Okres prenatalny – podział i charakterystyka.
Wszystko zaczyna się w chwili zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik. Komórka ta otrzymuje łącznie 46 chromosomów(23 od matki i 23 od ojca).Jeżeli zostanie przekazana inna liczba chromosomów,zostaje zachwiana równowaga,która może prowadzić do szeregu zmian w wyglądzie lub zachowaniu ( np. zespół Downa).Proces ten daje początek ciąży,która trwa 40 tyg(9 m-cy księżycowych).
Od chwili zapłodnienia do 10 dnia ciąży rozpoczyna się okres zygoty. Składa się ona z komórki i plemnika i zbudowana jest z cytoplazmy i jądra. Przez cały okres zygoty następują liczne podziały komórki oraz zagnieżdżenie się jej w macicy poprzez wypustki oraz tworzy się owodnia,która jest odpowiedzialna za tworzenie się pęcherza z płynem owodniowym . W okresie tym istnieje prawdopodobieństwo,kiedy komórka może się nie zagnieździć w macicy i mamy wtedy do czynienia z ciążą pozamaciczną,która jest niebezpieczna dla życia matki Drugi okres ,który zaczyna się w 10 dniu od poczęcia ,nazywany jest zarodkowym lub embrionalnym .W okresie tym zachodzi różnicowanie tkanek, i rozwój wszystkich narządów. W piątym tygodniu następuje wczesne wykształcenie się szkieletu, ukladu mięśniowego,nerwowego. W szóstym tygodniu kształci się głowa,skrzela,zawiązki rąk i nóg. W siódmym tygodniu zawiązuje się tułów i klatka piersiowa.Pojawiają się palce i kształtują się oczy. Skóra jest przeźroczysta, widać przez nią naczynka krwionośne. Pod koniec 8 tyg.embrion przypomina malutkiego człowieka. Na głowie pojawiają się zawiązki nosa i uszu,zanikają skrzela. Następują początki kostnienia Od dziewiątego tygodnia rozpoczyna się etap płodowy(fetalny). Jest to czas kiedy powstałe już narządy ulegają dalszemu rozwojowi, tak aby w pełni przygotować się do opuszczenia łona matki.
Między 9 tyg-12 tyg. dziecko ma ukształtowane zasadnicze części mózgu,zaczyna ćwiczyć swoje ruchy ,występuje już odruch przeciągania się i ziewania. Ćwiczy już mięśnie,które będą mu potrzebne do oddychania,pobierania pokarmu,wydawania głosu. Ciało pokrywa się meszkiem,powstają zawiązki paznokci,zęby mlecznych. Trzustka zaczyna produkcję insuliny, szpik kostny-krwinek, przysadka-hormonu wzrostu,nerki rozpoczynają pracę. Pod koniec 3 m-ca można już poznać płeć dziecka. Mierzy ono około 87mm,waży około 45g.
W 4-tym m-cu osiąga dł. 15 cm i waży 120g.Zaczyna ssać palec,połyka płyn owodniowy,potrafi robić różne miny,.Na palcach pojawiają się linie papilarne,a w mózgu tworzy się 250 tys.komórek nerwowych.
W 5-tym m-cu waga wynosi ok.280g a dł. ciała 23 cm. Matka odczuwa już ruchy płodu,jest to czas kiedy jego skóra grubieje i pokrywa się włoskami.
6 m-c to czas kiedy dziecko ma już 30cm i waży 640 g. Ma już brwi i rzęsy,staje się podobny do noworodka. Jest dużo szczuplejszy,ponieważ dopiero teraz zaczyna się odkładać tkanka tłuszczowa.
7 m-c to początek III trymestru ciąży, w nim rozstrzyga się czy dziecko urodzi się pośladkowo. Powinno się odwrócić główką w dół. Wkłada już całą piąstkę do buzi,a gdy nałyka się za dużo wód płodowych dostaje czkawkę,co kobieta odczuwa jako lekkie pukanie. Jego płuca i układ naczyniowy jest już dobrze rozwinięty. Bardzo szybko rośnie i waży już około 1800g,a mierzy 40cm dł. W 8 m-cu dziecko przygotowane jest już do porodu,zanika meszek,skóra staje się różowa,tkanka tłuszczowa stanowi 8% masy ciała. Dziecko intensywnie ćwiczy oddychanie,ssanie
i połykanie. Waga to 2100 g,mierzy 46 cm.
W 9 m-cu dziecko jest już w pełni przygotowane do opuszczenia organizmu matki.
Na główce pojawiają się już grube i długie włoski. Zaznaczają się gruczoły piersiowe
a dziecko powinno być odwrócone główką w dół. W 40 tygodniu rozpoczyna się poród.
Okres życia wewnątrzłonowego to czas bardzo dynamicznego rozwoju,uczenia się ,zapamiętywania i uzyskanie szczególnej więzi emocjonalnej z matką.
Okres noworodkowy.
Dziecko po urodzeniu poddawane jest 10-punktowej skali Apgara, która ocenia 5 podstawowych funkcji życiowych noworodka: czynność serca, oddychanie, napięcie mięśni, reakcje na bodźce oraz barwę skóry. Po urodzeniu dziecko traci ok 10% urodzeniowej masy ciała, w wyniku termoregulacji. Stratę tę wyrównuje w ciągu dni. Niewyrównanie masy ciała do 10 dnia życia wskazuje na proces chorobowy. W momencie urodzenia dziecko wykazuje także niski stopień rozwoju motorycznego. Wyposażone jest jedynie w pewną liczbę odruchów bezwarunkowych (wrodzonych): oddychanie, ssanie, połykanie, krzyk, kichanie, czkawka, zwężenie źrenicy. Druga gr. Stanowią odruchy warunkowe (nabyte) będące podstawą dla dalszych etapów rozwoju motorycznego są to: zaciskanie dłoni pod wpływem podrażnienia jej wew. Powierzchni, odruch pełzania. Trzeci grupa to odruchy stanowiące ewolucyjna pozostałość po przodkach; odruch pływania, odruch Moro – w przypadku zadrażnienia błędnika dziecko wykonuje ramionami najpierw ruch rozrzucania na boki a następnie obejmowania, połączonego z odruchem zaciskania dłoni, jest to odruch służący chwytania się matki, zanika po 3-5 mies., odruch Babińskiego – wyprost palucha i rozstawienie pozostałych palców po podrażnieniu stopy. Okres noworodka kończy się kończy się wraz z odpadnięciem pępowiny i zagojeniem rany pępkowej.
Okres niemowlęcy
Trwa od zakończenia okresu noworodka(ok. 4 tyg. życia) do pierwszego roku życia(przyjęcia spionizowanej postawy ciałą). Okres ten cechuje duże tepo rozwoju i wysoki poziom przemiany materii. Ok 4-5mies dziecko podwaja a ok 11-12 mies potraja swoją mase urodzeniową. W pierwszym półroczu ma miejsce bardzo szybki rozwój tkanki tłuszczowej, której szczytowy okres rozwoju przypada na 9 mies życia. Odbywa się on zarówno poprzez namnażanie się komórek tłuszczowych jak i powiększenie się ich rozmiaru. Przyrost długości ciała w pierwszych roku życia wynosi średnio 25cm. Do 3-4 mies dziecko jest odporne na choroby zakaźne, dzięki obecności w jego organizmie przeciwciał nabytych od matki w trakcie okresu płodowego. W tym okresie odbywa się pierwsza dentycja (wyrzynanie się zębów mlecznych 5-30 mies). W 3 mies życia zarasta małe ciemiączko, między kośćmi potyliczną i ciemieniowymi. 9-16 mies – zarastanie dużego ciemiączka (między kością czołową i ciemieniowymi). Rozwój centralnego układu nerwowego to głównie wzrost wielkości komórek, wzrost dendrytów, włókien nerwowych i ich mielinizacji. W pierwszym roku życia zachodzi rozwój psychomotoryczny. Początkowo niemowlę reaguje na każdy bodziec zewnętrzny, ruchy stają się coraz bardziej zróżnicowane i celowe, dochodzi do silniejszego powiązania sfery zmysłowej (sensorycznej) z ruchową (motoryczną) – etap powstawania czynności sensomotorycznych. Dojrzewanie funkcji aparatu ruchowego, kostno-stawowego i mięśniowo-nerwowego odbywa się w kierunku cefalokaudalnym czyli od głowy poprzez kończyny górne do dolnych. 1-3 mies dziecko zaczyna unosić głowę leżać na brzuchu, 4-5m potrafi zrobić obrót wokół własnej osi, 5-7m zaczyna siadać, ok 9 m raczkuje opierająć się na rękach i kolanach, 10-12m staje i rozpoczyna lokomocję dwunożną. W tym okresie zaczynają się kształtować krzywizny kręgosłupa: 3m – lordoza szyjna(przedowygięcie się kręgosłupa w odcinku szyjnym), 6m – kifoza piersiowa, 10-12m – wysunięcie do przodu talerzy biodrowych oraz cofnięcie klatki piersiowej do tyłu, co powoduje powst lordozy lędźwiowej. Koniec okresy niemowlęcego stanowi początek rozwoju mowy.
Okres poniemowlęcy.
Pomiędzy 2 i 3 rokiem życia następuje okres poniemowlęcy charakteryzuje się on między innymi tym, że dziecko w tym czasie osiąga poziom widzenia dorosłego człowieka, potrafi dostrajać swoje ruchy do kształtu przedmiotu, ma większą koordynację. Naśladuje otoczenie, czyli ruchy i czynności otoczenia. Uczy się mówić, wzrasta liczba wypowiedzianych słów(3 rok życia ok 900słów) używa zdań złożonych, ma bogatą mimikę i gestykulację. Słowa są jeszcze mało zrozumiałe i zniekształcone. Spada tempo rozwoju fizycznego a wzrasta zapotrzebowanie na ruch. Dziecko staje się szczuplejsze ,zanika podskórna tkanka tłuszczowa .Wielka ruchliwość prowadzi do zmęczenia, więc dziecko w tym wieku powinno więcej spać. Do 2 roku życia dziecko preferuje towarzystwo osób dorosłych, nie współdziała w zabawie z innymi dziećmi, bywa uparte i agresywne w stosunku do nich (nie pozwala brać innym dzieciom swoich zabawek). W 3 roku życia potrafi bawić się samodzielnie i zaczyna współdziałać z dziećmi podczas zabawy. Uzębienie mleczne występuje już w komplecie( 20 zębów mlecznych).Świadomie oddaje mocz i kał , również w nocy.
Okres przedszkolny.
W okresie tym dziecko zaczyna wypowiadać się zrozumiale ,co schodzi się z wejściem w wiek przedszkolny .W tym wieku dziecko zaczyna kształcić swoją mowę i motorykę. Staje się bardziej niezależne ponieważ staje się samodzielne. Z wiekiem staje się bardziej ciekawe i zadaje więcej pytań. Rozwojowi i usprawnieniu ulegają narządy wewnętrzne: serce, płuca, układ pokarmowy, których czynności bardziej zbliżają się do funkcji organizmu dojrzałego. Kończyny wydłużają się. Dziecko w tym wieku jest już bardzo sprawne fizycznie. Jest bardzo ruchliwe, a momentami nawet nadpobudliwe, co sprzyja szybkiemu rozwojowi i koordynacji ruchów. W tym wieku ma zwiększoną koncentrację uwagi i zwiększa się pojemność pamięci, co daje się zauważyć poprzez rozwój słownika. Zaczyna kontrolować emocje i pojawiają się uczucia moralne. Pod koniec tego okresu obserwujemy początki morfologicznego zróżnicowania chłopców i dziewcząt. Uzębienie w wieku 7 lat powinno być już stałe. W okresie przedszkolnym ustala się prawo- lub lewostronna lateralizacja, czyli przewaga prawej lub lewej strony. Wydłuża się czas skupienia uwagi na zajęciach dydaktycznych i zdolność wyrażania emocji na zajęciach plastycznych(próba rysowania). Intelektualnie dziecko pod koniec tego okresu jest przygotowane do wejścia w wiek szkolny i rozpoczęcia nauki w szkole.
Okres młodszoszkolny.
Najważniejszym procesem w tym okresie, jest zakończenie rozwijania się większości narządów wewnętrznych a także ustalenie ich funkcji. Zauważalny jest szybki rozwój psychoruchowy. Ruchy są harmonijne i płynne ,występuje znaczna koordynacja ruchów i zręczność. W wieku tym stopniowo zanika grasica ,która jest pierwotnym narządem limfatycznym oraz czynność przysadki mózgowej, a ich rolę przejmuje tarczyca i gruczoły płciowe. Rozwija się także aktywność społeczna i umiejętność pracy w zespole. Ogólna masa mięśni zwiększa się o 5%.Na początku tego okresu zauważalne jest zahamowanie wzrastania ,natomiast w końcowej fazie wydłużenie się. Jest to okres przygotowania się organizmu do zmian jakie mają nastąpić w okresie dojrzewania.
Okres dojrzewania chłopców i dziewcząt.
Okres dojrzewania dzieli się na 3 fazy:
–przygotowawcza-zaczyna się już w wieku młodoszolnym,kiedy to zaczynają powiększać się już brodawki piersiowe,pogrubiają się rysy twarzy i tworzy się podskórna tkanka tłuszczowa. W tej fazie zaczyna się kształtować charakter i rozwój emocjonalny. Dziewczynki rozwijają się szybciej od chłopców i przewyższają ich intelektualnie.
–właściwego dojrzewania-pokwitaniowa- zaczyna się przekształcanie dziewczynki w kobietę a chłopca w męższczyznę. W procesie tym ,następują znaczne zmiany hormonalne,fizjologiczne. Efektem końcowym tych przemian jest zdolność organizmu do rozrodu. W czasie kiedy ciało się zmienia następują też zmiany natury psychologicznej. Szybkość zmian w organiźmie ,które następują w tym okresie jest uwarunkowane w dużej mierze genetycznie,ale zależy też od tego w jakim środowisku młody człowiek jest wychowywany. Mają też na to wpływ inne czynniki jak:sposób odżywiania się ,tryb życia. Jedną z najważniejszych rzeczy w tym okresie jest rozpoczęcie pracy przez gonady- gruczoły płciowe,nadnercza i tarczyca. Uwalniają one hormony do krwiobiegu. Zewnętrznym znakiem dojrzewania u dziewczynek jest miesiączka,jest to wynik oddziaływania żeńskich hormonów( estrogenów) na narządy rodne. Z początku są to cykle nieregularne, ponieważ jest za niski poziom hormonów,produkowanych przez przysadkę i jajniki. Ale jest to znak,że w przyszłości dziewczynka będzie mogła zostać mamą.
U chłopców takim znakiem dojrzewania jest polucja( wytrysk nasienia), samoistne oczyszczanie się narządów płciowych. Okres dojrzewania trwa średnio 5 lat. Ale każdy przechodzi to indywidualnie i zależy to od wielu czynników.
Występują zmiany w wyglądzie tj. u dziewczynek: zmiana rysów twarzy,zaokrąglenie się miednicy, szybki rozwój piersi,pojawienie się owłosienia łonowego. U chłopców: przyspieszenie wzrastania,powiększenie jąder, opuszczenie się moszny,pojawienie się zarostu, zmiana barwy głosu(mutacja),rozwój owłosienia pachowego.
–pełnej dojrzałości- popokwitaniowa- u dziewczynek cykle miesiączkowe już są regularne i pokrywają się całkowicie z owulacją. Następuje ostateczny rozwój somatyczny czyli wzrost szkieletu. Dziewczynka jest już młodą kobietą. Ma już typowo kobiecą budowę, pełne owłosienie łonowe, kobiece rysy twarzy.U chłopców natomiast, narządy płciowe a także cechy somatyczne osiągnęły już apogeum. Kończy się proces kostnienia szkieletu, owłosienie przybiera męski charakter. Następuje wzrost siły mięśniowej i rozrost mięśni oraz uregulowany jest tembr głosu.Jest to bardzo trudny okres w życiu młodego człowieka,ponieważ następuje szereg różnych zmian, z którymi nieraz bardzo ciężko się pogodzić,dlatego bardzo ważne jest wsparcie bliskich i odpowiednie przygotowanie do tego przez szkołę i pedagogów
Okres wieku dorastania, dorosłego i dojrzałego.
Okres dojrzałości ( dorosłość) 26-60 lat.
Okres ten dzieli się na : dojrzałość(26-40 lat) i wiek średni (40-60 lat).
Ciało w tym czasie jest w najlepszym rozkwicie. Kobiety zostają świadomymi matkami. Umysł jest w pełni rozwinięty,dlatego w tym okresie najlepiej przyswaja się wiedzę. Po 25 roku życia i zakończenia się okresu wzrostu,procesy przemiany materii równoważą się, jednak praca i właściwości poszczególnych układów zaczynają stopniowo spadać. Pod względem psychologicznym na te lata przypada stadium stabilizacji zawodowej. Między 40 a 50 rokiem życia u kobiet zaczyna się okres menopauzy. Stopniowo zanika miesiączka. Najpierw są to nieregularne krwawienia,które po jakimś czasie ustają całkowicie. Zmienia się wygląd człowieka,skóra staje się pomarszczona,włosy robią się siwe,słabnie wzrok. Z wiekiem słabnie tężyzna fizyczna,człowiek robi się coraz słabszy. Spada odporność organizmu. Zaczyna się regres ,który trwa do 60 roku życia.
Przebieg porocesów starczenia
Omawiając bieg ludzkiego życia dochodzimy do okresu starości. Jako wyznacznik tego czasu traktuje się przejście na emeryturę. Przez starość najczęściej rozumiemy znaczny spadek wydolności organizmu. W miarę jak przybywa nam lat zmniejsza się ilość tkanki nerwowej,mniej wydolne robi się serce,płuca. Pogorszenie się słuchu,wzroku,siwienie,zmniejszenie się sprężystości mięśni nabiera na sile. Częściej
dopadają człowieka stany depresyjne,które objawiają się poprzez trudności w zasypianiu,zobojętnieniu, w braku troski o siebie. Zaczynają się problemy z pamięcią krótkotrwałą,odpamiętywaniem informacji,dzieje się tak dlatego,ponieważ starsza osoba jest bardziej podatna na działanie bodźców rozpraszających. Wyróżnia się trzy zasadnicze etapy starzenia
od 60-75 lat-wiek podeszły
od 75-90 lat-wiek starczy
powyżej 90 lat- wiek sędziwy.
Od tego ile człowiek przeżyje lat,składa się szereg czynników genetycznych i społecznych. Regularna aktywność ruchowa i higieniczny tryb życia to zasady,którymi powinien się kierować każdy starszy człowiek. A od tego zależy jak przeżyjemy ostatnie lata życia,tak żeby były one latami nie zależnymi od nikogo innego poza nami samymi.
Trendy sekularne.
Trend sekularny ( zamiennie używa się słowa akceleracja ) to przyspieszenie całokształtu zjawisk związanych z rozwojem fizycznym, motorycznym i psychicznym dzieci i młodzieży, przejawiające się w szybszym dojrzewaniu oraz osiąganiu przez osobników w porównaniu do poprzednich pokoleń, większych wymiarów ciała, wyższej sprawności motorycznej i psychicznej.
Wolański – trend sekularny to przemiany w rozwoju osobniczym człowieka.
Przejawy trendu sekularnego:
1. Zwyżka wysokości ciała – w sprzyjających warunkach rozwojowych, każde następne pokolenie jest o 1 cm wyższe w czasie dekady – płeć męska, a płeć żeńska nieco mniej, bo ok. 0,7 cm Pula genów żeńskich jest bardziej zdeterminowana, organizm żeński jest bardziej oporny na czynniki zewnętrzne.
2. Powiększenie się wielu innych wymiarów ciała – obwodowych, szerokościowych itp.;
3. Wcześniejsze dojrzewanie płciowe – kryzys społeczny i ekonomiczny lat 80-tych, czas I menstruacji ( menarchy ) pojawia się już ok. 13 roku życia.;
4. Wcześniejsze wyżynanie się zębów – od 4 do 8 miesiąca życia;
5. Wcześniejsze kostnienie szkieletu – szybszy wzrost;
6. Wcześniejsza zapadalność na szereg chorób wieku dziecięcego.
Skutki trendu sekularnego
Dojrzewanie płciowe jest zdecydowanie szybsze, co ma swoje dobre i złe strony. Już 13 letnia dziewczyna może urodzić dziecko, jest dojrzała fizycznie, ale niestety nie jest jeszcze dojrzała społecznie! Nie jest w stanie dobrze wychować dziecko.
Programy nauczania w szkołach powinny być zróżnicowane, zmienne metody nauczania, zasady nauczania, a także zróżnicowane środki dydaktyczne.
Trend Sekulany:tenden zmian miedzy pokoleniami,obejm zmiany w rozwoju biolog zachodzące pod wpływ rozwoju cywil.Ma charakter adaptatywny.
Akceleracja:przyśpieszenie rowoju i dojrzewania,wczesniejsze osiaganie rowoju i narzadow u zarodka.Szybsze dojz spowodowane wykorzystaniem potencjalu genet dzięki bardziej racjonalnemu żywieniu, lub poprzez wplyw cywilizacji i urbanizacji(zwiekszenie wydzielania hormownow0
Klasyfikacja czynników wpływających na rozwój.
Czynniki regulujące rozwój podzielić można co najmniej na 4 różne głowne grupy:
Czynniki endogenne genetyczne(determinanty rozwoju)
Czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory rozwoju)
Czynniki egzogenne(modyfikatory rozwoju)
Tryb i styl życia, który wiąże się poniekąd z uwarunkowaniami genetycznymi, ale w pierwszym rzędzie z czynnikami egzogennymi.
Grupą czynników genetycznych i paragenetycznych zajmuje się genetyka, grupą czynników egzogennych – ekologia człowieka, zaś czwartej grupy nie reprezentuje wyodrębniona dziedzina wiedzy.
Wpływ czynników endogennych – genetycznych na rozwój.
A. Czynniki endogenne – determinatory
Czynniki te już w momencie zapłodnienia określają normy reakcji organizmu jak i przebieg rozwoju w danych warunkach. Za cały rozwój od momentu poczęcia do urodzenia odpowiedzialne są geny rodziców. Cechy rozwojowe określamy za pomocą liczb, które są wynikami pomiarów antropometrycznych. Zaliczamy do nich wysokość ciała, masa ciała, długości kończyn; są to cechy ulegające zmienności adaptabilnej. Adaptabilność to wszelkie zmiany rozwojowe zachodzące w ciągu życia, są to zmiany nieodwracalne. Wymiary człowieka zależą od genotypu jak i od środowiska. Genotyp określa zakres indywidualnej normy reakcji, czyli zakres zmienności jakie mogą pokazać się w formie różnych fenotypów w trakcie rozwoju poprzez łączenie się genotypów z czynnikami środowiskowymi. Zatem człowieka o danym genotypie może mieć różny obraz fenotypowy, czyli osiągnie różny poziom rozwoju biologicznego w zależności od środowiska w jakim się rozwija. Teza to znajduje potwierdzenie w badaniach bliźniąt jednojajowych, które wychowują się w rożnych środowiskach.
Przebieg rozwoju dziecka, aż do ostatecznego wzrostu jest silnie uzależniony od wzrostu rodziców. Głównie wpływ na wzrost w procesie dziedziczenia ma matka. Dzieci rodziców wysokich rosną znacznie szybciej oraz mają wyższy ostateczny wzrost, a niżeli dzieci rodziców niższych. Dziwne jest jednak, lecz potwierdzone to, iż dzieci niskich rodziców bardziej ich przerastają, a dzieci rodziców wysokich są niższe od swoich rodziców.
Także na rozwój ma wpływ płeć. W zależności od płci jest różne temp wzrostu, jak i zachodzą różnice w zakresie wymiarów i proporcji ciała. Zauważa się, iż u chłopców jest mniejsze zaangażowanie procesów rozwojowych, stwierdzamy to na podstawie większej umieralności okołoporodowej. Chłopcy mają zatem mniejszą odporność biologiczną co jest uwarunkowane heterochromosomami płciowymi XY. Dziewczęta posiadają chromosom XX zatem mają na nie mniejszy wpływ czynniki środowiskowe. Opóźnienie rozwoju chłopców jest zauważalne w procesach kostnienia, opóźnia ich wzrost (badania ukazały, że dziewczęta szybciej rosną), lecz ostateczne wymiary ciała są większe u nich. Różnice rozwojowe w zależności od płci kształtują się następująco:
- od urodzenia do okresu dojrzewania różnice antropometryczne są niewielkie,
- dojrzewanie u dziewcząt następuje wcześniej o ponad 16 miesięcy, wtedy są one wyższe od chłopców, wcześniej wyrzynają się zęby,
- w okresie dojrzewania zauważalne są różnice dymorficzne; szersze biodra u dziewcząt, dłuższy tułów, głębsza klatka piersiowa,
- w czasie okresu wzrastania dziewczyny mają mniejszą pojemność płuc, mniejszą siłę mięśniową, mniejsze serce,
- dziewczyny wykazują większą odporność biologiczną na działania środowiska, na czynniki chorobowe i na gorsze warunki bytowe.
Możemy zaobserwować również różnice rozwojowe ze względu na rasę, choć cechy rasowe w stosunku do rozwoju są jeszcze mało poznane. Różnice są już możliwe do zaobserwowania w okresie płodowym. Znacznie wcześniej pojawiają się centra kostnienia u płodów czarnych; szkielet u rasy czarnej jest o wiele szybciej rozwinięty we wszystkich fazach rozwoju, dzięki czemu znacznie wcześniej dochodzi do dojrzewania płciowego tych osobników oraz posiadają większą sprawność ruchową, szybsze wyrzynanie się zębów niż u osobników rasy białej. U dzieci rodzin mieszanych zauważalny jest większy wpływ genów matki. Na rozwój mają również wpływ elementy antropologiczne; dzieci rasy białej mieszkające w obszarze śródziemnomorskim rozwijają się znacznie szybciej.
Budowa ciała ma także znaczenie co do rozwoju, a mianowicie dziewczyny później dojrzewające mają budowę i sylwetkę podobną do chłopców, a chłopcy wcześniej dojrzewający mają budowę „dziewczęcą”.
Dla rozwoju ważny jest również dobór małżonków pod względem różnic i podobieństw genetycznych. Jeśli występują niezgodności genotypu rodziców zapłodnienie może nie nastąpić, jeśli są bardzo duże różnice to najczęściej dochodzi do poronień. Najgorszym przypadkiem jest połączenie się genów rodziców spokrewnionych ze sobą w pierwszej linii, gdyż wtedy następują zaburzenia rozwojowe, zauważalne są wówczas wady wrodzone u dzieci.
Czynniki endogenne- paragenetyczne i niegenetyczne.
Geny przechodzące na potomstwo przekazywane są po połowie od matki i po połowie od ojca, lecz w fazie końcowej zauważamy silniejszy związek cech dziecka z cechami matki, co widoczne jest już po urodzeniu. Odpowiedzi na pytanie dla czego tak się dzieje możemy szukać we wpływach endogennych paragenetycznych i niegenetycznych; biotyp matki oraz cechy jej konstytucji warunkują specyfikę środowiska, w którym odbywa się rozwój zarodka, nie przekazane geny przez matkę oddziaływają na potomka za pośrednictwem właściwości metabolicznych matki. Na rozwój ma także wpływ dziedziczenie niegenetyczne tzn. ilość cytoplazmy pochodzącej z komórki jajowej matki jest większa niż ilość pochodząca z plemnika ojca. Po urodzeniu nadal ma wpływ metabolizm matki poprzez karmienie piersią, dzięki znajdującym się w pokarmie hormonom i przeciwciałom.
Na rozwój ma wpływ również tryb życia matki podczas ciąży (nawyki, praca, żywienie, stres itp.). Na rozwój dziecka może mieć wpływ również wiek rodziców. Wg niektórych badaczy dzieci młodych matek są słabsze, również dzieci rodziców przekraczających czwartą dekadę życia dzieci rodzą się bardzo często z wadami, jak i dochodzi do poronień i martwych porodów. Również na rozwój ma wpływ ilość przebytych dotychczas ciąż u matki. Dzieci pierworodne w dniu porodu są zazwyczaj lżejsze i mniejsze od kolejnych. Szybsze zajście w kolejną ciąże niż po 2 latach ma negatywny wpływ na rozwój płodu i noworodka. Kolejne ciąże niosą za sobą poważne ryzyko wystąpienia ciąży mnogiej.
Wpływ czynników biogeograficznych na rozwój.
Czynniki biogeograficzne – modyfikatory naturalne
Rozwój morfologiczny głównie kształtuje klimat (temperatura, wilgotność, ruchy powietrza i inne). Najlepszy dla rozwoju jest klimat umiarkowany ciepły (18 – 25oC) – w takim klimacie następuje najszybsze dojrzewanie biologiczne jak i jest dłuższy okres płodowy kobiet. W klimacie tropikalnym występuje opóźnione dojrzewanie. Dzieci na terenach zimnych mają większą masę ciała, krótsze szyje, stopy i dłonie. Dzieci urodzone wiosną są dłuższe, a dzieci urodzone jesienią mają większą masę ciała.
Wpływ na rozwój ma wysokość nad poziomem morza. Mieszkańcy gór mają więcej czerwonych krwinek, wolniejsza pracę serca, lepiej rozwija się klatka piersiowa. Wpływają również choroby genetyczne (wrodzone), które u potomków prowadzą do wielu poważnych wad.
Wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój.
Do takich czynników zalicza się: pochodzenie społeczne, warunki zamieszkiwanego środowiska (wieś, miasto), poziom wykształcenia rodziców i poziomu ich kultury, tradycje i zwyczaje, formy żywienia a także przeżycia psychiczne. Trzeba także pamiętać, iż modyfikatory cywilizacyjno-kulturowe mają wpływ na modyfikatory naturalne.
Jeżeli chodzi o pochodzenie społeczne wiadomo jest, iż lepszy start mają dzieci z rodzin inteligenckich niż z rodzin robotniczych i wiejskich. U takich dzieci odnotowuje się lepszy rozwój psychiczny i fizyczny, powodem tego jest np. lepszy dostęp do wszelkiego rodzaju środków zdeterminowanych siłą pieniądza. Przeważnie w takich rodzinach nie ma problemów żywieniowych i mieszkaniowych, rodziców stać na wyjazdy z dziećmi w celu zmienienia klimatu. Jest większa dbałość o higienę osobistą Dzieci takie mogą też otrzymywać większą liczbę bodźców działających na układ nerwowy i zmysły.
W środowisku robotniczym i wiejskim częściej obserwuje się opóźnienia rozwojowe, a wynika one z tych czynników, o których wspomniałam wyżej. Dzieci tzw. biedne nie mają dostępu do opieki lekarskiej, ich edukacja często kończy się na szkole podstawowej. Bieda powoduje, iż występują braki żywieniowe, zbyt mała ilość witamin, nieregularne posiłki. Do tego dochodzi jeszcze praca fizyczna, czasami nawet ciężka nadmiernie obciążająca stawy. Nie należy jednak wykluczać, iż dzieci ze sfery zamożnej nie będą mieć zachamowań rozwojowych. W obecnych czasach, kiedy to istnieje pogoń za pieniądzem rodzice często zapominają o wartościowych posiłkach zabierając swoje pociechy do barów serwujących fast foody.
Środowisko dziecka ma ogromny wpływ na kształtowanie jego prawidłowej postawy. Troska o prawidłową postawę powinna dotyczyć takich czynników jak: higieniczny tryb życia matki w okresie ciąży, nie zmuszanie dziecka do wczesnego stania i chodu, przestrzeganie racjonalnego odżywiania, odpowiednie ubieranie dziecka, dostosowanie mebli do wzrostu dziecka, kontrolowanie prawidłowego siadu, chodu, biegu, stania, oddalenia głowy w czasie pisania, czytania itp., dążenie do wzmocnienia odpowiednich dla danego wieku grup mięśni, unikanie długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej, dopilnowanie by dzieci nie nosiły zbyt dużych dla ich wieku ciężarów, niedopuszczanie do długotrwałych stanów zmęczenia i zdenerwowania, dbałość o wzmocnienie odporności dziecka na choroby, itp.
Odchylenie w rozwoju spowodowane błędami w przekazywaniu informacji genetycznej.
Mutacja, jedna z form zmienności genotypowej u organizmów żywych (szczególnie u drobnoustrojów). Mechanizm ten wiąże się ze zmianami w jądrowym DNA (kwasy nukleinowe) i jes Mutacje dziedziczne, skokowe zmiany w genotypie organizmów żywych. Rozróżnia się mutacje genowe, chromosomowe i genomowe.
1) Mutacje genowe, zwane też punktowymi, polegają na zmianach w sekwencji zasad w cząsteczce DNA (nukleotydy), co powodować może powstanie nowych genów. Wskutek mutacji genowych pojawia się wiele szkodliwych cech, takich jak hemofilia (krwawiączka), bielactwo wrodzone (albinizm) i in. Nowo powstałe geny są zwykle genami recesywnymi, co utrudnia ich wykrywanie.
2) Mutacje chromosomowe (aberracje chromosomowe).
3) Mutacje genomowe polegają na zmianie liczby chromosomów wskutek zakłóceń w procesach podziału jądra komórkowego i prowadzą do powstania aneuploidów o zmienionej liczbie pojedynczych chromosomów lub poliploidów o zmienionej liczbie genomów (autopoliploidalność, allopoliploidalność).t niezależny od wpływów środowiska, a więc pojawia się spontanicznie.
Zespół Turnera– uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu lub w pewnej ich części. Występuje u 1 na 2000 – 2500 urodzonych dziewczynek[2][3]. Najważniejsze cechy występujące u osób z zespołem Turnera to: niski wzrost, słabo zaznaczone cechy żeńskie i wrodzona dysgenezja gonad powodująca w większości przypadków bezpłodność.
Zespół Downa, trisomia 21 dawniej nazywany mongolizmem – zespół wad wrodzonych spowodowany obecnością dodatkowego chromosomu 21.
Wpływ czynników teratogennych na rozwój.
czynniki teratogenne, czynniki powodujące występowanie wrodzonych nieprawidłowości w organizmie lub zwiększające ich częstość w populacji; do cz. t. należą wirusy, promieniowanie jonizujące, narkotyki, niektóre związki chemiczne; mogą działać we wczesnym okresie życia zarodkowego, kiedy zachodzą procesy kształtowania narządów i organów, lub w okresie pozazarodkowym; rodzaj anomalii i ich zakres zależy od rodzaju czynnika teratogennego i fazy rozwojowej organizmu, podczas której czynnik ten zadziałał; znanym przykładem teratogenu był lek uspokajający i nasenny, talidomid, przyjmowany przez kobiety w ciąży, powodujący zburzenia rozwoju kończyn u dzieci.
Metody kontroli rozwoju biologicznego.
Ocenę procesu rozwoju przeprowadzić można w dwojakim ujęciu:
- statycznym, pozwalającym na określenie poziomu rozwoju fizycznego osiągniętego w dniu badania, czyli w drodze tzw. badań przekrojowych,
- dynamicznym, umożliwiającym śledzenie przebiegu indywidualnego rozwoju dziecka przez zaplanowany okres, najlepiej od urodzenia do dojrzałości, czyli poprzez tzw. badania długofalowe (ciągłe, longitudinalne). tabele norm, czyli biologiczne układy odniesienia,
- siatki centylowe,
- wskaźniki proporcji, np. wskaźnik Queteleta, BMI i inne,
- morfogramy,
- ocenę wieku biologicznego (rozwojowego),
- wskaźniki oceny składu ciała:
– LBM (lean body mass), czyli tzw. masa ciała szczupłego,
– BIA (metoda impedancji bioelektrycznej),
- biochemiczne wskaźniki rozwoju,
Podstawowe błędy żywieniowe.
Ciąża- większe zapotrzebowanie na białko, wapń, żelazo i witaminy, oraz materiały energetyczne. Składniki te potrzebne są do powstania dziecka, płód zabiera je od matki, dlatego zapotrzebowanie jest większe.
Karmienie – dodatkowa ilości białka i wapnia do wytwarzania pokarmu.
Wiek rozwojowy – zapotrzebowanie na składniki energetyczne i budulcowe – związane z wzrostem, rozwojem psychicznym, aktywnością. Ze wzg na rozbudowę ukł kostengo zapotrzebowanie na wapń jest wysokie, zwłaszcza w pierwszym roku życia i w wieku 10-15lat.