Dieta w nieswoistych zapaleniach jelit
Nieswoiste zapalenia jelit (NZJ) etiopatogeneza:
- czynniki genetyczne
- czynniki immunologiczne
- czynniki środowiskowe (m.in. żywieniowe)
Znaczenie Żywienia w NZJ
1. możliwy czynnik etiologiczny
2. element leczenia (zapobieganie i leczenie niedożywienia, leczenie zaostrzeń w chorobie Leśniowskiego-Crohna, zapobieganie osteoporozie).
Dieta w etiologii NZJ
- dieta krajów zachodnich (ubogobłonnikowa, o dużej zawartości tłuszczów zwierzęcych i cukrów prostych) może sprzyjać zachorowaniom; np. zaobserwowano wzrost zachorowań
na chorobę Leśniowskiego – Crohna, w Japonii towarzyszący zmianie sposobu odżywiania w tym kraju.
Trudności w interpretacji wyników badań dotyczących diety w NZJ - odróżnienie nawyków żywieniowych przed chorobą od sposobu odżywiania po zachorowaniu; pożywienie często nasila objawy ze strony przewodu pokarmowego, ale nie dowodzi to związku przyczynowego z zachorowaniem; sposób żywienia jest wykładnikiem stylu życia.
Dieta w NZJ - wiele teorii sugeruje udział czynników żywieniowych w rozwoju NZJ, ale brak jest zaleceń dietetycznych o udowodnionej skuteczności zmniejszających ryzyko zachorowania; u osób z rozpoznaniem NZJ żywienie jest natomiast jednym z elementów leczenia.
Cele postępowania żywieniowego w NZJ: zapobieganie i leczenie niedożywienia; zapewnienie właściwego wzrostu i rozwoju dzieci; zapobieganie osteoporozie.
Przyczyny niedożywienia w NZJ: zmniejszone spożycie pokarmu; zwiększona utrata białka; zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze; zaburzenia wchłaniania; wpływ leczenia farmakologicznego i chirurgicznego; wielu pacjentów modyfikuje swoją dietę chcąc kontrolować objawy choroby i uniknąć zaostrzeń; ograniczenia mogą pogłębiać istniejące niedożywienia lub się do niego przyczyniać.
Niedobory w NZJ: kwas foliowy, niacyna, witaminy A, B12, C i D, żelazo, cynk, miedź; niedokrwistość; hipoalbuminemia; hypomagnezemia; hipokalcemia; hypofosfatemia.
Dieta w okresie remisji - nie różni się właściwie od zaleceń kierowanych do osób zdrowych; nie istnieje „dieta” zapobiegająca występowaniu zaostrzeń; nie ma naukowego uzasadnienia dla stosowania diety eliminacyjnej (czyli wykluczającej różne produkty np. pochodzenia mlecznego, warzywa, owoce), ponieważ dieta taka nie jest pełnowartościowa i może prowadzić do rozwoju lub pogłębienia niedoboru różnych substancji odżywczych; w określonych sytuacjach może zaistnieć potrzeba wprowadzenia ograniczeń dietetycznych, ale o tym decyduje lekarz.
Podstawowe zasady Prawidłowego Żywienia: spożywanie co najmniej 3 posiłków umiarkowanej wielkości – w tym koniecznie śniadania; w każdym posiłku produkty zbożowe takie jak: pieczywo ciemne, płatki, kasze, makarony; warzywa i owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku, a także między posiłkami; co najmniej 2 pełne szklanki mleka (najlepiej chudego) lub tyle samo kefiru
i jogurtu oraz 1-2 plasterki serów; jedna porcja (do wyboru): ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa; jedna łyżka stołowa oleju lub oliwy oraz nie więcej niż 2 łyżeczki margaryny miękkiej
(bez tłuszczów trans); woda mineralna i naturalne soki warzywne i owocowe (nie mniej niż 1 litr); unikanie nadmiaru soli, cukru i alkoholu.
Dieta w okresie zaostrzenia: należy przestrzegać określonych zaleceń dietetycznych a w ciężkich przypadkach stosowane jest tzw. całkowite żywienie pozajelitowe czyli podawanie wszystkich potrzebnych składników (aminokwasy, tłuszcze, glukoza, witaminy itd.) drogą dożylną lub żywienie dojelitowe; z uwagi na bardzo różnorodny przebieg zapaleń jelit zalecenia dietetyczne mogą być dodatkowo ustalane indywidualnie; wykluczenie z diety surowych warzyw i owoców; spożywanie warzyw gotowanych (ziemniaki, marchewka, pietruszka); unikanie warzyw wzdymających i przyśpieszających perystaltykę (kapusta, groch, fasola, kalafior, brokuły, buraki); ograniczenie bogatych w błonnik, pełnoziarnistych: pieczywa, ryżu i makaronu; wybieranie chudego mięsa i wędlin; ograniczenie słodkiego mleka i produktów pochodzenia mlecznego, zwłaszcza jeśli są one źle tolerowane (tzn. po ich spożyciu występują wzdęcia, przelewania, wzrost liczby wypróżnień); przygotowywanie posiłków przede wszystkim z zastosowaniem gotowania, duszenia, gotowania na parze, pieczenia w folii; unikanie smażenia i pieczenia.
Europejskie wytyczne dotyczące leczenia nieswoistych zapaleń jelit nie zalecają chorym stosowania specjalnej diety. Wymieniają preparaty zawierające kwasy tłuszczowe omega-3, które mogą mieć właściwości przeciwzapalne oraz probiotyki.