PROCESY SENSORYCZNE- odbiór bodźców z otoczenia / z wnętrza org. przez narządy zmysłów. Aby bodziec był odebrany i wychwycony przez receptory musi osiągnąć wartość progową, tzn. odznaczać się określoną siłą.

WRAŻENIA-są najprostszymi procesami poznawczymi odzwierciedlającymi cechy bodźca. ich rodzaj zależy od typu receptora odbierającego bodźiec (np. wrażenie słuchowe, wzrokowe itd..)

Podział receptorów ze wzgl. na lokalizację:

1. EKSTERORECEPTORY- odbierają info z otoczenia

• telereceptory- odbierają bodźce znajdujące się w oddaleniu od org. (wzrokowe, słuchowe, węchowe, bólowe)

• kontaktoreceptory- odbierają bodźce w zetknięciu z org. ( smakowe, skórne: dotyk, ból, czucie temp.)

INTERORECEPTORY - znajdują się wewn. org. i odbierają bodźce z wnętrza org.

• prioprioreceptory- znajdują się w narządach ruchu i odbierają bodzce związane z ruchem i położeniem poszczeg. części ciała ( receptory: równowagi, stawowe, mięśniowe, ścięgnowe)

• wisceroreceptory- znajdują się w narządach wewn. i odbierają bodzce związane ze stanem tych narządów (receptory: pokarmowy, oddechowy, wydalanie, krążeniowy, bólowy, seksualny)

TELERECEPTORY:

WZROK OKO

czl. odbiera bodzce wzrokowe, gdy odbite od przdmiotu fale świetlne wpadną do oka przez źrenicę soczewkę siatkówkę- właściwy receptor bodźca wzrokowego. Jest wyposaż. w 2 rodzaje receptorów:

• pręciki- odpow. za wrażenie w jasności barw: ziel, czerw, nieb, żółt, biał, szar, czarn.

• czopki- odp. za widzenie o zmierzchu, odcienie

- zjawisko Purkinjiego- o zmroku czł. kol. czerw, żół, widzi jako szarość, a nieb,. i ziel. widzi wyrażniej o zmroku problem z określeniem odległości, kolorów

- kurza ślepota- nieprawidłowe funkcjonowanie pręcików => upośledzenie widzenia w nocy

- powidoki -jeśli przez dłuższy czas czł. wpatruje się w jasny obiekt i gdy przestanie na niego patrzeć, to jeszcze przez pewien czas będzie widział obraz, kontur tego przdmiotu. Rozrózniamy powidoki pozyt. ( po usunięci przedmiotu zostają zachowane jasność i kolor) i negat. ( po usunieciu bodzca dostrzegamy barwę lub wzór bodzca bedacego dopełnieniem cech pierwotnego obrazu np. biały czarny, czerw ziel, żół. nieb)

PLAMKA ŚLEPA- miejsce na siatkówce, gdzie nie ma ani czopków, ani pręcików

ruchy oka:

skokowe ( czytanie)

śledzenia (obserwowanie jadącego samochodu)

kompensyjne ( przy piruetach- wzrok w 1 miejscu + ruch głową)

zbieżności

rozbieżności

SŁUCH UCHO

u. zewn.- wychwytywanie fal dźwiękowych

u. środkowe- pośredniczy w przekształcaniu dźwięku

u. wewn. - w ślimaku narząd Cortiego zawierający kom. rzęsate- receptory odbierające dźwięk

teoria fortepianu- 1 kom. rzęsata odbiera 1 określony dźwięk

teoria salwy- odbiór dźwiękówto wynik działania kilku włókien nerw. a nie pojed. elementów

ucho ludzkie reaguje na częstotliwość fal dźwiękowych od 25- 20 000 drgań/ sekundę

ostrość słuchu zmienia się wraz z wiekiem i częstotliwością dźwieku

WĘCH NOS

receptorami węchowymi są rzęski kom. dwubiegunowych znajdujące się w nabłonku węchowym ( szczyt obu przewodów nosowych) połączone są bez synapsy bezpośrednio z opuszkami węchowymi w mózgu, leżącymi pod płatami czołowymi

zapachy podst.: pikantny, kwiatowy, owocowy, żywiczny, spalenizny, zgniły.

Czł. ma zdolność do szybkiego przystosowania (adaptacji) zapachów=> naturalny mechanizm ochronny, ułatwiający np. pracę w atmosferze ostrych zapachów

KONTAKTORECEPTORY:

SMAK KUBKI SMAKOWE NA JĘZ. I PODNIEBIENIU

-słodki- koniec jęz.

-słony- koniec i boki jęz.

-kwaśny- boki

-gorzki- tył jęz.

smak jest zmysłem, którego pobudzenie wymaga płynnego roztworu pokarmu!

liczba kubków smakowych zmniejsza się z wiekiem

RECEPTORY SKÓRNE zmysły dotyku lub ucisku, bólu, ciepła, zimna

Bodzcami wywołującymi reakce receptorów skórnych są zmiany energii mechanicznej ( dotyk, nacisk) i cieplnej (dopływ, odpływ ciepła)

USTA I OPUSZKI PALCÓW są najbardziej wrażliwe na dotyk i uścisk;

zakończenia nerw. wyspecjalizowane dla odbioru wrażeń bólu są zlokalizowane głęboko w tk. skóry

zjawisko paradoksalnego ciepła/zimna- receptory dla zimna odbierają intensywne ciepło, a receptory dla odbioru ciepła reagują na intensywne zimno

PROPRIORECEPTORY:

RECEPTORY RÓWNOWAGI RZĘSKI KOM. RZĘSKOWYCH (błędnik ucha wewn..)

części błędnika:

1. 3 przewody półkoliste wypełnione płynem- endolimfą

2. przedsionek, w którym znajduje się endolimfa i mała grudka- otolit + rzęski kom. rzęskowych

Zawroty głowy to wynik nadmiernej stymulacji kanałów półkolistych ( kręcenie się wokół własnej osi- po zatrzymaniu się płyn porusza się nadal, zgodnie z siłą bezwładności)

RECEPTORY KINETYCZNE RECEPTORY STAWOWE, ŚCIĘGNOWE, MIĘŚNIOWE

Informują czł. o ułożeniu i ruchach poszczególnych części ciała, pomagają w utrzymaniu postawy ciała, w chodzeniu, koordynowaniu ruchów itd.

-receptorami stawowymi są zakończenia czuciowych włókien nerwowych umieszczonych w torebce stawowej (wrażliwe na ucisk)

-receptory mięśniowe i ścięgnowe (w mięśniach i ścięgnach) są wrażliwe na rozciąganie i kurczenie się. Pozwalają dostosować napięcie mięśnia do jego obciążenia

WISCERORECEPTORY ( NP. W PŁUCACH, JELITACH, NARZĄDACH PŁCIOWYCH)

B. zróżnicowane i wyspecjalizowane zakończenia nerwowe. Wrażliwe na ciśnienie krwi i moczu, nacisk subst. pokarmowych na ścianki żołądka, działanie subst. chem. i pokarmowych, składu chem. krwi lub wydychanego powietrza.

Podst. znaczenie dla regulacji równowagi wewn. organizmu.

B. mało wrażliwe na ból ( dlatego nowotwory pustoszą organizm a czł tego nie odczuwa, cięcia chirurgiczne nie powodują bólu)

PROCESY SPOSTRZEGANIA

SPOSTRZEGANIE- przetworzenie w mózgu danych z narządów zmysłów

PROCES SENSORYCZNY- akt odbioru bodźca przez narząd zmysłu

PERCEPCJA- akt interpretacji bodźca zarejestrowanego w mózgu przez 1 lub więcej mechanizmów zmysłowych

To w jaki sposób czł. spostrzega zależy od:

1. charakteru rzeczywistego bodźca

2. funkcjonowania narządów zmysłowych

3. jakości otoczenia lub tła

4. uprzednich doświadczeń czł. z tym bodźcem

5. osobistych uczuć, nastawień, popędów, potrzeb i celów czł.

Spostrzeżenia są selektywne.

Wpływ na proces spostrz. mają

takie procesy poznawcze jak: uwaga, myślenie, pamięć

właściwości osobowości percypującego: jego potrzeby, wartości, emocje, oczekiwania, sugestie

ZASADY I PRAWA SPOSTRZEGANIA

1. PRAWO FIGURY I TŁA

Automatyczne wyodrębnienie figury z tła, ale w przypadku figur dwuznacznych obserwujemy tzw. fluktuację figury i tła

2. STAŁOŚĆ SPOSTRZEGANIA

Przedmioty znajdujące się w różnych konfiguracjach i różnych odległościach spostrzegamy jako tożsame (np. z 30 piętra widzimy małe samochodziki, ale wiemy ze są one normalnej wielkości, po zgaszeniu światła wiemy że obrus jest różowy a nie szary) => niezmienność spostrzegania dotyczy wielkości , barwy, jasności i kształtu

4 ZASADY STRUKTURALIZACJI- to co czł. spostrzega nadaje temu pewne znaczenie

1. ZASADA BLISKOŚCI- tendencja do grupowania tych elem. które są blisko siebie

2. ZASADA PODOBIEŃSTWA- elem. tej samej wielkości, kształtu czł. spostrzega jako grupę lub wzór

3. ZASADA CIĄGŁOŚCI- tendencja widzenia ciągłości (zamiast rządku kresek widzimy linię)

4. ZASADA ZAMYKANIA- tendencja do uzupełniania nie dokończonego wzoru

KATEGORYZACJA- uporządkowanie i nadanie kształtu bezładnemu strumieniowi bodźców. Kategoryzacja upraszcza obraz świata, skłaniając do postrzegania tego, co jest wspólne wszystkim klasom rzeczy i zjawisk. Ale także b. usprawnia proces spostrzegania.

SPOSTRZEGANIE PRZESTRZENI 3-WYMIAROWEJ

Widzenie 3-go wym. jest możliwe dzięki mechanizmom wrodzonymi doświadczeniu osobniczemu czł. W widzeniu stereoskopowym oczy współdziałają ze sobą, dając wrażenie odległości i trójwym. brył

wskaźniki fizyczne:

względna pozycja przedmiotu ( jeśli 1 przedm. zasłania drugi, wiemy że ten, który jest zasłonięty stoi dalej)

perspektywa: powietrzna ( przedm. oddalone są mniej wyraźne), geometryczna ( przedm. oddalone co raz bardziej się do siebie zbliżają)

światła i cienie pomagają wyraźnie zarysować kontur y 3-wym. przedm.

ruch- poruszając się w pewnym kier. mamy wrażenie, że przedm. oddalone od nas poruszają się razem z nami, natomiast bliskie uciekają nam z pola widzenia ( np. w pociągu)

ZŁUDZENIA W PROCESIE SPOSTRZEGANIA

ZŁUDZENIA- zniekształcone lub błędne spostrzeżenia spowodowane utrudnionymi zewn. warunkami spostrzegania, określonym nastawieniem psychicznym, zmęczeniem lub specyficznymi własnościami przedmiotów

RODZAJE ZŁUDZEŃ

1. ZŁUDZENIE MUELLERA- LYERA- złudzenie długości 2 odc: i >----<

2. ZŁUDZENIE POWIERZCHNI-

3. ZŁUDZENIE ZNIEKSZTAŁCENIA

4. ZŁUDZENIE KIERUNKU

5. RUCH STROBOSKOPOWY- eksponowanie oddzielnych, nieruchomych bodźców kolejno po sobie z odpowiednią prędkością

6. ZŁUDZENIE RÓŻNEJ WIELKOŚCI KSIĘŻYCA- księżyc na linii horyzontu wydaje się duży, wyżej mniejszy

---