Klaudia Werra
I oligo zaoczne

Recenzja przeglądów teatralnych osób niepełnosprawnych

Bezy teatralne październik 2009 r.

20 października w Miejskim Ośrodku Kultury w Zabrzu odbyła się V edycja Przeglądu Form Teatralno-Muzycznych "Bezy Teatralne 2009". Impreza była skierowana do osób niepełnosprawnych, skupionych wokół różnych instytucji i stowarzyszeń.

Organizatorem przeglądu był Caritas Diecezji Gliwickiej, przy udziale Warsztatów Terapii Zajęciowej Caritas z Zabrza.

Przed publicznością zaprezentowało się 16 placówek oraz grupa organizatorów przeglądu, ze swoim najnowszym przedstawieniem pt. "Wspomnień czar".

Celem przeglądu była nie tylko prezentacja artystyczna, ale przede wszystkim możliwość spotkania się środowiska osób niepełnosprawnych; pokazania tego, co potrafią. Występujący na scenie aktorzy pokazali nie tylko duży potencjał twórczy, ale również imponujący talent i wrażliwość sceniczną.

Na scenie swoje umiejętności zaprezentowały bardzo różne grupy. Od pełnego koloru, humoru i entuzjazmu przedstawienia w wykonaniu WTZ z Tychów. Po dynamiczny spektakl w wykonaniu WTZ "Tęcza" z Gliwic.

Był występ pt.” Na straganie” pełen humoru, aktorzy przedstawieni za warzywa wczuli się w swoje role i potrafili barwnie przekazać treść swego przedstawienia. Bawiłam się bardzo oglądając poszczególne występy. Na scenie pojawili się kowboje, pajace, japonki, aladyni. Po każdym przedstawieniu serce mi drżało i łezka pojawiała się w oku, ale nie z litości tylko z podziwu, że osoby niesprawne umysłowo, ruchowo, umysłowo i ruchowo potrafią w tak cudowny sposób zabrać mnie do krainy magii. Pomyślałam nie potrzeba być w „normie” by robić coś fantastycznego, być w tym dobrym, spełniać i się rozwijać. Ludzie często sądzą, że jeśli osoba jest niepełnosprawna to jest inna, gorsza. Wydaje mi się, że, takie osoby nie maiły styczności z osobami niepełnosprawnymi nie widziały, jaki tkwi w nich potencjał, jak występują na scenie i zarażają swą energią.

I miejsce w kategorii przedstawienie przypadło występującym ze Środowiskowego Domu Samopomocy z Tychów, działającym w Ośrodku św. Faustyny. Natomiast I miejsce za wykonaną piosenkę odebrał zespół z WTZ z Pszczyny, z Ośrodka Matka Boża Różańcowa.

W kategorii inscenizacja taneczna nagrodę przyznano WTZ z Katowic, które działają pod egidą Polskiego Stowarzyszenia Osób Upośledzonych Umysłowo.

Na ogół teatr tworzony przez osoby niepełnosprawne nie kojarzy się nam z jakimiś głębszymi przeżyciami estetycznymi. Zwykle osoby takie stają na scenie poprzebierane np. za warzywa, owoce, zwierzęta itp. a z głośników płynie tekst, czytany przez osobę zdrową. Rola „aktorów” ogranicza się zwykle do biernego stania na scenie, czasem do zaśpiewania piosenki albo do kołysania się w rytm muzyki. Natomiast bezy teatralne były dowodem na to, że widoczna niepełnosprawność może stać się scenicznym atutem i że tak naprawdę w sztuce wszyscy mamy równe szanse. Z mojego doświadczenia wynika, że, ludzie ci obdarzeni są ogromną wrażliwością i talentem teatralnym i praca z nimi przynosi dobre efekty. Na scenie osoby te nie występują z pozycji przegranych i gorszych tylko są kimś na równi, są artystami. Tam nie jest istotne, czy ktoś ma jedną nogę czy obie i jak wysokie ma IQ, tam osoba niepełnosprawna może być po prostu aktorem na scenie. Widz to odbiera i w ten sposób następuje jakaś wymiana. Oni są oklaskiwani za to, że pięknie pokazali spektakl a nie za to, że są niepełnosprawni. Wszystkie postacie zostały dobrane zgodnie z osobowościami przedstawiających je aktorów. Moim zdaniem, droga do teatru osób upośledzonych intelektualnie prowadzi przez ich życie. Trzeba też poznać ich osobowości oraz rozumieć potrzeby i problemy. Jeśli zapomni się o nich samych, zatrzymują się w drodze teatralnej, bo nie biorą nic dla siebie. Istnieje znak równości między teatrem a życiem. Los postaci scenicznych splata się z prawdziwym życiem aktorów. Teatr otwiera przed nimi szansę rozwoju i zmiany losu. Dlatego reżyser powinien tak przygotować spektakle, aby odtwarzane postacie odzwierciedlały ich przeżycia. Dobrze prowadzona teatroterapia pozwala rozwijać się intelektualnie, emocjonalnie i społecznie, nabierać pewności siebie, świadomości nie tylko roli aktorskiej, ale i siebie samych.

Duża liczba ośrodków dla osób z niepełnosprawnością lokalizowana jest z dala od znacznych skupisk ludzkich, często także poza obszarem miasta. Wiąże się to ze zjawiskiem dyskomfortu psychicznego, zwanym w psychologii dysonansem poznawczym. Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy spotykamy osobę wyraźnie odbiegającą od znanych nam obrazów. Takie spotkanie wywołuje w nas uczucie nieprzyjemnego napięcia, które próbujemy rozładować poprzez depersonalizację i kategoryzację tego, kogo spostrzegamy. Stąd już tylko mały krok do powstania stereotypów i dystansu społecznego. Dystans jeszcze bardziej wzmaga poczucie niepełnej sprawności, odrzucenia. Jean Vanier w książce "Każda osoba jest historią świętą" napisał, iż istota ludzka potrzebuje oczu innych, by czuć się akceptowaną. "Kiedy te oczy zawodzą, kiedy wami pogardzają, kiedy jest w nich strach albo, kiedy was odrzucają lub na was nie patrzą (jakbyście nie istnieli), wtedy pojawia się pustka, lęk i depresja." (Vanier: Poznań 1999) Udział w spektaklu wystawia niepełnosprawnych na światło dzienne, każe nam zmierzyć się z widokiem osoby, którą tak często albo lekceważymy, albo traktujemy z zadufanym protekcjonalizmem. Działalność teatralną osób niepełnosprawnych próbuje się przypisać do którejś z dwóch kategorii: terapeutyczna czy artystyczna? Warto jednak uwolnić się od takiego myślenia i przyjrzeć się temu teatrowi w jego istocie, tej kruchej i płynnej granicy, jaką ów teatr ustanawia między sztuką a życiem. W jego przestrzeni dochodzi do spotkania z innym człowiekiem, tak cennym pod względem poznawczym i emocjonalnym. Ten Inny obdarza nas odmiennym sposobem postrzegania świata, jego rozumienia i wyrażania, proponuje język ekspresji odmiennej wrażliwości. Taki teatr pobudza, pozwala zaistnieć, jest miejscem spotkań osób pełnosprawnych z niepełnosprawnymi, które ze swej niepełnosprawności nie muszą się tłumaczyć. Kieruje się w stronę życia, bo skupia się na żywej osobie aktora, uwzględnia jego trudności i możliwości. Reżyser staje się tym, który inspiruje, inicjuje, pozwala aktorowi na rozwinięcie swej wyobraźni, prowadząc - daje się również prowadzić. Widz nie ogląda przedstawienia, które ma pełnić tylko funkcję terapeutyczną, choć i ta z pewnością jest częścią procesu twórczego. Publiczność otrzymuje świetnie przemyślany, dobrze zagrany, intrygująco rozplanowany przestrzennie i muzycznie, pełnowartościowy spektakl, który nie wymyka się powszechnie funkcjonującym kategoriom teatralnym. Teatr, który przez wiele lat był miejscem niedostępnym dla ludzi niepełnosprawnych, stał się czynnikiem przerywającym ich izolację społeczną, znoszącym bariery psychologiczne między ludźmi różnymi. Tym samym stał się także miejscem rehabilitacji społecznej, tak przecież ważnej w procesie rozwoju osoby ludzkiej. Teatr zaczął koncentrować się na możliwościach każdej jednostki ludzkiej (bez względu na kryterium pełnej sprawności), zamiast podkreślać ubytki, na których zatrzymało się współczesne społeczeństwo.