Ćwiczenia 9

Rozumowanie dedukcyjne

Rozumowanie dedukcyjne

• polega na wyciąganiu wniosków z przesłanek z wykorzystaniem formalnych reguł logiki

• wniosek taki jest NIEZAWODNY

• wniosek prawdziwy nie musi być zgodny ze stanem faktycznym należy odróżnić logiczną poprawność wniosku, wynikająca z rzetelnego zastosowania reguł wnioskowania, od jego prawdziwości, czyli zgodności ze stanem faktycznym

• nie prowadzi do uzyskania nowej wiedzy

• badania:

  • wymagające ewaluacji konkluzji

  • wymagające generowania konkluzji

1. wniosek KONIECZNIE wynika z przesłanek

2. wniosek jest MOŻLIWY w świetle przesłanek

3. wniosek jest BŁĘDNY w świetle przesłanek

Niektóre A są B.

1. Wszystkie A są B

2. Żadne A nie są B

3. Niektóre A nie są B

4. Wszystkie B są A

5. Niektóre B są A

6. Żadne B nie są A

7. Niektóre B nie są A

Rozumowanie indukcyjne

• Polega na wprowadzaniu nowych twierdzeń lub hipotez na podstawie skończonej liczby zgromadzonych przypadków (obserwacji)

• Prowadzi do wykrycia i sformułowania prawidłowości ogólnych (przedmiotu twierdzenia)

• Wniosek nie uwzględnia możliwości zaobserwowania w przyszłości zjawiska do którego ludzie nie dotarli w momencie formułowania wniosku

• Dostarcza nowych informacji, jest sposobem nabywania nowej wiedzy

Psychologów poznawczych interesuje raczej deskryptywny niż normatywny poziom analizy rozumowania. (Jak przebiega proces umysłowy w trakcie rozumowania?)

W.Ewans:

1. problem kompetencji w zakresie rozumowania, który prezentują osoby bez specjalnego przygotowania z logiki

2. identyfikacja systematycznych tendencji ­w rozumowaniu, szczególnie tych, które skutkują popełnianiem błędów

3. wpływ zawartości zadania i kontekstu na rozumowanie

Rozumowanie sylogistyczne

• Schematy wnioskowania dedukcyjnego, w których wniosek wyciąga się na podstawie dwóch przesłanek

• Pierwsza przesłanka: termin większy (orzecznik wniosku, predykat) i środkowy
  Druga przesłanka: termin środkowy i mniejszy (podmiot)

Adam jest wyższy od Bartka /Bartek jest wyższy od Cezarego/ Zatem Adam jest wyższy od Cezarego

• W sylogizmie liniowym związek między wszystkimi trzema terminami ma charakter liniowy i dotyczy porównania natężenia (ilościowego/jakościowego)

• Sylogizmy kategoryczne, orzekają o przynależności użytych w nich terminów do określonej kategorii powstają cztery rodzaje przesłanek
  1. Ogólno-twierdząca „a” (affirmo): Wszystkie A są B

2. Ogólno-przecząca „e” (nego): Żadne A nie są B

3. Szczegółowo-twierdząca „i” (affirmo): Niektóre A są B
4. Szczegółowo-przecząca „o” (nego): Niektóre A nie są B

Wniosek, że ludzie zwykle myślą nielogicznie jest uzasadniony o tyle, o ile jeko model normatywny stosujemy kryteria logiki formalnej.

Logika wielowartościowa – dopuszcza więcej niż dwie wartości logiczne (prawda/fałsz)

Błędy rozumowania sylogistycznego

• Efekt atmosfery – tendencja do generowania wniosków na podstawie atmosfery tworzonej przez kwantyfikatory zawarte w przesłankach (wszystkie, wszystkie wszystkie)

  • Faworyzowanie konkluzji negatywnej (żaden)

  • Faworyzowanie konkluzji szczegółowej (wszystkie, niektóre niektóre)

Podobieństwo syntaktyczne przesłanek – jeśli obie przesłanki sa opatrzone takim samym kwantyfikatorem, ich składnia, tworząc określoną atmosferę, skłania nas do użycia podobnej składni we wniosku.

Hipoteza inwersji terminów w przesłankach – odwrócenie kierunku relacji między terminami zawartymi w przesłankach sylogizmu („Wszystkie A są B” to „Wszystkie B są A”)

Błąd inwersji – polega na stosowaniu równoważności w miejscu zawierania się (inkluzji) zbiorów w przypadku kiedy jest to nieuprawnione.

Hipoteza strategii dopasowania – wybór konkluzji pasującej do logicznej formy tej przesłanki, która jest bardziej „zachowawcza” (dotycząca mniejszej liczby przypadków) badania Wetherica i Gilhooly’a konstruowania przesłanek

Formy reprezentacji sylogizmów liniowych – czy jest to reprezentacja wizualno-przestrzenna?
Reprezentacja przestrzenna – wyobrażenie sobie każdego z trzech terminów sylogizmu na liniowym kontinuum.
Reprezentacja propozycjonalna
Model werbalny
Model obrazowy
Stenberg zaproponował model mieszany. Sądy stosujemy w celu utworzenia reprezentacji informacji zawartych w przesłankach. Następnie przekształcamy te reprezentacje w postać wizualną w celu wyprowadzenia wniosku albo jego weryfikacji.

Uprzednia wiedza, a szczególnie osobiste poglądy i przekonania są istotną przyczyną błędów.

Interferencja dwóch czynników:

• Logiczna poprawność wniosku

• Jego prawdziwość, albo zgodność z przekonaniami

Wniosek może być:

1. Logicznie uprawniony i „sam w sobie” prawdziwy

2. Uprawniony, ale fałszywy

3. Nieuprawniony, ale prawdziwy

4. Nieuprawniony i fałszywy

Rozumowanie warunkowe (mgr. Kaczmarek powiedział, że to jest najważniejsze – jedyne ważnej z tego tematu)

Jest częścią logiki, zajmującej się rachunkiem zdań (Implikacja składa się z dwóch zdań: poprzednika i następnika, połączonego spójnikiem „jeżeli… to…” „Jeżeli p to q”.

2. Modus Ponens
   Jeżeli p, to q

P

Więc: q

1. Potwierdzenie
   (afirmacja) Następnika

Jeżeli p, to q

q

Więc: p

1. Zaprzeczenie Poprzednika

Jeżeli p, to q

nie P

Więc: nie q

1. Modus Tollens

Jeżeli p, to q

nie q

Więc: nie p

Schematy (1) i (4) są niezawodne – ich użycie jest uprawnione i konkluzywne z logicznego punktu widzenia.

Zadanie selekcyjne Wasona
Jeżeli z jednej strony karty jest samogłoska, to z drugiej jest liczna parzysta.

Badani powinni podjąć decyzje o odwróceniu karty: A i 9

Modus ponens – odsłonięcie jedynie karty A musiałaby znajdować się pod nią liczba nieparzysta, aby móc sprawdzić poprawność implikacji
Afirmacja następnika – odsłonięcie kart A i 6

Znacznie większa poprawność rozumowania warunkowego, gdy następuje zmiana treści z „abstrakcyjnej” na „życiową” Efekt materiału tematycznego

Posługiwanie się implikacją w sytuacją społeczną – poproszenie badanych o wczucie się w rolę detektywa albo badacza społecznego. Badani o ile wcielali się w rolę detektywów świetnie radzili sobie z modus ponens i modus tollens. Badani, którzy byli badaczami społecznymi popełniali tyle samo błędów co w abstrakcyjnych badaniach Wasona.

Kontekst

• Jest czynnikiem zmniejszającym ilość błędów w rozumowaniu (pada deszcz, Fred jest mokry; + pada śnieg)

• Może przyczyniać się do zmniejszenia poprawności ( Ola, biblioteka, godziny otwarcia) dodatkowa przesłanka może zwiększyć liczbę lub poziom złożoności modeli umysłowych, reprezentujących sytuację opisaną za pomocą kilku implikacji.