Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 9 listopada 2000 r.

II CKN 340/00

1. Wykonanie zobowiązania jest czynnością prawną o charakterze dwustronnym w tym znaczeniu, że dla jego skuteczności potrzebne są zgodne oświadczenia obu stron stosunku zobowiązaniowego.

2. Oświadczenia te co do zasady mogą być wyrażone przez każde zachowanie osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 kc). Dlatego też przyjęcie przez wierzyciela bez zastrzeżeń świadczenia pieniężnego w wysokości jego sumy nominalnej stanowi z reguły wykonanie zobowiązania w sensie prawnym, po którym zobowiązanie to wygasa, bez możliwości waloryzacji objętego nim świadczenia.

LEX nr 52612

52612

Dz.U.2014.121: art. 60; art. 358(1)

Skład orzekający

Przewodniczący: Prezes SN Tadeusz Ereciński.

Sędziowie SN: Jacek Gudowski, Antoni Górski (spraw.).

Protokolant: Anna Jasińska.

Uzasadnienie faktyczne

Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z 17 września 1997 r. zasądził od pozwanego na rzecz powódki 9.900 zł z tytułu waloryzacji świadczenia ubezpieczeniowego, odebranego przez nią w 1994 r. w kwocie 83 zł. Było to świadczenie z umowy tzw. posagowego ubezpieczenia, zawartej w 1977 r. na jej rzecz przez ojca.

Na skutek apelacji pozwanego od tego orzeczenia Sąd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z 5 maja 1998 r. zmienił je i oddalił powództwo. Sąd ten uznał, że powódka nie wykazała, aby przy odbiorze świadczenia zastrzegła, że traktuje je jako tylko częściowe wykonanie zobowiązania pozwanego z umowy ubezpieczeniowej. W tej sytuacji wystąpienie z roszczeniem o waloryzację tego świadczenia po prawie trzech latach od przyjęcia nominalnej jego wysokości jest spóźnione i prawnie nieskuteczne.

Wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżył pełnomocnik powódki kasacją opartą na podstawie naruszenia prawa materialnego w postaci art. 358¹ § 3 kc w zw. z art. 354 § 1 i art. 355 § 2 kc oraz naruszenia prawa procesowego - art. 233 § 1 kpc - w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy. Z tych przyczyn wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie prawne

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W art. 358¹ § 1 kc utrzymana została zasada nominalizmu, mająca przy zobowiązaniach pieniężnych znaczenie fundamentalne. Tytułem wyjątku od tej zasady przewidziana została w art. 358¹ § 3 kc możliwość sądowej waloryzacji świadczeń pieniężnych. Rzecz jasna, możliwość takiej waloryzacji wchodzi w rachubę jedynie w stosunku do zobowiązań jeszcze nie wykonanych. W orzecznictwie zdecydowanie dominuje pogląd, że wykonanie zobowiązania jest czynnością prawną o charakterze dwustronnym w tym znaczeniu, że dla jego skuteczności potrzebne są zgodne oświadczenia obu stron stosunku zobowiązaniowego (por. wyrok SN z 28 września 1993 r. OSNCP, nr 7-8, poz. 162). Należy uznać, że oświadczenia te co do zasady mogą być wyrażone przez każde zachowanie osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 kc). Dlatego też przyjęcie przez wierzyciela bez zastrzeżeń świadczenia pieniężnego w wysokości jego sumy nominalnej stanowi z reguły wykonanie zobowiązania w sensie prawnym, po którym zobowiązanie to wygasa, bez możliwości waloryzacji objętego nim świadczenia. Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w przytoczonym orzeczeniu, takie bezwarunkowe odebranie świadczenia stwarza domniemanie złożenia przez wierzyciela oświadczenia o przyjęciu, a tym samym o wykonaniu zobowiązania. Jeżeli więc wierzyciel twierdzi, że przyjęcie przez niego świadczenia w kwocie nominalnej nie było właściwym wykonaniem zobowiązania, powinien to udowodnić. Z reguły polegać to będzie na wykazaniu, że przyjmując sumę nominalną zastrzegł, iż nie traktuje tego jako całościowego wykonania zobowiązania. Sprawia to, że wykonanie zobowiązania nie dochodzi do skutku, wobec czego może ono być ewentualnie waloryzowane (por. wyrok SN z 25 kwietnia 1997 r., I CKN 76/97 i podane w nim orzecznictwo). Według ustaleń Sądu zawartych w zaskarżonym wyroku, powódka nie wykazała, iż takie zastrzeżenie zgłosiła. Ta ocena nie została skutecznie podważona przez kasację. Zgłoszony w niej zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc odnosi się bowiem jedynie do błędnego, zdaniem skarżącego potraktowania przez Sąd informacji powódki, że pracowała ona w księgowości. Z informacji tej wyciągnął Sąd wniosek, że była ona księgową, a w takim razie powinna zdawać sobie sprawę z tego, że składanie oświadczeń woli wobec kasjerki strony pozwanej jest prawnie bezskuteczne. Tymczasem zaś powódka zatrudniona była w księgowości w charakterze pomocy biurowo-technicznej, tak że wymaganie od niej znajomości zasad obrotu prawnego, tak jak od księgowej, jest wynikiem nieporozumienia. Otóż jeśli się nawet przyjmie te zastrzeżenia kasacji co do statusu zawodowego powódki, to stwierdzić należy, że ta kwestia nie ma istotnego znaczenia w sprawie. Z treści uzasadnienia skarżonego orzeczenia wynika bowiem, że potraktowana ona została przez Sąd w sposób marginesowy, jako dodatek do zasadniczego i kategorycznego stwierdzenia, że powódka nie udowodniła, iż odbierając świadczenie w wymiarze nominalnym, złożyła zastrzeżenie, że nie traktuje tego jako wykonania zobowiązania przez stronę pozwaną. Za prawidłowością takiego stanowiska Sądu przemawia w sposób zdecydowany czynnik czasu. Trzeba bowiem zgodzić się ze stwierdzeniem Sądu, iż fakt, że powódka dopiero prawie po trzech latach od przyjęcia sumy nominalnej upomniała się o jej waloryzację potwierdza tezę, że nastąpiło to bez zastrzeżeń z jej strony co do wysokości odbieranej sumy. W przeciwnym razie o zapłatę wyższej, zwaloryzowanej kwoty, wystąpiłaby niezwłocznie. W tej sytuacji należy uznać, że poruszona w kasacji kwestia proceduralna, dotycząca nieprawidłowej oceny przez Sąd kwalifikacji zawodowych powódki, nie mogła mieć wpływu na wynik sprawy, co oznacza, że podstawa procesowa kasacji jest nieusprawiedliwiona. Skoro zaś ostaje się ustalenie Sądu, że odbiór świadczenia nominalnego nastąpił przez powódkę w 1994 r. bez zastrzeżeń, to tym samym prawidłowa jest jego konkluzja, że doszło wówczas do wykonania zobowiązania przez stronę pozwaną według zasady z art. 358¹ § 1 kc. To zaś, stosownie do tego, co powiedziano wyżej, wyklucza obecnie możliwość dokonywania waloryzacji tego świadczenia i sprawia, że podniesione w kasacji zarzuty naruszenia art. 358¹ § 3 kc w zw. z art. 354 § 1 i art. 355 § 2 kc są niesłuszne. Skutkuje to oddalenie kasacji na mocy art. 393¹² kpc jako niezasadnej.