PAMIĘĆ EKSPERCKA
Pamięć wyjątkowa K. A. Ericsson, W. G. Chase
Jeżeli pojawia się nowa informacja, na którą człowiek zwraca uwagę, to jest ona na krótko przechowywana w pamięci krótkotrwałej (STM) - o ograniczonej pojemności, 7 +- 2 elementy
Aby informację zapamiętać na stałe, należy ją przesłać do magazynu pamięci długotrwałej (LTM) - o nieograniczonej pojemności
Większość ludzi musi wykonać świadomy wysiłek i poświęcić sporo czasu na to, aby przesłać informację do LTM w takiej formie, aby była możliwa do wydobycia
W literaturze można znaleźć bardzo dużo doniesień o osobach, których wyjątkowe cechy pamięci wydają się naruszać własności i ograniczenia przeciętnej STM, np. mistrzowie szachowi, osoby o niezwykłych zdolnościach liczenia w pamięci
S. W. Szereszewskij - najbardziej znany człowiek o pamięci wyjątkowej; jego przypadek opisał Łuria
Wykazywał wyjątkowe zdolności zapamiętywania bezsensownych informacji (sylaby, nieznane mu formuły matematyczne, wiersze w obcych mu językach)
Zapamiętywał tablice zawierające 50 cyfr: przyglądał się tablicy przez 3 min., a następnie po zabraniu jej był w stanie podać wszystkie zawarte w tej tablicy informacje, tak jakby była dostępna dla niego w postaci obrazu pamięciowego
Łuria sugerował, że pamięć wyjątkowa różni się strukturalnie od pamięci przeciętnej i jest związana z procesami sensorycznymi.
Istnieje wyraźny związek między poziomem wykonywania określonej czynności a poziomem pamięci. Dobrym przykładem tu jest gra w szachy. Jeżeli na 5 sek. pojawia się szachownica z figurami to:
początkujący gracz może odtworzyć położenie tylko 4 lub 5 figur (pojemność STM)
mistrz szachowy jest w stanie odtworzyć położenie dokładnie wszystkich figur
doświadczony szachista, o średnim poziomie gry, uzyska wynik pośredni. Lepszy niż gracz początkujący, ale gorszy niż mistrz szachowy
Nabywanie pamięci wyjątkowej
Student S. F.
Przeciętna pamięć i średni poziom inteligencji
Dobry biegacz długodystansowy
Przez wiele miesięcy prowadzono badanie zakresu jego pamięci. Test zakresu pamięci trwał godzinę i był przeprowadzany 3 - 5 razy w tygodniu przez 20 miesięcy w warunkach laboratoryjnych (w sumie 230 godz.)
W ciągu pierwszych czterech sesji eksperymentalnych S. F. powtarzał cały ciąg cyfr, albo dzielił go na dwie części i powtarzał tylko drugą część. W tym czasie zakres jego pamięci nie uległ zmianie i wynosił 7 - 9 elementów.
W piątej sesji zaczął kojarzyć pewne grupy cyfr z czasami uzyskiwanymi w biegach, a także z wiekiem i datami historycznymi. Od tego momentu zakres jego pamięci wzrósł znacząco (do ok. 80 elementów)
Ale gdy tylko S. F. natrafiał na ciągi cyfr, z którymi nie miał żadnych skojarzeń poziom wykonania zadania spadał prawie do poziomu początkowego
Kiedy z kolei mógł w całości kojarzyć ciągi cyfr z czasami uzyskiwanymi w biegach, poziom wykonywania zadania wzrastał o 22%
S. F. zawsze grupował cyfry z zapamiętywanego ciągu cyfr w określony sposób i organizował te grupy hierarchicznie. Np., aby zapamiętać 25 cyfr grupował je w trzy grupy 4-cyfrowe, trzy grupy 3-cyfrowe i jedną grupę 4-cyfrową, dzięki czemu zakres jego pamięci osiągnął wartość 82 elementów.
W dalszych badaniach był w stanie odtworzyć 90% z 200 - 300 cyfr prezentowanych w ciągu całej sesji eksperymentalnej
Testowano także zakres jego pamięci dla spółgłosek i wynosił on niezmiennie 6 elementów.
Procesy pamięciowe i struktura pamięci wyjątkowej
Metoda badania struktury pamięci -> jeżeli osoba zapamiętała matrycę cyfr, należy analizować, w jaki sposób cyfry są przypominane i odtwarzane.
Dwa sposoby zapamiętywania matrycy cyfr:
W postaci zestawu symboli słuchowych (na pamięć)
W postaci obrazu wzrokowego
Jeżeli matryca jest kodowana słuchowo, wtedy cyfry mogą być natychmiast odtworzone tylko w tej samej kolejności, w której były kodowane w pamięci. Jeżeli jest kodowana wzrokowo, to odtwarzanie cyfr w dowolnym kierunku powinno zachodzić z prawie tą samą prędkością.
Z badań eksperymentalnych wynika, że czas zapoznawania się z matrycą cyfr jest znacznie dłuższy u osób o przeciętnej pamięci niż u osob trenowanych (np. student S. F.) i osób z pamięcią wyjątkową. Jednak osoby o przeciętnej pamięci potrafią odtworzyć określone fragmenty matrycy z podobną prędkością jak osoby z pamięcią mistrzowską.
Czy pamięć wyjątkowa jest rzeczywiście wyjątkowa?
Osoby z pamięcią wyjątkową i mistrzowską osiągaja wysoki poziom wykonywania zadań pamięciowych dzięki długotrwałym ćwiczeniom. Z tego wynika, że odmienność pamięci nadzwyczajnej oraz wyjątkowej nie jest spowodowana różnicami strukturalnymi, ale jest efektem ćwiczeń w korzystaniu z pamięci długoterminowej.
Każdy człowiek ma pamięć nadzwyczajną w określonych dziedzinach swojego działania i zainteresowań.
BADANIE:
Ericson i Karat (1981) porównywali pamięć sensownego tekstu ze wskaźnikami określającymi zakres pamięci. W tym celu wybrali z krótkich opowiadań Steinbecka sensowne zdania z różną liczbą słów.
Materiał: zdania pozostawione w niezmienionej formie oraz bezsensowne układy słów.
Oryginalne zdania, jak i zdania ze zmienionym szykiem wyrazów, czytano osobom badanym monotonnie, z prędkością 1 słowa na sek. Po zakończeniu każdego zdania osoby badane miały za zadanie zapisac możliwie dużo zapamiętanych słów.
Wyniki: o. b. tylko w 50% odtwarzały poprawnie zdania bezsensowne zawierające 6 słów. Natomiast zdania sensowne składające się z 12 - 14 słów odtwarzały w 50% dokładnie.
Wydaje się, że pamięć zdań sensownych u przeciętnych ludzi związana jest z tymi samymi mechanizmami, które leżą u podłoża pamięci mistrzów. Nasza pamięć zdań sensownych może być znacznie większa niż pojemnośc naszej pamięci krótkoterminowej dzięki temu, że wykorzystujemy swoją wiedzę o znaczeniu wyrazów i składni do gromadzenia informacji w LTM.
WNIOSKI:
Pewne ograniczenia, mimo ćwiczeń pozostają niezmienione. Np. liczba grup informacji, które S. F. mógł zapamiętać była ograniczona do czterech niezależnie od tego, czy grupa ta odpowiadała cyfrom powtarzanym w pamięci, cyfrom zapamiętywanym jako grupa, czy tez grupam cyfr zapamiętywanym jako „supergrupa”.
Pamięć wyjątkowa jest oparta na procesach poznawczych, rozwijanych poprzez długotrwałe ćwiczenia, umożliwiające szybkie i efektywne użycie LTM
W każdej z rejestrowanych cech pamięci wyjątkowej można znaleźć te same składniki:
wcześniejsze doświadczenia i trening
tworzenie sensownych skojarzeń
przesyłanie informacji do LTM i jej efektywne przypominanie
Zarówno pamięć wyjatkowa jak i pamięć mistrzów podlegają prawom i ograniczeniom pamięci przeciętnej. Każdy z nas może rozwinąć swoją pamięć poprzez systematyczny trening. Ćwiczenia pozwalają zgromadzić szeroką wiedzę w pamięci długoterminowej. Dzięki tej wiedzy każda nowa informacja może być zapamiętana w łatwej do przypomnienia formie poprzez powiazanaie jej z wiedza podstawową.