Konspekt 3
Rynek i gospodarka rynkowa.
Wymiana
Wymiana bezpieniężna to barter, zaistniał on w gospodarce towarowej gdzie producenci wytwarzają produkty dla zaspokojenia swoich potrzeb.
Pieniądz – towar uznany w wyniku ogólnej zgody jako środek wymiany gospodarczej, w którym są wyrażone ceny i wartości wszystkich innych towarów
Pieniądz symboliczny – to pieniądz papierowy, znak wartości. Faktyczna wartość równa się wartości kawałka zadrukowanego papieru.
Bilon – pieniądze w postaci monet
Pieniądz bezgotówkowy – ma postać wkładów bankowych wypłacanych na żądanie. Depozyty są środkiem wymiany i są powszechnie akceptowane
Pieniądz elektroniczny – pieniądze znajdujące się na kontach bankowych w komputerach będące obsługiwane przez urządzenia elektroniczne.
Funkcje pieniądza
Miernik wartości
Środek cyrkulacji
środek tezauryzacji
środek płatniczy
pieniądz światowy
funkcjonuje na rynkach światowych, obsługując międzynarodową wymianę towarów, rynek usług oraz rynek kapitałowy. Pełni on wszystkie omówione wyżej funkcje w skali światowej. Występuje wiec jako: miernik wartości, środek cyrkulacji (przy zagranicznychtransakcjach kupna-sprzedaży za gotówkę), powszechny środek płatniczy (przy wyrównywaniu sald bilansów płatniczych) i środek przechowywania rezerw wartości w skarbcach banków centralnych.
Systemy panujące na świecie:
system waluty złotej
system waluty pozłacanej
system waluty sztabowo-złotej
system waluty dewizowo –złotej
Inflacja – nadmiar pieniądza w obiegu w stosunku do podaży dóbr i usług powoduje wzrost cen.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) 1944r
zasada wymienialności jednych walut na drugie. Spośród wszystkich walut wyróżniono dolara, który był wymieniany na złoto według oficjalnego kursu przez banki centralne państw członkowskich MFW. Poszczególne kraje określały kursy wymienne swoich walut w stosunku do dolara lub złota. Centralna waluta światową stal się wiec dolar, który spełniał
wszystkie funkcje pieniądza światowego.
SDR
to rodzaj pieniądza nie mającego
postaci materialnej, nadający sie tylko do rozrachunków bezgotówkowych. Jest
to sztuczna jednostka obrachunkowa w obrotach międzynarodowych.
Rynek – proces przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą kupić/sprzedać i na jakich warunkach; ogół relacji, stosunków między sprzedającymi i kupującymi; ogół warunków w których przebiega transakcja kupna-sprzedaży.
„Rynkiem nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają” („Podstawy ekonomii” R.Milewski)
Rodzaje rynków
Ze względu na zasięg:
Lokalny (miejski, wiejski)
Regionalny (szczebel wojewódzki)
Krajowy
Międzynarodowy
Światowy
Ze względu na przedmiot obrotu:
Rynek dóbr konsumpcyjnych
Rynek dóbr produkcyjnych (kapitału, pracy, ziemi)
Pieniężno-kapitałowy ( przedmiotem obrotu są kapitały krótko-, średnio- i długoterminowe, pieniądz)
Rynek tytułów prawnych do wartości niematerialnych
Ze względu na poziom równowagi:
Zrównoważony ( występuje równowaga między popytem a podażą)
Niezrównoważony:
Rynek sprzedawcy ( nadwyżka popytu nad podażą)
Rynek nabywcy (przewaga podaży nad popytem)
Ze względu na charakter produktu:
Rynek homogeniczny (przedmiotem obrotu są takie same produkty( jednorodne) pochodzące od różnych producentów)
Heterogeniczny (produkty są zróżnicowane)
Ze względu na ingerencję państwa:
Wolny (państwo tworzy warunki konkurencji ale nie reguluje rynku)
Sterowany (państwo reguluje rynek)
Ze względu na stopień wyrównania się ceny:
Rynek doskonały
Cech rynku doskonałego:
- rozproszenie po stronie popytu i podaży (wielu uczestników którzy dysponują tą samą siłą żaden nie może manipulować ceną)
- brak barier wejścia i wyjścia na rynek (wszystkie zasoby są w pełni mobilne,
- przejrzystość (transparencja; sprzedający i kupujący dysponują pełną informacją o towarach ich cenach i warunkach zawarcia transakcji)
- jednorodność dóbr i usług (niezależnie od producenta dobra są postrzegane jaki jednorodne, jednakowe)
- konkurencja cenowa, tendencja do wyrównania cen
Rynek niedoskonały
(biorąc pod uwagę stopień konkurencji na rynku w którym najczęściej decydują takie kryteria jak: ilość uczestników rynku, charakter produktu, łatwość wejścia i wyjścia na rynek, dostęp do informacji o rynku, można wyróżnić 4 podstawowe modele rynku:
- doskonała konkurencja
- monopol pełny (absolutny)
- monopol częściowy (oligopol)
- konkurencja monopolistyczna
Ze względu na legalność
Rynek legalny (biały)
Rynek nielegalny (czarny) obrót pewnymi towarami jest zabroniony np. ze względu na normy etyczne,
Półlegalny (szary) nielegalne źródła pochodzenia towaru oraz warunki transakcji (obrót towarami nieewidencjowanymi w celu uniknięcia płacenia podatków, handel bez pozwoleń)
Funkcje rynku
Dokonuje wyceny różnych dóbr
Jest warunkiem racjonalnego wykorzystywania zasobów gosp. (czynników produkcji-ziemi, pracy, kapitału - jak i zasobów produktów)
jest narzędziem wymiany dóbr
jest źródłem informacji o stopniu rzadkości dóbr (jeżeli dobra są rzadsze to ich ceny są relatywnie wyższe)
jest narzędziem alokacji zasobów (producenci dążąc do minimalizacji kosztów używają zasobów o relatywnie niższych cenach, a więc bardziej dostępnych, oszczędzając w ten sposób zasoby rzadsze.
Jest narzędziem osiągania równowagi
Jest narzędziem weryfikacji społecznej przydatności wytworzonej produkcji (na rynku, na którym działa wielu producentów podejmujących decyzje niezależne od siebie po zaoferowaniu tej produkcji okazuje się dopiero jakie są możliwości jej realizacji czyli zbytu)
Warunki istnienia dojrzałego rynku:
Dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności pozwalają na większą swobodę rynku
Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej
Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek (komisja papierów wartościowych, giełdy, banki, instytucje ubezpieczeniowe, firmy maklerskie)
Integralność rynku
Działanie mechanizmu rynkowego
Mechanizm rynkowy –związki przyczynowo skutkowe pomiędzy takimi podstawowymi elementami rynku jak: popyt, podaż, cena.
To proces oddziaływania na siebie elementów rynku w dążeniu do równowagi rynkowej
Konkurencja (definicja i rodzaje)
Proces przy pomocy którego uczestnicy rynku starają się podać oferty nie gorsze od innych pod względem ceny i jakości warunków gwarancji itp.
Rodzaje konkurencji:
Konkurencja cenowa – polega na obniżaniu cen przez kolejnych producentów tych samych produktów aby nie w stracić odbiorców.
Konkurencja niecenowa – czyli np. konkurencja w dziedzinie innowacjo techniczno-ekonomicznych lub środków popierania sprzedaży np. reklam
ze względu na liczbę przedsiębiorstw:
Monopol – jedne przedsiębiorstwo mające decydujący wpływ na przebieg warunków rynkowych
Oligopol – od dwóch (duopol) do kilku (czasem przyjmuje się, że np. siedmiu) przedsiębiorstw tej samej branży działających na rynku
O zbliżonym udziale w rynku – od piętnastu do dwudziestu przedsiębiorstw, gdzie każde z nich jest na tyle silne, że utrzymuje się na rynku obok innych równie silnych konkurencyjnych przedsiębiorstw.
Układ wolnej (pełnej) konkurencji – duża liczba przedsiębiorstw o niewielkim udziale w rynku (około 1–2%), niemających większego wpływu na kształtowanie cen rynkowych, gdyż to rynek je kształtuje
ze względu na stopień substytucyjności (wprowadzony przez Philipa Kotlera):
W ramach marki produktu – przedsiębiorstwa produkujące bardzo podobne produkty, różniące się jedynie nazwą, tzw. strategia półki sklepowej
W ramach kategorii produktu – bierze się tu szerszy zakres potrzeb, np. klient chce kupić coś słodkiego i dokonuje wyboru pomiędzy różnymi kategoriami typu: czekolada, baton, cukierek itp.
W ramach formy – to jeszcze szerszy zakres, np. słodycze kontra inne produkty
Ogólna (generic competition) – w ramach ograniczonego budżetu konsumentów
konkurencja sektorowa według Michaela Portera:
Bezpośrednia – przedsiębiorstwa, które zaspokajają potrzeby w podobny sposób (oferując podobne produkty);
Ze strony substytutów – inne rodzajowo produkty mające zdolność zaspokajania tej samej potrzeby;
Potencjalna, tzw. nowe wejścia, czyli przedsiębiorstwa, których nie ma dziś, ale mogą być jutro;
Nabywcy;
Dostawcy. (Wiki)
Model gospodarki rynkowej a charakter współczesnych gospodarek rynkowych