Ćwiczenie V – Układ nerwowy obwodowy, autonomiczny. Narządy zmysłów

NERWY CZASZKOWE

Występują w liczbie 12 par. Ich nazwy i zakres unerwienia przedstawia się następująco:

I. nerw węchowy – prowadzi czucie z błony śluzowej nosa

II. nerw wzrokowy – prowadzi wrażenia wzrokowe

III. nerw okoruchowy

IV. nerw bloczkowy – unerwia mięsień skośny górny gałki ocznej

V. nerw trójdzielny – dzieli się na:

- V1 – nerw oczny – unerwia czuciowo gałkę oczną i część przednią jamy nosowej

- V2 – nerw szczękowy – zaopatruje czuciowo błonę śluzową tylnej części jamy nosowej i część

górną jamy ustnej wraz z zębami górnymi

- V3 – nerw żuchwowy – unerwia czuciowo dolną część jamy ustnej wraz z zębami dolnymi, a

ruchowo unerwia mięśnie żwacze

Nerwy V1, V2 i V3 unerwiają ponadto skórę głowy i twarzy.

VI. nerw odwodzący

Nerwy III, IV i VI są nerwami ruchowymi gałki ocznej. Porażenie określonego nerwu daje określony zez, np. porażenie nerwu odwodzącego daje zez zbieżny na skutek przewagi mięśnia przywodzącego nad nieczynnym mięśniem odwodzącym. Nerw okoruchowy oprócz włókien ruchowych prowadzi włókna parasympatyczne do gałki ocznej

VII. nerw twarzowy – unerwia ruchowo mięśnie mimiczne twarzy. Prowadzi włókna parasympatyczne do gruczołu łzowego oraz ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej. W nerwie tym biegną również włókna smakowe z przedniej części języka.

VIII. nerw przedsionkowo- ślimakowy – jest nerwem zmysłowym, który prowadzi wrażenia słuchowe narządu ślimakowego mieszczącego się w uchu oraz wrażenia równowagi z narządu przedsionkowego znajdującego się też w uchu.

IX. nerw językowo- gardłowy – jest to nerw, który rozgałęzia się w tylnej części jamy ustnej i przylegającej części gardła. Jest nerwem mieszanym, zawiera włókna ruchowe, czuciowe i przywspółczulne. Ruchowo unerwia mięśnie biorące udział przy połykaniu. Włókna parasympatyczne unerwiają wydzielniczo śliniankę przyuszną. Prowadzi włókna smakowe z tylnej części języka.

X. nerw błędny – jest to najdłuższy nerw czaszkowy, który „błądzi” poprzez szyję, klatkę piersiową i jamę brzuszną aż do miednicy większej. Jest nerwem mieszanym. Zawiera włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne. Ruchowo unerwia dolną część gardła i krtań w związku z czym bierze udział w połykaniu, fonacji i oddychaniu. Podczas połykania współdziała z nerwem IX. Podrażnienie nerwu IX i X powoduje odruch wymiotny i odruch kaszlu.

XI. nerw dodatkowy – jest nerwem ruchowym unerwiającym tylko dwa mięśnie, mianowicie mięsień mostkowo – obojczykowo – sutkowy i mięsień czworoboczny.

XII. nerw podjęzykowy – jest to nerw ruchowy języka. Spełnia ważną rolę podczas mowy i jedzenia.

SPLOTY NERWOWE

Nerwy rdzeniowe powstają z korzeni brzusznych (ruchowych) i grzbietowych (czuciowych) rdzenia kręgowego. Jako nerwy mieszane opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe. Liczba tych nerwów odpowiada liczbie otworów międzykręgowych i ich krzyżowych odpowiedników tj. otworów krzyżowych. Po wyjściu z otworu nerw rdzeniowy dzieli się na gałąź grzbietową, która zaopatruje mięśnie i skórę grzbietu i gałąź brzuszną, która wytwarza sploty:

1. Splot szyjny (lexus cervicalis) – znajduje się na szyi pod mięśniem mostkowo- obojczykowo- sutkowym. Unerwia mięśnie i skórę szyi. Najdłuższym nerwem tego splotu jest nerw przeponowy (nerwus phrenicus). Nerw ten z szyi przez otwór górny klatki piersiowej dostaje się do jej wnętrza, tam biegnie pionowo w dół między sercem i odpowiednim płucem, dociera do przepony, którą unerwia ruchowo. Przepona wraz z sercem w życiu płodowym rozwija się na wysokości szyi, a następnie zstępuje do swojego właściwego położenia, dlatego jej unerwienie pochodzi z szyjnego odcinka układu nerwowego.

2. Splot ramienny (lexus brachialis) - utworzony jest przez gałęzie brzuszne czterech dolnych nerwów szyjnych i pierwszego piersiowego. Dzieli się na część nadobojczykową i podobojczykową. Część nadobojczykowa leży na szyi tuż nad obojczykiem i wysyła krótkie gałązki mięśniowe do mięśni obręczy kończyny górnej oraz do 2 powierzchownych mięśni grzbietu i 3 klatki piersiowych. Część podobojczykowa wsuwa się pod obojczyk i między nim a pierwszym żebrem dostaje się do jamy pachowej. Część ta składa się z długich gałęzi, które tworzą 3 pęczki otaczające tętnicę pachową. Są to:

- pęczek boczny – odchodzi od niego nerw mięśniowo-skórny; unerwia on mięśnie grupy przedniej ramienia i skórę bocznej strony przedramienia

- pęczek przyśrodkowy – odchodzą od niego dwa nerwy skórne oraz nerw łokciowy. Nerw łokciowy unerwia na przedramieniu w grupie przedniej łokciowy zginacz nadgarstka i łokciową część zginacza głębokiego palców, wszystkie mięśnie ręki z wyjątkiem mięśni kłębu kciuka oraz skórę dłoni i mięśni palców po stronie łokciowej.

- pęczek tylny – odchodzą od niego nerw pachowy i nerw promieniowy. Nerw promieniowy jest największym nerwem splotu ramiennego. Unerwia on mięśnie i skórę po stronie tylnej całej kończyny górnej. Nerw pachowy unerwia mięśnie i skórę obręczy barkowej.

Oba pęczki: boczny i przyśrodkowy leżą do przodu od tętnicy pachowej, po obu jej stronach bocznej i przyśrodkowej. Od obu tych pęczków bierze swój początek nerw pośrodkowy, który ma kształt litery „Y”. Ramiona tej litery utworzone są przez korzeń boczny i korzeń przyśrodkowy. Unerwia on mięśnie grupy przedniej przedramienia z wyjątkiem łokciowego zginacza nadgarstka i łokciowej połowy głębokiego zginacza palców, a także mięśnie kłębu kciuka i skórę dłoni i palców po stronie promieniowej a więc po stronie kciuka.

1. Nerwy międzyżebrowe (nerwus intercostalis) – biegną w przestrzeniach międzyżebrowych razem z tętnicami i żyłami międzyżebrowymi, tworząc tzw. triady międzyżebrowe. Unerwiają ściany klatki piersiowej i górnej części jamy brzusznej. Są one nerwami mieszanymi. Ruchowo zaopatrują mięśnie międzyżebrowe, część obwodową przepony i górną część mięśni brzucha, zaś włóknami czuciowymi prowadzą wrażenia czuciowe ze skóry klatki piersiowej i gruczołu sutkowego, ze skóry górnej części brzucha oraz opłucnej i otrzewnej.

2. Splot lędźwiowy (lexus lumbalis) – jest utworzony przez cztery gałęzie brzuszne górnych nerwów rdzeniowych lędźwiowych. Splot ten leży wewnątrz mięśnia lędźwiowego większego. Gałęzie splotu wychodzą spod tego mięśnia po obu jego stronach. Unerwia mięśnie i skórę dolnej części brzucha oraz przedniej i przyśrodkowej strony uda. Największymi nerwami tego splotu są:

- nerw udowy – unerwia mięśnie przedniej grupy uda i skórę nad nimi,

- nerw zasłonowy – unerwia mięśnie przywodziciele uda tworzące jego grupę przyśrodkową oraz skórę po stronie przyśrodkowej uda.

1. Splot krzyżowy (lexus sacra lis) – powstaje w miednicy mniejszej z gałęzi brzusznych nerwów krzyżowych. Widoczny jest na powierzchni miedniczej kości krzyżowej, na której jest ułożony w postaci wachlarza złożonego z grubych, białych pasm biegnących od otworów krzyżowych miednicznych zbieżnie do otworu kulszowego większego w ścianie miednicy. Unerwia mięśnie obręczy kończyny dolnej i skórę pośladków, tylną grupę mięśni uda i skórę nad nimi oraz mięśnie i skórę goleni i stopy.

Największym nerwem splotu krzyżowego i najpotężniejszym nerwem układu jest nerw kulszowy (nerwus ischiodius), który najczęściej w połowie uda dzieli się na:

- nerw piszczelowy – unerwia grupę tylną mięśni goleni i mięśnie stopy oraz skórę nad nimi

- nerw strzałkowy wspólny – który dzieli się na:

- nerw strzałkowy powierzchowny – unerwia mięśnie boczne grupy goleni i skóry grzbietu stopy

- nerw strzałkowy głęboki – unerwia przednią grupę mięśni goleni

Sumując nerw kulszowy bezpośrednio lub za pośrednictwem swoich rozgałęzień unerwia tylną część uda oraz całe podudzie i całą stopę.

UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY

1. Podział:

Układ autonomiczny, albo inaczej wegetatywny reguluje pracą narządów wewnętrznych poprzez antagonistyczne oddziaływanie wchodzących w jego skład dwu układów:

- współczulnego – sympatycznego

- przywspółczulnego – parasympatycznego

Od układu wegetatywnego zależy prawidłowy przebieg takich podstawowych procesów życiowych, jak oddychanie, trawienie, przemiana materii itd. Procesy te odbywają się bez udziału naszej świadomości, a więc bez angażowania kory mózgu, w sposób niezależny , dlatego układ nerwowy regulujący je nazywany jest układem autonomicznym.

1. Ośrodku układu współczulnego – budowa pnia współczulnego

Poszczególne zwoje współczulne są połączone między sobą gałązkami międzyzwojowymi, w związku z czym po obu stronach kręgosłupa powstają charakterystyczne pasma. Są to pień współczulny prawy i lewy.

W każdym pniu współczulnym wyróżniamy:

- część szyjną – posiada 3 zwoje współczulne

- część piersiową – 10-12 zwojów

- część lędźwiową – 3-5 zwojów

- część krzyżową – 4-5 zwojów

Oba pnie współczulne łączy jeden nieparzysty zwój guziczny.

Ośrodki współczulnego w istocie szarej rdzenia kręgowego w cześći piersiowej i lędźwiowej

1. Ośrodki układu przywspółczulnego

Ośrodki układu przywspółczulnego znajdują się w odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego (S₂-S₄) oraz w jądrach przywspółczulnych nerwów czaszkowych III, VII, IX i X. Ośrodki przywspółczulne rozmieszczone są w mózgowiu, rdzeniu przedłużonym i krzyżowej części rdzenia kręgowego

NARZĄD WZROKU – oko (oculus)

W skład narządu wzroku wchodzi gałka oczna z nerwem wzrokowym i narządy dodatkowe oka.

1. Budowa ścian gałki ocznej

Gałka oczne jest pęcherzykiem, którego ściany złożone są z 3 warstw zewnątrz:

- błony włóknistej – zewnętrznej; usztywnia ona ściany gałki ocznej i nadaje jej kształt. Wyróżniamy w niej dwie części:

• Rogówka – jest to mniejsza, przednia, bardziej wypukła, przezroczysta część błony włóknistej. Należy do ośrodków optycznych oka, czyli załamujących promienie świetlne.

• Twardówka – jest to nieprzezroczysta, biała, większa część błony włóknistej. Wytwarza komorę ciemieniową w oku.

W miejscu zespolenia rogówki z twardówką, dookoła brzegu rogówki zwanego rąbkiem rogówki biegnie zatoka żylna twardówki.

- błony naczyniowej – dzieli się ona na 3 części. Są to:

• Tęczówka – jest to barwny krążek ustawiony w płaszczyźnie czołowej do tyłu od rogówki. W centrum tęczówki znajduje się otwór zwany źrenicą. Przestrzeń zawarta między rogówką a tęczówką nosi nazwę komory przedniej oka. Obwodowa część komory przedniej oka, tj. tam gdzie rogówka styka się z tęczówką nosi nazwę kąta tęczówkowo – rogówkowego. W szczycie tego kąta znajdują się szczelinki, przez które komora przednia oka kontaktuje się bezpośrednio z zatoką żylną twardówki, sąsiadującą z kątem tęczówkowo- rogówkowym.

Barwa tęczówki zależy od ilości brunatnego barwnika pokrywającego jej powierzchnię. Wewnątrz tęczówki znajdują się 2 mięśnie gładkie, których praca nie zależy od naszej woli. Są to rozwieracz źrenicy – unerwiony przez układ sympatyczny; zwieracz źrenicy – unerwiony przez układ parasympatyczny.

Tęczówka pełni taką rolę jak przesłona w aparacie. Gdy na oko pada zbyt dużo światła, źrenica zwęża się chroniąc oko przed olśnieniem. Gdy oświetlenie jest zbyt skąpe, źrenica się rozszerza, aby wpuścić więcej światła do wnętrza oka.

• Ciało rzęskowe – ma kształt pierścienia leżącego od tyłu do tęczówki. Wewnętrzna powierzchnia tego pierścienia jest pofałdowana, powstaje w ten sposób wieniec wyrostków zwróconych do wnętrza pierścienia, jest to tzw. wieniec rzęskowy. Od wyrostków tworzących wieniec rzęskowy biegną promieniście do środka delikatne włókienka, na których jest zawieszona soczewka, mieszcząca się do tyłu od źrenicy. Włókienka te zwane włókienkami obwódkowymi dochodzą do obwodowej części soczewki, utrzymując ją w stałym położeniu w stosunku do źrenicy, w płaszczyźnie czołowej. Najmniejsze zwichnięcie soczewki daje upośledzenie wzroku.

W obwodowej części ciała rzęskowego, u podstawy wieńca rzęskowego przebiega okrężnie mięsień rzęskowy unerwiony przez układ para synaptyczny. Mięsień rzęskowy kurczy się przy patrzeniu na przedmioty bliskie – przystosowuje oko do ostrego widzenia z bliska. Proces ten nazywa się akomodacją oka.

Między tęczówką, ciałem rzęskowym, soczewką i ciałem szklistym znajduje się komora tylna oka.

Rola ciała rzęskowego polega na:

1. Zawieszeniu soczewki – włókna obwódkowe

2. Akomodacji – mięsień rzęskowy

3. Wytwarzaniu cieczy wodnistej – nabłonek ciała rzęskowego

• Naczyniówka – jest to błona silnie unaczyniona wyścielająca tylną część gałki ocznej. Jej rola polega na odżywianiu ścian gałki ocznej.

- błony nerwowej – wewnętrznej. Jej zasadniczym elementem jest siatkówka. Zbudowana jest z 10 warstw. Warstwa komórek światłoczułych czopków i pręcików ma zdolność przekształcenie wrażeń światłoczułych w bodźce nerwowe, które nerwami wzrokowymi, a następnie drogami wzrokowymi biegną do ośrodków podkorowych i korowych wzroku.

• Czopki – są skupione w tzw. Plamce żółtej naprzeciwko źrenicy; odpowiadają za widzenie ostre i barwne.

• Pręciki – im dalej od plamki żółtej w kierunku obwodu siatkówki, tym bardziej maleje liczba czopków a wzrasta liczba pręcików; odpowiadają za widzenie nieostro i nie rozpoznają barw.

Czopki i pręciki łączą się z komórkami nerwowymi mieszczącymi się w innych warstwach siatkówki, a te wysyłają wypustki tworzące nerw wzrokowy.

Siatkówka wyściela tylny odcinek gałki ocznej, przylega tam do naczyniówki. Szczelne przyleganie siatkówki do odżywiającej ją naczyniówki jest uwarunkowane obecnością ciała szklistego. Ciało szkliste o wyglądzie i konsystencji białka jaja kurzego wypełnia wnętrze gałki ocznej do tyłu od ciała rzęskowego i soczewki.

1. Zawartość gałki ocznej (wymienić)

-soczewka 9 kora i jądro soczewki)

-obwódka rzeskowa(więzadło rzęskowe)

-cialo szkliste

Znajdują się też komory oka:

-komora przednia głki ocznej

-komora tylna gałki ocznej

Obie komory wypełnia ciecz wodnista

1. Narządy dodatkowe oka, są to:

1. Aparat ruchowy – mięśnie poruszające gałką oczną; są to mięśnie poprzecznie prążkowane zewnętrzne gałki

2. Aparat ochronny – brwi, powieki, spojówka, narząd łzowy, ciało tłuszczowe oczodołu.

1. Proces widzenia

Promienie świetlne padające na rogówkę ulegają załamaniu, przechodzą przez komorę przednią oka, zostają złamane przez soczewkę, przechodzą przez ciało szkliste i padają na plamkę żółtą siatkówki. W plamce żółtej czopki przekształcają bodziec świetlny w bodziec nerwowy, który dociera do komórek siatkówki tworzących nerw wzrokowy. Nerwem wzrokowym prawym i lewym bodźce biegną do skrzyżowania wzrokowego znajdującego się w podwzgórzu. ( W skrzyżowaniu zachodzi skrzyżowanie włókien biegnących z przynosowych połówek obu siatkówek, nie krzyżują się natomiast włókna z obu połówek skroniowych). Ze skrzyżowania wzrokowego wychodzą dwa pasma wzrokowe. Każde pasmo prowadzi włókna z połówki przynosowej siatkówki oka strony przeciwnej i z połówki skroniowej siatkówki oka tej samej strony. Pasmami wzrokowymi bodźce wzrokowe docierają do ośrodków podkorowych wzroku w międzymózgowiu (ciałka kolankowate boczne) i śródmózgowiu (wzgórki górne blaszki czworaczej), a następnie kierują się do ośrodków wzrokowych w korze płatów potylicznych (okolice bruzdy ostrygowej).

NARZĄD PRZEDSIONKOWO- ŚLIMAKOWY

Mieści się w kości skroniowej. Służy do odbierania wrażeń słuchowych, informacji o położeniu ciała i zmianach położenia głowy.

1. Ucho zewnętrzne (Aulis ex terna) składa się z:

• Małżowiny usznej

• Przewodu słuchowego zewnętrznego, którego koniec jest zamknięty błoną bębenkową. Przewód słuchowy zewnętrzny jest zbudowany z części kostnej i szczęsnej. W miejscu styku tych dwóch części występuje zagięcie, które daje się wyprostować pociągnięciem małżowiny do góry i do tyłu. Po wyprostowaniu przewodu staje suę widoczna błona bębenkowa znajdująca się na końcu przewodu.

1. Ucho środkowe ( Aulis media) – w jego skład wchodzą:

• Jama bębenkowa z kosteczkami słuchowymi (młoteczkiem, kowadełkiem i strzemiączkiem) – tworzą one pomost między uchem zewnętrznym a wewnętrznym

• Jama sutkowa – jest to przestrzeń mieszcząca się w wyrostku sutkowym kości skroniowej, która łączy się bezpośrednio z jamą bębenkową

• Trąbka słuchowa – to przewód kostno- chrzęstny, który łączy jamę bębenkową z gardłem. Przez tę trąbkę dostaje się powietrze do jamy bębenkowej, umożliwiając drganie błony bębenkowej.

1. Ucho wewnętrzne (Aulis interna) – skład się z :

• Błędnika kostnego – który jest zbudowany z 3 części:

- przedsionka – jest przestrzenią, w której znajdują się wejścia do kanałów półkolistych i do ślimaka. W ścianie bocznej przedsionka, sąsiadującej z jamą bębenkową znajdują się dwa otwory zwane okienkami. Są to:

- okienko przedsionka – kształtu owalnego; zamknięte jest podstawą

strzemiączka, która jest przymocowana do brzegów okienka przez więzadło pierścieniowate

- okienko ślimaka – kształtu okrągłego; jest zamknięte błoną bębenkową wtórną

- Trzech kanałów półkolistych

- ślimaka

• Błędnika błoniastego – mieści się wewnątrz błędnika kostnego. Między ścianami błędnika kostnego a błędnika błoniastego znajduje się przestrzeń wypełniona przychłonką (perylimfą). Wewnątrz błędnika błoniastego znajduje się śródchłonka (endolimfa).

W skład błędnika błoniastego wchodzą:

- przewód ślimakowy - w ścianie tego przewodu znajduje się narząd spiralny zwany narządem Cortiego ( w jego skład wchodzą komórki zmysłowe, mające zdolność przekształcania drgań mechanicznych w bodźce nerwowe). Komórki te zwane są komórkami rzęsatymi.

- 3 przewody półkoliste – leżą w trzech prostopadłych do siebie płaszczyznach; są wypełnione śródchłonką.

- łagiewka

- woreczek

1. Lokalizacja ośrodka słuchu i równowagi

• Ośrodek słuchu – korowy ośrodek słuchu mieści się w płacie skroniowym.

• Ośrodek równowagi – bodźce nerwowe, powstające w grzebieniach bańkowych przy ruchach głowy w plamce łagiewki lub woreczka przy zmianie położenia ciała są odprowadzane częścią przedsionkową nerwu VIII do jąder przedsionkowych w pniu mózgu i do móżdżku. Do mózgu po to, aby orientować się w położeniu głowy i ciała w przestrzeni (nawet przy zamkniętych oczach). Do móżdżku, by przez automatyczną korekcję postawy ciała przeciwdziałać zachwianiu równowagi.

1. Proces słyszenia

Fale akustyczne są kierowane przez małżowinę uszną do przewodu słuchowego zewnętrznego, a ten prowadzi je do błony bębenkowej. Pod wpływem tych drgań powietrza zaczyna drgać błona bębenkowa. Drgania błony bębenkowej przenoszą się na zrośnięty z nią młoteczek. Młoteczek uderza w kowadełko, a drgania kowadełka zostają przekazane połączonemu z nim strzemiączku. Podstawa strzemiączka drgając w okienku owalnym przedsionka powoduje przemieszczanie się przychłonki. Przychłonka drgając pobudza do drgań ściany przewodu ślimakowego, a te przekazują drgania śródchłonce. Ruch śródchłonki podrażnia komórki rzęsate narządu spiralnego. W komórkach tych powstaje bodziec nerwowy, który nerwem VIII, a właściwie jego częścią ślimakową, zostaje doprowadzony do jąder ślimakowych pniu mózgu, a następnie wstęgą boczną dostaje się do ośrodków podkorowych słuchu (ciała kolankowate przyśrodkowe i wzgórki dolne blaszki czworaczej) , a następnie do ośrodka korowego słuchu w płacie skroniowym.

Splot szyjny – Plexus cervicalis 
Splot ramienny – Plexus brachialis 
Nerw międzyżebrowy – Nervus intercostalis 
Splot lędźwiowy – Plexus lumbalis 
Splot krzyżowy – Plexus sacralis 
Nerw przeponowy – Nervus phrenicus 
Nerw kulszowy – Nervus ischiadicus 
Oko – Oculus 
Ucho zewnętrzne – Auris externa 
Ucho środkowe – Auris media 
Ucho wewnętrzne – Auris interna