Wątroba– wielofunkcyjny gruczoł obecny u wszystkich kręgowców, a także o u niektórych innych zwierząt. Stanowi część układu pokarmowego położony wewnątrzotrzewnowo. U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U człowieka jej masa wynosi ok. 1500–1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety 1300–1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500–800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew.
U ludzi znajduje się pod przeponą (łac. diaphragma). Jej większa część jest w prawym podżebrzu. Zajmuje również górne części nadbrzusza i lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Od góry i z przodu graniczy z przeponą, z dołu i z tyłu z jelitami i żołądkiem. W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie:
przeponową (facies diaphragmatica), która dzieli się na:
część przednią
część prawą
część górną
część tylną (pole nagie, area nuda) – jedyna z części powierzchni przeponowej, o wyraźnych granicach nie pokryta otrzewną
trzewną (facies visceralis)
Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić 4 płaty:
prawy (lobus hepatis dexter) – ograniczony na powierzchni przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego (ligamentum falciforme hepatis), a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły głównej i dołem pęcherzyka żółciowego
lewy (lobus hepatis sinister) – ograniczony na powierzchni przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.
czworoboczny (lobus quadratus)
ogoniasty (lobus caudatus).
Jednakże ten podział nie odpowiada rzeczywistej anatomii wątroby, która posiada budowę segmentarną. Gruczoł ten składa się z 2 płatów i 8 segmentów. Granicą między płatami nie jest jednak więzadło sierpowate, ale linia przebiegająca od pęcherzyka żółciowego do żyły głównej dolnej (linia Cantliego). Rzeczywista granica między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych. Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu żółciowego. Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną wątroby jest zrazik, a czynnościową gronko.
Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby) przechodzi tętnica wątrobowa właściwa, żyła wrotna wątroby oraz przewód żółciowy. Następnie wnikając do wnętrza narządu dzielą się kolejno na: tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika dzielą się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.
Budowa mikroskopowa
W budowie wątroby można wyróżnić łącznotkankowy zrąb (stroma) oraz miąższ (parenchyma) który tworzą podstawowe jednostki strukturalno-czynnościową wątroby – hepatocyty.[1] Hepatocyty układają się następnie w blaszki (płytki, beleczki) wątrobowe oplecione naczyniami krwionośnymi i przewodami żółciowymi śródpłacikowymi. Beleczki odchodzą promieniście od żyły środkowej, która natomiast znajduje się wewnątrz płacika anatomicznego. Płacik anatomiczny powstaje poprzez wnikanie do wnętrza wątroby tkanki łącznej wiotkiej, z której zbudowana jest torebka wątroby, otaczająca narząd.
Kolejną jednostką strukturalno-czynnościową jest płacik czynnościowy. Zawarty jest on między trzema żyłami środkowymi, znajdującymi się wewnątrz płacika anatomicznego.
Następnym elementem strukturalno-czynnościowym jest gronko wątrobowe zawarte pomiędzy dwoma płacikami anatomicznymi. Możemy mówić o gronku wątrobowym gdy pomiędzy dwoma płacikami anatomicznymi przebiega żyła międzypłacikowa.
Unaczynienie
Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:
Żyła wrotna wątroby (układ wrotny) – płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa) ze śledziony, żołądka i jelit, jest bogata w składniki odżywcze i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza
Tętnicą wątrobową właściwą doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza)
Warto jednak zauważyć, że pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew więcej tlenu jest dostarczone właśnie przez żyłę wrotną a nie tętnicę wątrobową – ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1). Zależność tą ilustruje tabela:
| naczynie | %krwi wpływającej[1] | %dostarczonego tlenu[1] | stopień utlenowania i skład doprowadzanej krwi |
|---|---|---|---|
| Żyła wrotna wątroby | 75 | 70 | odtlenowana, bogata w składniki odżywcze i sole mineralne |
| Tętnica wątrobowa | 25 | 30 | utlenowana |
Odprowadzana jest natomiast trzema żyłami wątrobowymi poprzez żyłę główną dolną do prawego przedsionka serca.
Unerwienie
Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnych nerwu błędnego; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego.
Regeneracja wątroby
Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych). Usunięty płat zostaje zregenerowany. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być substancje hepatotoksyczne lub wirusy) prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, zwłóknienie tkanki, a co za tym idzie – dochodzi do utraty funkcji (marskość wątroby).
Funkcje
Wątroba człowieka realizuje szereg funkcji, które można podzielić na:
syntezę
syntetyzuje czynniki krzepnięcia krwi
wytwarza żółć (do 1,5 litra na dobę), która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciową
produkuje i magazynuje niektóre białka surowicy krwi (np. albumina, protrombina, fibrynogen)
wytwarza polisacharyd - heparynę,
wytwarza i magazynuje enzymy
syntetyzuje cholesterol i trójglicerydy
syntetyzuje IGF-1
syntetyzuje angiotensynę
metabolizm
przekształca puryny w kwas moczowy
węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze (które magazynuje)
aminokwasy metabolizuje w tłuszcze
magazynowanie
magazynuje żelazo i witaminy: A, D, E, niewielkie ilości B12 i C, które uwalnia w razie potrzeby
Jednym z zadań wątroby jest filtracja krwi:
neutralizuje toksyny (np. alkohol i inne używki, a także niektóre leki) – głównie barbiturany
toksyczny amoniak przekształca w mocznik (cykl ornitynowy)
sprzęga metabolity wielu substancji chemicznych (takich jak bilirubina, sterydy, leki) z kwasem glukuronowym
Poza tym wątroba:
buforuje poziom glukozy we krwi
produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 °C)
zachowuje w organizmie substancje nadające się do ponownego wykorzystania, zbędne – wydala
u płodu pełni funkcję krwiotwórczą (erytrocyty)
Podsumowując, wątroba spełnia cztery funkcje:
detoksykacyjną
metaboliczną
filtracyjną
magazynującą.
Choroby
Wątroba marska
Wątroba ze względu na pełnioną w organizmie rolę jest stale narażona na różnego typu uszkodzenia:
pasożyty (np. motylica wątrobowa)
infekcje wirusowe (np. WZW typu A, B, C, cytomegalia i bakteryjne).
Istnieją też zaburzenia wrodzone (zespół Gilberta, niedrożności wewnątrzwątrobowe, hemochromatoza). Te i inne problemy z wątrobą prowadzą do różnych rodzajów komplikacji: niewydolności wątroby, marskości wątroby, raka, pourazowych ropni i żółtaczki.
Choroby wątroby są jednymi z najczęstszych schorzeń i stanowią poważny problem społeczny. Większość osób ze schorzeniami wątroby nie jest w ogóle świadoma choroby, aż do bardzo zaawansowanego stadium.