wykład 8
WYBRANE ZJAWISKA PAMIĘCIOWE
Pamięć zapachów/ muzyki / fleszowa
WĘCH
Zmysł węchu:
Zmysły chemiczne (węch i smak)
Znaczenie zmysłu węchu
- zwierzęta makrosomatyczne wodne, nadziemne - np. pies
- zwierzęta mikrosomatyczne latające, nadziemne, człowiek
Zastosowanie praktyczne
- przemysł kosmetyczny
- terapia
- reklama i marketing
Wpływ zapachów na funkcjonowanie człowieka:
Millot, Brand i Moralno (2002)
Lawenda
- działanie relaksacyjne
- pogorszenie wykonywania zadań arytmetycznych
Lilia i mięta pieprzowa
- wzrost czynności
Cytryna i zapachy kwiatowe -> perfumy
- poprawa wykonywania zadań poznawczych
Efektywność zapachów przyjemnych i nieprzyjemnych
- krótsze czasy reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe w warunkach eksperymentalnych niż kontrolnych
Typologie zapachów:
Zjawisko afektywnego kategoryzowanie bodźców zapachowych przyjemne - nieprzyjemne
Substancje działające wyłącznie na zakończenie nerwu węchowego goździki, lawenda, anyż
Substancje działające na nerw węchowy i trójdzielny kamfora, eukaliptus
Substancje działające na kubki smakowe ważne u osoby, które utraciły węch
Neurofizjologia węchu:
Analiza informacji węchowych obejmuje:
Opuszkę węchową, pasmo węchowe, płat gruszkowaty
Ciało migdałowate *
Jądro przegrody
Zespół hipokampa *
Kora czołowa i oczodołowa
Wzgórze i podwzgórze *
* ~emocji
Metody badania pamięci węchowej:
trudne, bo:
- zapachy są ulotne
- trudne do werbalizacji (w opisie)
- szybko ulega habituacji narząd węchu
Próg wrażliwości węchowej
Tolerancja zapachów
Umiejętność różnicowania zapachów
Zapamiętywanie zapachów:
zapamiętując zapach, zapamiętujemy obiekt, który wydziela ten zapach
sugerowanie się kolorem, a nie smakiem
zapamiętujemy zapachy czy nazwy zapachów?
Lawless i Engen (1977) - podwyższenie skuteczności identyfikacji (60-90%) dzięki określeniom słownym
Lyman i McDaniel (1986) - efektywność rozpoznawania zapachów zależy od zastosowanej strategii zapamiętywania najlepiej zapamiętują ci, którzy werbalizują zapachy, potem odniesione do Ja, najgorzej Ci, co tylko wąchali
Przechowywanie zapachów:
Dade, Zatorre i Jones-Gotman (2002)
Spadek osiągnięć w rozpoznawaniu zapachów po 24h wynosi 4-8%
Krzywe zapominania zapachów charakteryzują się bardzo spłaszczonym kształtem
Odpamiętywanie zapachów:
UPSIT (University of Pensylwania Smell Identification Test)
Identyfikacja 30 zapchów (40-50%) przez podawanie nazwy
Prawidłowe rozpoznanie 70-85% zapachów, kiedy podawanie nazw słownych nie jest wymagane zapamiętywane zapchy, nie nazwy!
Rozwój pamięci węchowej:
Pamięć węchowa noworodka:
- noworodki reagują na nieprzyjemny zapach odwróceniem głowy
- w 1 tygodniu życia dziecko jest w stanie rozpoznać po zapachu swoją matkę, z czasem zdolność ta zanika
Dalszy rozwój pamięci węchowej zależy od częstości ekspozycji określonych bodźców
Upośledzenie węchu
65-80 lat - 50%
powyżej 80 lat - 75%
osoby nie zdają sobie sprawy z osłabienia węchu
WPŁYW MUZYKI NA PROCESY POZNAWCZE
Ranscher, Shaw i Ky (1993)
Wpływ muzyki Mozarta na rozumowanie przestrzenne - „efekt Mozarta” (dość słaby efekt 10-15 min.)
Studenci, którzy przez 10 min słuchali sonaty Mozarta uzyskiwali lepsze wyniki w zadaniach przestrzennych Stanfordzkiej Skali Inteligencji niż ci, którzy przed wykonywaniem zadań przebywali w ciszy
Mechanizmy wpływu muzyki na procesy poznawcze:
Zjawisko torowania:
Muzyka powoduje pobudzenie prawej półkuli, której aktywizacja jest niezbędna do wykonania zadań przestrzennych (u muzyków - aktywizacja lewej półkuli! brak efektu Mozarta)
Modulowanie nastroju przez muzykę:
Pod wpływem muzyki zmienia się nastrój odbiorcy, a więc i poziom pobudzenia korowego,….
Wzmożone wydzielanie dopaminy…
Poziom koncentracji uwagi (dość kontrowersyjne):
Poziom wykonania Testu Uwagi przy muzyce i w ciszy, odpowiednio 184 pkt i 164 pkt
Nastawienie badanych:
Wpływ oczekiwań osób badanych
Wpływ przekonań na temat wpływu muzyki na procesy poznawcze
Wpływ muzyki na pamięć:
Muzyka niezwiązana z przyswajanym materiałem poprzedza uczenie się
Muzyka stanowi tło zapamiętywania
Efekt kontekstu
Zapamiętywanie słów wraz z linią melodyjną uczenie się piosenek
Ćwiczenie muzyki a efektywność pamięci
Bezpośredniość wpływu muzyki na pamięć:
Sugestopedia - metoda uczenia się języka obcego
Koncert aktywny
- uczeń czyta materiał tekstowy, jednocześnie słucha lektora czytającego ten sam tekst w rytm muzyki
Koncert bierny
- uczeń ponownie słucha głosu lektora czytającego tekst, tym razem na tle muzyki barokowej
Muzyka jako tło zadania pamięciowego:
Efektywność zapamiętywania list słów prezentowanych na tle muzyki jest zależna zarówno od rodzaju muzyki, jak i sposobu pomiaru efektów pamięciowych
Większy wpływ w badaniach indywidualnych niż grupowych
Zgodność warunków zapamiętywania i odpamiętywania
Muzyka jako kontekst zadania pamięciowego:
Efekt kontekstu
Ułatwienie odpamiętywania wcześniej wyuczonego materiału dzięki stworzeniu warunków podobnych do tych, jakie panowały podczas zapamiętywania
Balch, Bowman i Mohler (1992)
Zapamiętywanie słów
Cztery rodzaje muzyki: szybka i wolna muzyka klasyczna, szybki i wolny jazz brak wpływu tempa
Odpamiętywanie bezpośrednie i odroczone (odroczone mniejszy efekt)
Uczenie się piosenek:
E. Zwolińska (1997)
Uczenie się tekstów wierszy
W 1 grupie wiersze z linią melodyczną
Trzykrotnie sprawdzanie stopnia zapamiętywania
Wyższe wyniki w grupie z linią melodyczną
Dlaczego muzyka pomaga zapamiętywać słowa?
Rytm melodii jest ściśle związany z rozłożonymi w tekście akcentami, podkreśla rytm słów
Nastrój melodii zgodny z nastrojem tekstu
Czy muzycy mają lepszą pamięć?
Chan, Ho i Cheung (1998)
Osiągnięcia pamięciowe osób, które nigdy ni pobierały lekcji gry na instrumentach i osiągnięcia osób, które do 12 roku życia przynajmniej przez 6 lat grały na jakimś instrumencie
Grupa muzyczna wyższe wyniki w zakresie pamięci werbalnej
zastrzeżenie: pamięć lepiej wyćwiczona, bo być może więcej doświadczeń edukacyjnych (szkoła muzyczna)
Muzycy potrafiący komponować i improwizować / grać / kontrolna
grupy komponować i improwizować / grać lepsze od kontrolnej; brak różnic pomiędzy grupami eksperymentalnym; ostatecznie większe zdolności muzyczne brak wpływu na pamięć
Uczenie się grania na instrumencie
lepsze wyniki w rozwiązywaniu zadań pamięciowych
PAMIĘĆ FLESZOWA
„ (…) zwana także „efektem lampy błyskowej” jest szczególnym rodzajem pamięci autobiograficznej. Oznacza niezwykle żywe, wyraźne, nasycone opisami spostrzeżeń (głównie wzrokowych), trwałe, dostępne i bardzo szczegółowe wspomnienia dotyczące ważnych, emocjonalnych zdarzeń, które mają dla jednostki istotne konsekwencje (…)”
(Słownik Psychologiczny, 2005)
Hipoteza Browna i Kulika:
Okoliczności otrzymania niespodziewanej i ważnej wiadomości (np. zabójstwo Kennedy'ego, atak na WTC)
Czy pamiętasz, gdzie byłeś, kiedy dowiedziałeś się o…?
Kategorie kanoniczne (musi je zawierać wspomnienie, aby było fleszowe):
- informacje o miejscu
- bieżąca aktywność
- osoby towarzyszące
- reakcje emocjonalne
- konsekwencje
Wspomnienia fleszowe stanowią oddzielny rodzaj pamięci, związany ze specjalnym serwomechanizmem („teraz zapisuj” )
- znaczenie społeczne / osobiste
- konsekwencje
- zaskoczenie
wg Browna i Kulika nie podlegają zniekształceniom i brakom w czasie
Weryfikacja teorii:
Warunki inicjujące wspomnienia fleszowe
Zaskoczenie
Pamięć fleszowa może dotyczyć wydarzeń oczekiwanych i nie zaskakujących (otwarta metoda - osoby same mogły wybrać osobiste znaczenie, np. studniówka)
Konsekwencje
Problemy z możliwością oceny na etapie zapamiętywania
Ważność wydarzeń
Zwiększa liczbę powtórzeń ( powtórzeń a nie specjalny mechanizm)
Znaczenie społeczne / osobiste
Żywość i wyrazistość wspomnień fleszowych potwierdzenie
Obecność wyobrażeń wzrokowych podczas przypominania
Wyobrażenia wzrokowe a pewność w prawdziwości własnych wspomnień (błędna, zmieniają się)
Perspektywa podmiotu (świeże wspomnienia) / perspektywa obserwatora (dalsze)
wspomnienia fleszowe zawsze z perspektywy podmiotu!
Trwałość i szczegółowość wspomnień fleszowych obalone
Brak jasnej definicji, które szczegóły należy uznać za niezwykłe\
Zniekształcenia pamięciowe ludzi
Współczesne wyjaśnienia pamięci fleszowej:
1) Conway i współpracownicy (1994)
za pamięć fleszową odpowiadać 3 procesy:
- aktywizacja wcześniejszej wiedzy
- ocena zdarzenia w kategoriach znaczenia osobistego
- reakcja afektywna
2) Finkenauer i współpracownicy (1998)
czynniki społeczne
- dzielenie się emocjonalnymi wspomnieniami
- rola powtórzeń
proces poznawczej oceny zdarzenia
- nowość, znaczenie osobiste, zaskoczenie
proces emocjonalny
3) Brewer (1992)
odbiór informacji o wydarzeniu, a nie samo wydarzenie
szczególny przypadek pamięci źródła informacji (pamięć kontekstu)
4) Wright i Gashell (1995)
wydarzenia, których osoba doświadczyła tylko raz w życiu lub pierwsze wydarzenia zapoczątkowujące jakąś kategorię doświadczeń
teorie schematów
- powstanie nowych struktur pamięciowych
Funkcje wspomnień fleszowych:
ochrona zapisu zdarzeń mających dla jednostki osobiste znaczenie
stworzenie pomostu między pamięcią autobiograficzną a historią
organizacja struktury pamięci autobiograficznej
- punkty odniesienia
uwiarygodnianie pamięci
- dzięki takim wspomnieniom ufamy swojej pamięci
ukształtowanie tożsamości społecznej
4