PODSTAWY ZARZĄDZANIA OŚWIĄTĄ
Prof. J. Gęsicki
Wykłady 15h APS
02-10-2011 (wykład)
Literatura:
(red.) H. Bednarczyk, K. Plewka – „Vademecum menagera oświaty”
Stone, Freeman, Gilbert – „Kierowanie”
D. Elsner – „Kierowanie placówką oświatową wokół nowych pojęć i znaczeń”
W. Kobyliński – „Podstawy organizacji i kierowania w oświacie”
L. Karpowicz – „Ewaluacja w edukacji”
E. Mastyk – Musiał – „Społeczeństwo organizacje. Socjologia organizacji i zarządzania”
Historia nauki o organizacji i zarządzaniu
Fryderyk Taylor – twórca naukowej organizacji praw. XIX / XX w.
Podstawowe zasady jego podejścia:
Dążyć do ustalenia najlepszej metody wykonywania każdego zadania, miarą tego wykonania był czas – im mniejszy czas tym metoda była efektywniejsza. Każde zadanie można podzielić na elementarne czynności. Metoda organizowana pracy polega na podzieleniu pracy na jak najbardziej elementarne części.
Trzeba dokonywać naukowego wyboru pracowników, diagnozować ich umiejętności, przydzielać im zadania w których są najbardziej sprawni, trzeba systematycznie szkolić pracowników.
Ludzie maksymalizują swoje zyski – chcą jak najwięcej zarabiać – trzeba jak najsprawniej wykonywać pracę – być za akordowym systemem płacenia
Zwiększenie wydajności pracy jest wspólnym interesem pracodawcy i pracobiorcy (zależności ideologiczne). Solidaryzm między pracodawcą a pracobiorcą.
Koncepcja Taylora była krytykowana z dwóch stron:
Lenin – „naukowe wyciskanie potu z klasy robotniczej” marksizm jedynym beneficjentem tayloryzmu są właściciele przedsiębiorstw – tylko oni czerpią zyski
Nurt wynikający z przesłanek humanistycznych - konsekwentne używanie, metoda taylorowska redukuje rolę pracownika do roli dodatku do maszyny.
Najlepiej przedstawione przez Charliego Chaplina „Wspaniałe czasy” – dehumanizację taśmy produkcyjnej.
Kontynuacjami tayloryzmu w XXI w są:
Ergonomia (pozytywna)- dostosowanie miejsca pracy do możliwości, potrzeb człowieka, uprzyjaźnianie go.
Ritzer – Mcdonaldyzacja społeczeństwa – współczesna odmiana tayloryzmu:
Standaryzacja poszczególnych elementów menu
Część obowiązków restauratora zwala się na klienta (odebranie zamówienia, Mc Drive), wzorce czerpane z Mc Donalda upowszechniły się nie tylko w gastronomii, ale także wpłynęły na inne strefy np. służba zdrowia (skierowanie do specjalisty, badania) oświata (egzaminy testowe)
SZKOŁA STOSUNKÓW MIĘDZYLUDZKICH
Po Tayloryzmie pojawił się drugi nurt – szkoła stosunków międzyludzkich – związane z Eltonem Mayo który był uczniem Taylora, człowiek nie jest maszyną, ma emocje, żyje w społeczeństwie. Jeżeli pracuje się w przyjaźnie zorganizowanym środowisku to wydajność pracowników wzrasta, osiąga się efekt wzajemnego motywowania się pracowników do lepszej pracy. Elton Mayo uczłowieczył Tayloryzm. (badania 1924 – 1933)
Szkoła stosunków międzyludzkich stała się podstawą legalizowania związków zawodowych, organizuje się spotkania integracyjne, robi się specjalne programy dla kobiet wracających z urlopu macierzyńskiego.
Teorie te ujawniły swoją przydatność na poziomie przedsiębiorstwa.
II WOJNA ŚWIATOWA
SZKOŁA SYSTEMÓW SPOŁECZNYCH
Pojawił się nowy nurt – szkoła systemów społecznych. Zarządzanie jest pewnym systemem opartym o odpowiednią strukturę.
Założenia:
Organizacje są systemami otwartymi – wymieniają energię i informację z otoczeniem a granice między nimi mają charakter umowny – mogą być przesuwane
Systemy są tworami sztucznymi, organizację są stworzone przez człowieka w sposób celowy,
Organizacje są uporządkowane przy pomocy struktur np. w szkole klasy A, B, C,
Struktury mają charakter hierarchiczny (hierarchię zarządzania, awansu zawodowego, awansu ucznia)
Organizację są podatne na obniżanie stopnia swojego zorganizowania, ale mają zdolność do doskonalenia się, do rozwoju.
Są one zmienne w czasie – dążą do utrzymania stanu równowagi dynamicznej, dostosowują się do wymagań otoczenia
Podstawowym mechanizmem zarządzania w organizacjach jest sprzężenie zwrotne (ocena szkolna jak zwrotna informacja)
System charakteryzuje się ekwifinalnością - polega na ty, że organizacje mogą osiągnąć swoje cele różnymi sposobami.
Podstawową słabością systemowych teorii organizacja zarządzania jest lepszy mechanizm rozwoju organizacji, mechanizm utrzymania dynamicznej równowagi.
Naturalną cechą wszystkich systemów jest specjalizacja jednostek w organizacji (lekarze).
W opozycji do takiego myślenia o organizacjach powstał cały nurt opozycji do tych koncepcji – koncepcje konfliktowe.
Każdy uczestnik życia organizacyjnego prowadzi swoją grę, żeby maksymalizować swoje korzyści.
Kierunek sytuacyjny – zwraca się uwagę na to, że niema nic trwałego w organizacjach.
Najważniejszym przedstawicielem teorii konfliktowych jest Ralf Dahrendorf – uważa, że konflikt jest naturalnym stanem organizacji, zawsze będą różnice interesów między uczestnikami życia organizacyjnego, który istnieje obiektywnie. Sztuka zarządzania polega na tym żeby utrzymać ten konflikt na takim poziomie aby nie zagrażał istnieniu organizacji, konflikt trzeba regulować, aby nie rozsadzał regulacji.
Warunki regulacji:
Uznanie, że strony są w konflikcie przez obie strony (często kamufluje się istnienie konfliktów)
Instytucjonalizacja stron (wybranie reprezentatu grupy, nie da się rozmawiać z tłumem).
Zgoda na przyjęcie pewnych reguł gry np. zgoda na podjęcie negocjacji.
NIE MA JEDNEJ DOBREJ TEORII
Polski wkład – Tadeusz Kotarbiński – „Traktat o dobrej robocie”
Ojciec założyciel prakseologii – zajmuje się ona formułowaniem zasad sprawnej organizacji, urzeczywistnianiem tych zasad do praktyki życia organizacyjnego, oraz formułowanie kryteriów do oceny tych działań np. :
Skuteczność działania (stopnień osiągania celów)
Korzystność (bilans nakładów i efektów)
Dokładność (postępowanie zgodne z przyjętym planem)
Udatność (realizacja celów ubocznych, sprawne działanie polega nie tylko na skuteczności ale także na uzyskaniu celów ubocznych)
Jakie etapy muszą zaistnieć aby działanie było skuteczne i zorganizowane:
Sformułowanie celów
Planowanie – określenie w jaki sposób będziemy dochodzić do celów
Pozyskiwanie, rozmieszczanie zasobów (surowców, ludzi)
Realizacja planu
Kontrola wykonania – ocena skuteczności naszego działania
Samookreślenie celów działania powinno podlegać ewaluacji (sprawdzaniu)
Specyfika szkoły jako organizacji a zarządzenie szkołą
7 celów szkoły wg Anny Radziwiłł:
Szkoła odróżnia się od innych organizacji, problem wychowania ludzi dominuje nad problemem kierowania ludźmi;
Nauczyciele to grupa pracowników wyjątkowo drażliwa i mało krytyczna wobec siebie (specyfika zawodu)
Dyrektor funkcjonuje w sytuacji dwustopniowości podległego sobie zespołu (zespół nauczycielski + uczniowie)
Szkołą generuje specyficzny „produkt” niematerialny
Struktura organizacyjna szkoły jest bardzo uproszczona (niema w odróżnieniu od zakładów produkcyjnych wielu służb pomocniczych)
Szkoła jest przede wszystkim dla młodzieży a nie dla nauczycieli
Celem szkoły nie jest dobre samopoczucie nauczyciela jako pracownika tylko osiągniecie satysfakcji zawodowej poprzez osiągnięcia swoich uczniów.
14-01-2012 (wykład)
STYLE KIEROWANIA
Typy władzy:
Max Weber wyróżnił 3 typy władzy:
Charyzmatyczna
Oparta jest o przekonanie podwładnych o nadzwyczajnych cechach przywódcy. Najczęściej myślimy o przywódcach politycznych : Gandhi, Hitler, Lenin, Stalin. Charyzmą mogą się odznaczać nie tylko przywódcy polityczni, może to być dyrektor szkoły, nauczyciel. Taka władza rzadko się zdarza.
Oparty na tradycji
Oparte na tradycji są np. reguły dziedziczenia (np. najstarszy syn przejmował władzę na gospodarstwie) np. w Anglii. Pewnym sposobem kreowania przywództwa opartego na tradycji jest wybór papieża (natchnieni Duchem Świętym Kardynałowie z konklawe) Ta władza utrzymuje się gdzieniegdzie, ale zanika.
Zalegalizowany
Dominujący sposób wybierania władzy. Władza oparta na prawie, sposób kreowania przywódca poprzez normy prawne (Parlament, Samorząd Terytorialny) zawarte w ordynacji wyborczej. Dotyczy nie tylko władzy politycznej, może być także opisany sposób wyboru dyrektora szkoły, procedury. Władza zalegalizowana możliwa jest na 3 sposoby:
Procedury wyborcze
Procedury konkursowe
Mianowanie (też opisane przez normy prawne)
W zależności od szczebla mogą być różne sposoby kreowania władzy.
ŹRÓDŁA WŁADZY:
Źródłem władzy jest dostęp do ograniczonych dóbr.
Pieniądze (np. w USA fundusze na kampanie i kupowanie poparcia) największą rolę odgrywają w kreowaniu władzy politycznej.
Informacja – są informacje chronione, funkcjonowanie szkoły; dostęp do informacji może być ograniczony na poziomie szkoły
Wiedza – na temat ograniczeń pewnych finansowych psychologicznych uwarunkowań władzy
Znajomości
D. Mc Gregor stwierdził, że wszyscy przełożeni mogą kreować się dwoma teoriami dotyczącymi natury ludzkiej.
Zwolennicy teorii X – praca jest nieprzyjemna dla pracowników trzeba ich motywować, siłą pieniędzmi, i pochwałami, trzeba kierować podwładnymi i ich kontrolować
Zwolennicy teorii Y – ludzie z natury są motywowane do pracy, sama prac jest satysfakcjonująca, zbytnia ignorancja przełożonych. Wystarczy postawić cel a podwładni będą starali się go zrealizować. Ingerując w ich prace można im przeszkodzić.
Style kierowania:
Autorytarny – zwolennicy teorii X
Demokratyczny – zwolennicy teorii Y
Styl kierowania zależy od kultury organizacyjnej
Kultura organizacyjna szkoły:
G. Hofstede „Kultury i organizacje” to zaprogramowanie umysłu.
W jej skład wchodzą”
Symbole organizacyjne
Bohaterowie organizacji (olimpijczycy mają poważanie)
Rytuały organizacyjne (np. dyżury w szatni)
Wartości organizacyjne (czego nie wolno robić w organizacji np. ściągać)
Wymiary kultury organizacyjnej (dwa ekstremalne krańce continuum)
Orientacja na procedury vs Orientacja na wyniki (co jest ważniejsze dla nauczycieli pracowanie wg kontraktu czy powtórzenie niezrozumiałego tematu)
Troska o pracowników vs Troska o produkcje
Przynależność vs Profesjonalizm
Gminność vs Cechowość – od cechu
Czy organizacja dba bardziej o to, żeby nam było dobrze, czy wykazuje się profesjonalnymi umiejętnościami
System otwarty vs System zamknięty
Czy organizacja jest otwarta na otoczenie
Kontrola luźna (nieszczegółowa) vs Kontrola ścisła (ingerencja na każdym etapie nie tylko ocena efektów ale poszczególnych etapów)
Normatywność vs pragmatyzm
Klasyfikacje kultur organizacyjnych
Roger Harrison
Kultura władzy „pajęczyna” – w centrum znajduje się boss on decyduje co się w organizacji działo, wydziela zadana i rozlicza z wyników, sprawdza się w małych organizacjach, rodzi dwojakie zagrożenie:
Podczas nieobecności bossa kończy się żywot organizacyjny
Rozwój organizacyjny – kiedy możliwości percepcyjne bossa i możliwości ograniczania są zaburzone
Kultura władzy – najwyższą wartością są pieniądze i status. Kultura opiera się na działaniu podwładnych, którzy chcą przewidzieć życzenia przełożonych.
Kultura ról „piramida z pudełek” – każdemu z tych pudełek określona jest przypisana rola (miejsce w systemie organizacyjnym – pudełko), zagrożenia
Niewłaściwy dobór osób do pełnienia tych ról (brak kompetencji)
Zawłaszczenie pudełeczka przez tymczasowego rezydenta, rodzi to korupcje
Awans do „pudełka” gdzie niema się kompetencji
Kultura roli – dużą wagę przywiązuje się do funkcji, stanowiska czy specjalizacji, nowe pomysły są tłumione, ponieważ racjonalizator wykracza poza rolę. Przykładem może być biurokratyzacja w urzędach lub dużych firmach monopolistycznych.
Kultura zadań „sieć rybacka” – w zależności o tego jakie są zadania niektóre komórki organizacyjne się rozrastają a inne nie
Kultura zadania – działania są nastawione na rozwiązywanie problemów, występuje praca w zespołach, zdecentralizowane zarządzanie i elastyczność. W kulturze zadania interesy jednostki mogą być poświęcone dla utrzymania zespołu.
Kultura osoby „konstelacja gwiazd” – organizacja jest tylko po to, aby osoby mogły wypełniać zadania a wyniki, powodzenie zależy od indywidualnych możliwości kompetencji osoby.
Kultura osoby – podstawowym celem jest służenie jednostkom. Działanie organizacji jest podporządkowane potrzebom jej członków. Przykładem może być zespół wysokokwalifikowanych specjalistów.
Deal Kennedy – oparta o skrzyżowanie dwóch kryteriów
Ryzyko podejmowanych decyzji – małe, duże
Szybkość informacji zwrotnych
| Szybkość informacji zwrotnej | Ryzyko |
|---|---|
| Duże | |
| Wolno | K. Hazardzistów – informacja o efektach naszej decyzji dotrze do nas po latach, musimy coś obstawić, np. budowa naddźwiękowego samolotu pasażerskiego, duże projekty o odłożonym efekcie, proces decyzyjny bardzo długo (nie jednoosobowe) |
| Szybko | K. Indywidualistów – nie ma czasu na konsultacje, eksperymenty, decyzje trzeba podejmować szybko, informacja też dociera szybko np. maklerzy, organizacje nakładają limity, aby jednostka nie naraziła się na duże straty |
11 - 02 – 2012 (wykład)
Pedagogika postulatywna – budowanie idealnych modeli funkcjonowania szkoły
Wartości humanistyczne – dobro wspólne
Funkcje: edukacyjna, rekreacyjno-kreatywna *(zagospodarowanie czasu), poznawczo-opiekuńcza funkcje socjalne integracyjno – regulacyjna (sprzyja integracji społecznej)
Instytucje życia społecznego wchodzące w układ: Przedszkola szkoły rodzina kościół biblioteki grupa sąsiedzka rówieśnicza środowisko pracy organizacje pozarządowe instytucje kontroli społecznej placówki usługowe klub sportowy straż pożarna itp.
Połączenie sprzężeniami zwrotnymi, informacje o działaniach, wymiana informacji, współpraca. Współdziałanie prowadzi, że założone funkcje są realizowane. ->
Efekty: Internalizacja wartości, kreatywność postaw, zaspokajanie podstawowych potrzeb społeczności, poczucie bezpieczeństwa, zwartość społeczna, samorealizacja
3. Zakłócenia w relacjach między głównymi aktorami życia społecznego:
brak współpracy ze strony rodziców
zakłady pracy postrzegają szkołę jako instytucje chcące funduszy
administracja preferuje niektóre szkoły
| wspólnota | stowarzyszenie | |
|---|---|---|
| Więzy łączące ludzi | Wszyscy się znają, postawa braterstwa, sąsiedztwo | Umowy, wymiana dóbr materialnych, wyrachowanie, anonimowość |
| W jaki sposób uczestniczymy we wzajemnych stosunkach z innymi | Cała osobowość, nic do ukrycia (łącznie z lękami, wadami i zaletami) | Część osobowości związana z pełnieniem roli społecznej jaką w tym stowarzyszeniu pełnimy |
| Środki kontroli | Zwyczaje, tradycje, czynimy to bezrefleksyjnie, to coś oczywistego | Prawo sformalizowane, pomimo że także jest pewna tradycja, to jednak dla porządku misi być spisane prawo |
| Czym kierują się ludzie | Wiara, religia, wspólne wartości, wiara w to, że inni uczestnicy mają te same przekonania, wiara w człowieka (zaufanie) | Wzgląd na opinię publiczną Chodzi o „wstrzelenie się” w oczekiwania społeczne |
| Podstawa gospodarcza | Własność zbiorowa | Wymiana towarowo pieniężna, własność prywatna |
Cechy społeczeństw lokalnych:
wspólnotowy charakter
umiejętność interakcji społecznych (wg. zbiorowości lokalnej, mało kontaktów ze światem zewnętrznym, te kontakty sa wymuszane przez nakazy administracyjne)
więź psychiczna, której podstawą jest wspólnota moralności
zdolność do wspólnych działań
zaspokajanie potrzeb ( samowystarczalność)
4 cechy zbiorowości terytorialnej:
skupisko zatomizowanych jednostek, czyli żyjących każdych dla siebie, anonimowych
grupy odniesienia poza układem lokalnym (brak wzorców od sąsiadów), często tę rolę pełnią środki masowego przekazu
zaspokajanie potrzeb
silne związki z osobami spoza tego lokalnego układu (częściej kontakty z osobami spoza bliskiego otoczenia, niż z sąsiadami)
Coraz mniej mamy społeczności lokalnych, a więcej masowych.
Teoria społeczeństwa masowego
4 czynniki, które spowodowały społeczeństwo masowe
industrializacja, urbanizacja, ruchliwość społeczna, rozwój kultury masowej
Cechy społeczeństw masowych:
Profesjonalizacja, specjalizacja, duże organizacje,
Relacje szkoła – otoczenie – środowisko lokalne musi być oparte na nowych zasadach dostosowanych do środowiska masowego, np. profesjonalizacja (dot. np. działań marketingowych)
Marketing oświatowy- realizowany przez przedsiębiorstwo – to zaspokajanie zidentyfikowanych potrzeb nabywców poprzez:
- kształtowanie produktów i usług (produkt)
- ich rozprowadzanie i dostarczanie przy pomocy systemu dystrybucji ( dystrybucja)
- przekazywanie informacji promocyjnych na rynkach ( promocja)
- zrealizowanie transakcji rynkowych na określonych warunkach finansowych ( cena)
Podstawowe instrumenty marketingowe:
Produkt – którym w miejscu marketingowym jest każda rzecz materialna lub niematerialna posługa, idea, symbol a nawet osoba mająca zdolność do jakich kolwiek potrzeb nabywców.
W związku z tym mogą one liczyć na zapotrzebowanie ze strony kupujących, a także mogą być im przekazywane na zasadach transakcji wymiennych (rynkowych).
Edukacja wymaga działań marketingowych .
Kształcenie droższe.
Chętnych do kształcenia mniej (ze względów demograficznych)
Produktem jest wiedza, ale nie tylko tego dotyczą funkcje szkoły.
Na rynku edukacyjnym można sprzedawać oprócz wiedzy dobre warunki socjalne, atmosferę dyscyplinę lub partnerskie stosunki między nauczycielami i uczniami.
Dystrybucja- rozumiana jako zespół ogniw uczestniczących w doprowadzeniu do finalnych nabywców ofert rynkowych
Promocja- tam gdzie produktem jest dyplom nie można otwarcie promować, że za pieniądze lekkim wysiłkiem otrzyma się dyplom ; reklamy politechniki
Cena- co na nią wpływa: liczba kupujących; można windować cenę dzięki premii nowości (np. utworzenie nowego kierunku – możliwość wyższej ceny)
Image szkoły- suma subiektywnych opinni
- pozytywny image ułatwia kontakty z otoczeniem, nakręca spiralę sukcesu, możliwości ciekawych przedsięwzięć
Postawa przychylna (wysoka lub niska)
niska Pozytywny, słabo-rozpoznawalny image:
mało osób zna szkołę, ale te osoby, które znają mają o niej bardzo dobre zdanie
wysoka Pozytywny, dobrze rozpoznawalny imege
Wiele ludzi zna i pozytywnie ocenia szkołę
niska zalecane strategie marketingowe, znaczące zwiększenie działań informacyjnych w środowisku
wysoka zalecane strategie marketingowe podtrzymywanie dobrej reputacji szkoły, rozległej wiedzy o jej działalności w środowisku
niska Negatywny, słabo rozpoznawalny image:
Zastanowić się nad przyczyną negatywnego, minimalizować przyczyny negatywnego wizerunku szkoły
wysoka Negatywny, dobrze rozpoznawalny ( utrwalony) image:
Bardzo trudno z tym walczyć, może prowadzić do bankructwa
Ważna jest spójność i tylko pozytywny przekaz na zewnątrz, wewnętrzne rozwiązywanie konfliktów.
Analiza SWOT
Streughts - mocne strony, weaknesses - słabe strony, Opportunities -szanse , Threats- zagrożenia,
| szkoła | Mocne strony | Słabe strony |
|---|---|---|
| otoczenie | Szanse | zagrożenia |
Pozytywy Negatywy
Jeśli mamy duże osiągniecia w szkole z zakresy przedmiotów humanistycznych, a złe ze ścisłych to możemy wymienić nauczycieli lub wysłać na studia podyplomowe
Jeśli mamy słabe zaplecze socjalne dla uczniów -> remont sztni, stworzenie stołówki itp.
Image szkoły podlega planowaniu strategicznemu.
4 warianty strategiczne w zależności od wyniku analizy swot
- Jeśli dominują mocne strony (szanse są większe niż zagrożenia w otoczeniu) -> strategia agresywna (możemy sobie na dużo pozwolić, np. szkoła może się reklamować: jesteśmy najlepsi)
- strategia konserwatywna (dominacja mocnych stron) w oparciu o mocne strony budowa pomyślności strony, czekając na zmiany zagrożeń ze strony otoczenia, upowszechnianie pozytywnego image szkoły.
- dominują słabe strony ale otoczenia daje więcej szans niż zagrożeń to strategia konkurencyjna (nie jesteśmy najlepsi, ale pokazujemy od kogo jesteśmy lepsi)
- dominują słabe strony i zagrożenia -> strategia na przetrwanie (strategia defensywna)