Geneza państwa:
Teoria teistyczna- historycznie najstarsza, zakłada, że państwo powstało na skutek ingerencji Boga lub bogów; powstanie państwa wiąże się z działaniem siły nadprzyrodzonej; w późniejszej wersji tej koncepcji od Boga wywodzi się sama zasada władzy, natomiast istniejące państwa są dziełem ludzi; zrodzona w starożytności, a funkcjonowała w średniowieczu; Św. Augustyn twierdził, że to Bóg stworzył państwo, które stanowi jego ziemskie objawienie. SW. Tomasz z Akwenu wyprowadził od Boga jedynie kwestię władzy. Państwo było jednak ziemskim dziełem ludzi. Niektóre postacie władzy nie pochodzą od Boga, gdy np. została ona źle nabyta.
Teoria patriarchalna- wywodziła się z niemieckiej nauki społecznej; za twórcę uważany jest Robert Filmer; państwo wywodzi się ze wspólnoty rodzinnej(ojciec-> rodzina, władca-> państwo); siła „więzów krwi”: cały naród pochodzi od jednego przodka; państwo powstało mechanicznie w procesie łączenia się rodzin w osady a te w większe formy, takie, jakim jest państwo; władza królewska wywodziła się z tradycji dawnej władzy ojca rodziny; król jest patriarchą swego narodu i sprawuje władzę w interesie całego społeczeństwa; była ona argumentem dla uzasadnienia istnienia feudalnej monarchii absolutnej.
Teoria umowy społecznej- wyrasta z koncepcji teistycznej, poprzez czynnik ludzki zdominowany pierwiastkiem boskim człowiek jest twórca państwa. Wynikać to ma wg. Np. Rousseau z tzw. „woli powszechnej” będącej w człowieku do życia w bezpiecznym społeczeństwie. Ktoś lub coś występujące przeciw tej wolności musi być przez to społeczeństwo ukarane. Jednostka występująca przeciwko innym, tak naprawdę występuje przeciwko sobie (paradoks Rousseau) , zatem kara jest tylko przywróceniem do społeczeństwa.
(Rousseau, Hobbes, Locke, w Polsce- H.Kołłątaj); zapoczątkowana przez Epikura, rozwój: XVII- XVIII w.;
Tw.T.Hobbes'a -powstanie państwa poprzedzało istnienie stanu powszechnej dzikości walki wszystkich ze wszystkimi, okresem anarchii zagrożenia bezpieczeństwa jednostek. Wyjście z tego stanu- w drodze umowy społeczne (społecznej zgody, porozumienia między suwerennym władca a poddanymi)j miało doprowadzić do powstania struktur silnej władzy państwowej gwarantującej wszystkim bezpieczeństwo. Władza ta jest jednak darem od ludzi, którzy w obawie przed anarchią i zagrożeniem zrzekają się swej naturalnej wolności.
Tw. J.Rousseau- przed państwem istniał stan powszechnej szczęśliwości, bez wojen, zdrady, nienawiści i władzy; zaczął się on psuć gdy powstało państwo; państwo powstało aby zachować harmonię społecznej egzystencji; umowa społeczna miała stanowić o suwerenności narodu; umowa społeczna to podbudowa demokracji kierowana powszechną wolą; władza nie pochodzi od Boga, ale jest tworem ludzkim; król zatem rządzi z woli ludności; obywatele swobodnie i dobrowolnie przystępują do zawarcia tej niepisanej umowy, zrzekając się wówczas swej wolności na rzecz wszystkich.
W dobie rewolucji burżuazyjnych dała ona niejako sankcje moralną podjętej przez lud walce z feudalna monarchia absolutną.
Umowę społeczną dziś nazywa się KONTRAKTUALIZMEM.
Teoria podboju i przemocy (E.Duhring, K.Kautsky, Gumplowicz)- uzasadnia ona powstanie państwa na drodze podboju plemion, które znajdowały się na niższym poziomie rozwoju przez plemiona silniejsze, lepiej zorganizowane. Państwo miało tu służyć panowaniu silniejszych plemion nad słabszymi.
Zdaniem Duhringa państwo miało powstać jakoby z zastosowaniem przemocy z zewnątrz. Gumplowicz widział ten aspekt odmiennie. Posłużył się teoria darwinizmu społecznego- postanie państwa związane było z aktem siły, gdzie silniejszy szczep przejmował dominację nad słabszym; podział na rządzących i rządzonych miał się odbyć na zasadzie różnicy ras i pochodzenia.
Teoria funkcjonalna- akcentuje instrumentalny charakter państwa; państwo istnieje, bo zaspokaja ludzie potrzeby, jest manifestacją potrzeb i środkiem do ich zaspokajania. Współcześnie podejście to kontynuują Pennock i Smith, którzy większa uwagę zwracają na władcze funkcje państwa. Ich zdaniem państwo to „ społeczna organizacja mająca rozstrzygająca władzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mająca za główny cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku.
Koncepcja marksistowska (twórca: Engels)- komunistyczna- powstała przyjmując czynnik ekonomiczny za dominujący; wskazuje, że powstanie państwa spowodowała nierówność ekonomiczna; powstanie państwa jest wynikiem szeregu przeobrażeń i procesów w społeczeństwach rodowo- plemiennych, a szczególnie pojawienie się własności prywatnej, podziału i specjalizacji pracy; wspólna własność środków zamiast własności prywatnej; podział społeczeństwa na 2 klasy społeczne: I- ci, którzy dysponowali środkami produkcji (burżuazja), II- ci, którzy nie mieli nic poza swoimi dziećmi (proletariat) -biedni, ekonomicznie uzależnieni od posiadaczy. Państwo staje się narzędziem, którego zadaniem jest ochrona interesów politycznych, ekonomicznych i ideologicznych grupy posiadającej.
Drugi odłam socjologiczny także akceptuje klasy społeczne, widzi przyczyny powstania państwa w ich utworzeniu, jednak klasy społeczne maja powstać jako wynik walk plemiennych (hordy), gdzie zwycięska grupa tworzy organizacje państwowe.
* Teoria patrymonialna- jednym z przodujących przedstawicieli tej doktryny był Ludwig van Hellen; państwo wywodzi się pierwotnego dominium ziemskiego, powstało przez przyłączenie doń przyległych obszarów; państwo jest własnością tych, którzy rządzą; dominium/ imperium ściśle się dopełniające; głównym czynnikiem powstania władzy państwowej było posiadanie ziemi; państwo w definicji patrymonialnej było zatem dziedziczną własnością dynastii panującej.