanie rex frankorum - zasada obowiązywała -król nie wasal mego wasala nie jest moim Komendacja i beneficjum razem stanowią stosunek lenny.
Choć był wasalem, nie składał opatowi hołdu.
Kapitularze to ustawy w państwie frankońskim. Ustawy królewskie we Francji to ORDONANSE. Początkowo obowiązywały tylko w domenie królewskiej, chyba, że inni możni zgodzili się na ich obowiązywanie także na ich terytorium, o ile nie mieli przyznanych immunitetów. Możni zasiadali w Radzie Królewskiej, mieli doradzać, ale ich zdaniem król nie był związany. W latach – 30 stychXII wieku władza królewska była na tyle silna, że wykształciła się taka formuła, że jeśli pewna ilość możnych przyjęła obowiązywanie jakiegoś ordonansu, to automatycznie obowiązywał on na terenie całego państwa frankońskiego. Podobnie jak współcześnie w USA wprowadzanie poprawek do konstytucji wymaga większości kwalifikowanej i przyjęcia jej przez ¾ stanów, reszty stanów nikt nie pyta= moc obowiązująca jest w całym USA.
Król był najwyższym sędzią, miał władzę sądową, ale ograniczoną początkowo wydanymi immunitetami. Pewnych kategorii spraw nie oddał jednak immunitetami pozostawiając sobie wyłączność-to tzw. Sprawy królewskie. Nie istniał katalog tych kompetencji, choć możni się tego domagali. Im król był silniejszy, tym więcej spraw zaliczał do swoich kompetencji posługując się konstrukcją spraw królewskich. Król wykorzystał także swoją pozycję nadrzędną w konstrukcji zależności lennych tworząc koncepcję, że immunitety sądowe są efektem nadań lennych, a on był nadrzędnym zwierzchnikiem lennym, więc można się od wyroków sądów możnowładców odwoływać do sądu królewskiego, co de facto było sprzeczne z treścią immunitetu. Wraz ze wzrostem swojej pozycji król wtrącał się też w sądownictwo kościelne uznając, że np. duchowni podlegali jego jurysdykcji jeśli popełnili przestępstwo przeciwko porządkowi publicznemu- były to tzw. Sprawy uprzywilejowane. Sądy królewskie miały pozycję uprzywilejowaną wobec innych sądów, jako najwyższy sędzia miał prawo EWOKACJI= wywołania, każdej sprawy przed swoje oblicze, podobnie jak w państwie frankońskim. Był STAŻNIKIEM POKOJU jako dysponent miru królewskiego mógł nim otoczyć jakieś miejsce ( targi) albo osoby, zatem przestępstwa popełnione w tych miejscach lub przeciw tym osobom były surowiej karane, a Pewne osoby mogły być wyjęte spod ochrony. W czasie wojen prywatnych cierpiały też interesy kościoła, więc stworzono 2 instytucje PAX DEI i TREUDA DEI.
PAX DEI – to jak mir królewski – kościół otaczał miejsca lub osoby szczególną ochroną np. te, które nie mogą się bronić-duchownych, kobiety, wdowy pozbawione ochrony męża, rolnicy w trakcie zbiorów, kupcy, drogi, młyny, świątynie.
ROZEJM BOŻY – oznaczał wstrzymanie działań na pewien czas – niedziela, dni święte, a potem czwartek, piątek i sobota na pamiątkę świąt. Król popierał te instytucje, ale wprowadzał też własne jak 40-sto dniówka królewska. W momencie krwawego zajścia, rodzina mogła mścić się na uczestnikach zajścia, ale i na innych członkach rodu, niezaangażowanych w konflikt. 40 dniówka chroniła tych niezaangażowanych przed zemstą przez 40 dni po zajściu, co pozwalało opaść emocjom i zaniechać zemsty na tych Bogu ducha winnych. Ma to zakorzenienie w Biblii. Innym sposobem było przyjęcie zobowiązania od członków zwaśnionych rodów, że zaniechają zemsty, ale spór rozstrzygną przed królem lub sędzią, jeśli ktoś złamał przysięgę daną królowi – był ścigany z urzędu. Silny król wymuszał składanie tych przyrzeczeń. Rex Francorum oznaczało pozycję króla jako najwyższego seniora, dawało najwyższą władzę ustawodawczą , sądowniczą, mir królewski.
W XIII w elekcyjność tronu przekształciło się w sukcesję, silny król przejmował władzę i sądownictwo, ale to znaczyło zbyt wiele spraw, więc z Rady Królewskiej wyodrębniły się wyspecjalizowane instytucje, które miały odciążyć króla. Są to: PARLAMENT jako organ sądowniczy, stosujący prawo- sąd najwyższy , IZBA OBRACHUNKOWA – kontrolująca rzetelność urzędników zarządzających dobrami królewskimi lub pobierającymi podatki, RADA KRÓLEWSKA jako organ doradczy, i na początku XIV w powstają Zgromadzenia Stanowe. Normalnie był to rozszerzony skład organu doradczego, jakim była Rada Królewska zwykle składająca się z zaufanych możnych świeckich i duchownych . Czasem król potrzebował opinii szerszego grona grup społecznych jak mieszczaństwo, a potem chłopstwo – tak powstały STANY GENERALNE we Francji.
Wykład 2B
Instytucje, które wyewoluowały z Ra:dy Królewskiej to
IZBA OBRACHUNKOWA – kontrolująca rzetelność urzędników zarządzających dobrami królewskimi lub pobierającymi podatki. Do dziś funkcjonują w Polsce Regionalne Izby Obrachunkowe, podobnie we władzach Unii Europejskiej – te same kompetencje kontrolowania finansów władzy
PARLAMENT – miejsce, w którym się mówi, przemawia, zabiera głos, jako sąd najwyższy był to organ w którym zasiadali profesjonalni prawnicy, wybierani przez króla, obradował początkowo tam, gdzie był król, ale szybko jego stałą siedzibą stał się Paryż. Obejmował zasięgiem 2/3 kraju, w reszcie były parlamenty prowincjonalne, ale też mające status sądu najwyższego. 80 sędziów, ale przy obejmowaniu urzędu musiał sędzia wpłacić sporą kwotę do skarbca króla, którą przy odwołaniu król powinien mu zwrócić. Była to gwarancja niezawisłości sędziów. Ale często nie miał na to środków, więc sędziowie byli w praktyce nieusuwalni. Paryski Parlament miał 3 kompetencje
- był sądem najwyższym dla spraw karnych, cywilnych i administracyjnych, czyli wszystkich, nie można odwoływać się od jego wyroków, tylko kasacja, nie
- miał wpływ na ustawodawstwo królewskie – bo sędziowie dostali zadanie pilnowania, by ordonanse-ustawy królewskie były zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym, oraz pilnować, czy jakiś możnowładca nie lobbuje dla własnej korzyści, nie wprowadzono króla w błąd dla korzyści wąskiej grupy. Gdy zauważono niezgodność i Parlament miał uwagi – korzystał z przysługującego mu prawa REMONSTRACJI- wpisywania uwag do ordonansów, po czym sprawa wracała do króla. Nie był on związany zastrzeżeniami – mógł je uwzględnić, ale nie musiał. Gdy uwzględniał, to Parament wpisywał do Księgi. Jeśli nie uwzględnił , ponownie przesyłał Parlamentowi, który znów wpisywał te zastrzeżenia. Procedura mogła się powtarzać, chyba że król pofatygował się do Sali obrad i zasiadł na tronie tzw. Łożu królewskim i wtedy Parlament musiał ordonans zatwierdzić w wersji królewskiej, bez poprawek i wpisać do księgi ordonansów. Zjawienie się fizyczne króla zmieniało sytuację, bo król jest źródłem sprawiedliwości, a Parlament wyłonił się z Rady Królewskiej, czyli tylko organu doradczego, tworzy się fikcja powrotu do tego stanu. Sędziowie nie bali się króla, bo byli nieusuwalni. Mogli wchodzić w konflikt z królem. Jeśli nie mieli uwag- wpisywali ordonans do księgi ordonansów i stawał się on obowiązującym prawe. Podobnie jest dziś w Polsce. Bliżej XVI wieku tworzy się absolutyzm, gdzie władca centralizuje władzę i nie liczy się z poddanymi i wykształca się aparat urzędniczy = osoby kompetentne wykonują zadania za wynagrodzeniem, są powoływane bez tytułu do ziemi. Ludwik XIV nie liczył się z zastrzeżeniami Parlamentu, najpierw nakazując wpisanie wydanego ordonansu do księgi ordonansów. Za jego władania nikt nie zgłaszał uwag, bo to nic nie dawało. Kardynał Richelie by złamać opór sędziów wypłacał im wadium i zsyłał na galery. W 1771r wszyscy podali się do dymisji wszyscy sędziowie, bo liczyli, że król nie da rady ich spłacić. A on skonfiskował oficjalnie wpłacone przez każdego wadium i powołał nowych sędziów, którzy znów musieli wpłacić swoje wadium do królewskiego skarbca.
- stał na straży praw fundamentalnych , zasadniczych monarchii francuskiej. Czyli nienaruszalne fundamenty, czyli 4
1. zasady dziedziczenia tronu – początkowo-elekcyjny pośmiertnie, potem za 1223 sukcesja pierworodnego syna. Od XIV wieku weryfikowano to dziedziczenie pierworodnego za czsów Filipa IV Pięknego 1314 miał 3 synów i jedną córkę, ale jego pierworodny Ludwik był królem 2 lata i zmarł i pozostawił córkę. Kto miał dziedziczyć? Małoletnią córkę Ludwika wykluczono posługując się podstawą prawną z monarchii frankońskiej z VI wieku art. 59 o alodiach (pełnej własności) że kobiety nie dziedziczą ziemi, lecz młodsi bracia. Wszyscy bracia krótko żyją i nie zostawiają synów, więc wygasa linia główna Kapetyngów. Pretensje do tronu zgłasza linia boczna w osobie Filipa Walezego i król Anglii – wnuk po córce Filipa pięknego. Wykluczono go z dziedziczenia, bo po kobiecie.- Primogenitura agnotyczna –to system dziedziczenia tronu Francji- bez kobiet (kognatyczna=kobiety mogą dziedziczyć)
2. domena królewska jest niezbywalna i niepodzielna – domeną były dobra królewskie i wszystkie przysługujące prawa np. bicie monety, regalia targowe, górnicze, prawo do bycia królem pierworodnego syna króla. Mamy przejście od monarchii patrymonialnej do monarchii stanowej. Czyli koniec samowładztwa króla, państwo nie należy już do niego, tworzą się stany duchowny, rycerski, mieszczański, chłopski. To już nie jest prywatna własność króla, nie może z państwem robić, co chce, np. podzielić między synów. To jest dobro publiczne. W XV w 1420r Karol VI Szalony wydał córkę za Henryka V króla Anglii przekazując mu prawo do tronu Francji. Jest to jedna z przyczyn wojny 100 letniej. Na szczęście obaj szybko umarli a prawnicy francuscy stworzyli teorię statutową precyzując zasady objęcia tronu i precyzując zasadę niezbywalności domeny królewskiej. Pierworodny uzyskuje prawo do tronu z chwilą narodzenia, a obejmuje go automatycznie! z chwilą śmierci dotychczas panujący – umarł król niech żyje król. Nie ma on prawa do abdykacji, musi być królem, czy tego chce, czy nie. Jedyną furtką było jednomyślna zgoda Stanów Generalnych.
3. król musiał być katolikiem. Po śmierci Henryka Walezego ( był królem Polski, ale uciekł, by objąć tron Francji) zastosowano tą zasadę gdy Henryk IV Paryż wart jest mszy – zmienił wiarę z hugonockiej, kalwińskiej na katolicką
4. władza świecka jest niezależna od władzy duchownych, więc król nie podlega papieżowi. Bonifacy VIII popierając W XIV wieku papież uważał, że jego władza jest nadrzędna, więź Filip Piękny w 1302 r. powołano mieszczaństwo do Stanów Generalnych, by wyjąć spod sądownictwa kościelnego wiele spraw – sprawy majątkowe między małżonkami przeszły pod sądownictwo królewskie. Walczył z dwiema potęgami – cesarstwem niemieckim i papiestwem
Z czasem rozszerzono katalog o niezależność swobody kościoła galicańskiego od papieża
Prawem generalnym na rok przed rewolucją uznano to, że tylko Stany Generalne władne są ustalać podatki 1789r król musiał prosić o uchwalanie podatku.
Stany Generalne jako zgromadzenie stanowe zostały powołane już po powstaniu parlamenty jako
Parlament stał na straży praw fundamentalnych – nie było sankcji za naruszenie tych praw – to zależało od pozycji panującego, królowie szli w kierunku absolutyzmu. Ludwik XIV przyznał prawo do tronu swoim 2 synom z nieprawego łoża. Parlament milczał, ale po śmierci wynegocjinowano z Ludwikiem XV uznanie jego prawa do tronu w zamian za cofnięcie edyktu o wprowadzaniu uwag do ustaw dopiero PO wpisaniu ich do rejestru. Oznaczało to, że tylko Parlament mógł rozszerzać katalog spraw fundamentalnych, lub coś je narusza.