I. Miejsce prawa w systematyce nauk:

Nauki prawa na leżą do grupy nauk społecznych, ponieważ przedmiotem ich badania jest społeczeństwo.

Są one zarówno naukami praktycznymi, jak i teoretycznymi. Jako nauki praktyczne zajmują się formułowaniem i uzasadnianiem norm postępowania, czyli wskazują jakie przepisy prawne należy wprowadzić, aby rozwiązać określone problemy społeczne, ewentualnie uzasadniają potrzebę zmodyfikowania obowiązującego prawa, wskazują również jak należy interpretować normy prawne. Jako nauki teoretyczne opisują i wyjaśniają prawo takim jakim ono jest naprawdę, a nie tylko wskazywanie jakim być powinno.

W prawoznawstwie podejmuje się zarówno problemy empiryczne (np. badania socjologiczno-prawne) jak i formalne (np. analiza pojęć prawnych).

Nauki prawne to ta grupa nauk społecznych, których przedmiotem badawczym jest analiza norm prawnych i szeroko rozumianych instytucji polityczno-prawnych.

II. Podział nauk prawnych:

• filozofia (teoria) prawa

• szczegółowe nauki o prawie (np. prawo cywilne, karne)

• nauki historyczno-prawne

III. Pojęcie prawa - zakres:

1.Ujęcie pozytywistyczne.

Prawo - rozkaz suwerennej władzy państwowej skierowany do obywatela pod groźbą zastosowania przymusu, a prawo i moralność to dwa różne i niezależne od siebie porządki normatywne (wg Austina)

2. Pojęcie normatywne.

Prawo - zbiór norm ogólnych, pochodzących od organów państwa, na straży których stoi przymus państwowy (wg Harta)

3. Zjawisko socjologiczne.

Prawo - zjawisko psychologiczne regulujące nasze zachowania i relacje między jednostkami bądź grupami

4. Prawo podmiotowe, a prawo przedmiotowe.

Prawo przedmiotowe - ogół aktów normatywnych obowiązujących w danym państwie.

Prawo podmiotowe - ogół uprawnień, które na takiej samej lub innej zasadzie przypisujemy jednostce.

5. Prawo wewnętrzne, a prawo międzynarodowe publiczne.

Prawo wewnętrzne - reguluje stosunki na terytorium danego państwa. Podmiotami prawa wewnętrznego są osoby fizyczne i prawne, różnego rodzaju instytucje. Organy państwowe wydają decyzje jednostronne (ustawy, precedensy sądowe).

Prawo międzynarodowe publiczne - normuje stosunki między państwami. Podmiotami prawa międzynarodowego są przede wszystkim państwa. Prawo międzynarodowe powstaje głównie w srodze umów dwustronnych lub wielostronnych (traktaty, konwencje).

W razie konfliktu normy prawa wewnętrznego z normą prawa międzynarodowego, ta ostatnia przeważa. Normy prawa międzynarodowego wywierają bezpośredni skutek w stosunkach wewnętrznych.

IV. Podstawowe funkcje prawa:

1.Kontrola (regulacja) zachowań:

Są to zachowania oczekiwane przez rządzących, państwo, zgodne z interesem ogółu bądź grupy społecznej. Regulację zachowań prawo osiąga 2 metodami:

• zakazowo-nakazową;

Działanie poprzez przymus. Ustawodawca reguluje te zachowania, które zapewniają nam byt, ochronę porządku i bezpieczeństwo (np. zakaz-nie kradnij, nakaz-płać podatki). Jest to tzw. system represyjny.

• gratyfikacyjną;

Coś za coś. Państwo oczekuje od nas pewnych zachowań, równocześnie dając nam coś w zamian (np. dokłada się finansowo do jakiejś inwestycji). Zależy to w dużej mierze od zamożności państwa. Przykładem może być realizacja programów społecznych takich jak rozwój gospodarczy czy opieka socjalna. Jest to tzw. system promocyjny.

Oddziaływanie na ludzkie zachowania odbywa się za pośrednictwem norm prawnych w taki sposób, aby określone osoby podejmowały działania pożądane przez normodawcę (państwo) i powstrzymywały się od działań przez niego niepożądanych. Normodawca ustanawia określone nakazy, zakazy lub dozwolenia. Aby skłonić adresatów normy do jej przestrzegania normodawcy zwykle ustanawiają określone sankcje lub gratyfikacje.
2. Regulacja (rozstrzyganie) konfliktów:

Niewątpliwie jedna z najważniejszych funkcji prawa. Współczesne prawo odwołuje się do 4 podstawowych metod rozwiązywania konfliktów:

• metoda kontraktowa (umowna);

Zwaśnione strony same rozstrzygają spór, dogadują się, są za wszystko odpowiedzialne. Metoda ma duże poparcie ze strony państwa. Strony zachowują pełną autonomię w rozwiązywaniu konfliktu decydując o zasadach i procedurze rozwiązania sporu. Rozstrzygnięcie konfliktu następuje w drodze konsensusu.

• metoda mediacyjno-koncyliacyjna;

Przepis prawny nie zezwala na niektóre zachowania co do rozwiązania konfliktu (np. rozwód). Muszą one być poparte poprzez działanie organów państwowych, sądu. Pomocną przy rozstrzyganiu sporu jest osoba mediatora (koncyliator). Strony mogą przystać bądź nie na propozycję, sugestię, rozwiązanie przedstawione przez mediatora (np. w sprawie strajku, co do ugody w procesie karnym). Strony zachowują pełną autonomię w zakresie wyboru osoby mediatora, a także procedury prowadzenia rokowań oraz zasad rozwiązania konfliktu.

• metoda arbitrażowa;

Decyzję o tym, w jaki sposób ma być rozwiązany konflikt stron podejmuje osoba trzecia - arbiter, aczkolwiek co do wyboru jego osoby, procedury rokowań oraz zasad rozwiązania sporu strony posiadają pełny wpływ. Decyzja arbitra ma charakter władczy, jest

wiążąca dla stron, a nawet może być przymusowo wyegzekwowana. Głównie to instytucja sądów polubownych.

• metoda adjudykacyjna; („ad iudicatio” - rozstrzyganie)

Postępowanie toczy się wg z góry ustalonych procedur i zasad. Strony są związane rozwiązaniem konfliktu. Nie mają również wpływu na wybór osoby adjudykatora. Mogą jedynie zadecydować o tym, czy faktycznie chcą owy konflikt przed organem sądowniczym rozstrzygać.

3. Rozdział dóbr i ciężarów:

Państwo decyduje o naszych prawach i obowiązkach. Nasze prawa to dobra, które od państwa otrzymujemy oraz ciężary, które na nas ciążą. Państwo ustala zasady wg których decyzje o przyznaniu praw i obowiązków są podejmowane. Rozdział dóbr i ciężarów winien być nade wszystko sprawiedliwy.

Sprawiedliwość dzielimy na:

• formalną (reguła równej miary);

„in paribus causis paria iura” - w podobnych sprawach podobne prawa

Osoby, sytuacje, stany rzeczy, które są pod pewnymi względami podobne, powinny być podobnie traktowane.

• materialną;

Sprawiedliwość materialna wskazuje na to, jakie osoby, stany rzeczy i sytuacje należą do tej samej kategorii. Dzielimy ją z kolei na:

1. sprawiedliwość dystrybutywną (rozdzielczą);

Każdemu stosownie do pracy, potrzeb, zasług i pozycji społecznej (np. ustalanie wysokości rent i emerytur). Najczęściej reguły te są stosowane łącznie, komplementarnie w zależności, jaki jest układ (np. w państwach socjalistycznych). Zawsze ktoś będzie niezadowolony.

2. sprawiedliwość komutatywną (wymienną);

Każdemu stosownie do zobowiązań, które na siebie dobrowolnie przyjął. Taka ilość dóbr, która jest wprost proporcjonalna do „dźwiganego” ciężaru. Sprawiedliwy podział, który wynika z dobrowolnie zawartej umowy; nie ma dodatkowych reguł (np. w państwach liberalnych).

V. Prawo, a inne systemy normatywne. Prawo, a moralność.

Oprócz prawa istnieje wiele systemów normatywnych, które poddają kontroli zachowania społeczeństwa, a są nimi: religia, obyczaje, moralność oraz inne normy społeczne przyjęte przez różne instytucje bądź stowarzyszenia. Ogół norm społecznych regulujących zachowania członków danego społeczeństwa możemy nazwać jego etosem.

Moralność obejmuje te normy społeczne, które kwalifikują ludzkie zachowania jako dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne.

Prawo, a moralność - różnice:

• zakres obowiązywania norm prawnych i moralnych;

Kogo obowiązuje system normatywny? Prawo obowiązuje wszystkich, którzy przebywają na terytorium RP i są jej obywatelami. Jest to niejako zasada powszechności obowiązującego prawa. Źródłem obowiązywania norm prawnych jest akt władzy kompetentnego organu państwowego (np. wyrok, postanowienie). Źródłem obowiązywania norm moralnych są spontanicznie rozwijające się oceny, pod warunkiem, że mają społeczne oparcie.

• sposób egzekwowania;

Jakimi środkami egzekwuje się od społeczeństwa przestrzeganie prawa? Za przestrzeganiem obowiązujących norm prawnych stoi państwo i przymus państwowy. Zdarza się, że przepisy prawne są mniej skuteczne, nie są wyegzekwowane w odróżnieniu od ogólnie przyjętych zasad moralnych. Organy państwowe tworzą, zmieniają i uchylają normy prawne. Sfera moralności nie jest strukturalnie powiązana z instytucjami państwowymi - istnieje moralny pluralizm.

• przedmiot regulacji;

Czy coś jest prawem czy moralnością? Co podlega ocenie przez dany system normatywny? Karalność odnosi się do głoszenia przekonań a nie do myślenia w określony sposób. Prawo to postępowanie, a nie myślenie. Przedmiotem regulacji prawnej są przede wszystkim nasze zewnętrzne zachowania. Przedmiotem potępienia moralnego może być sam fakt życzenia czegoś złego, myślenia, zazdroszczenia.

W odniesieniu do moralności normy prawne dzielimy na:

1. moralnie pozytywne, gdzie zarówno normy moralne, jak i prawne nakazują to samo zachowanie. Każdy czyn uregulowany przez prawo ma swój odpowiednik w regulacji moralnej (np. nie kradnij, nie zabijaj - wg dekalogu).

2. moralnie negatywne, czyli przypadek, kiedy prawo zakazuje czegoś moralnie dobrego lub nakazuje moralnie złego (np. uprawianie prostytucji)

3. moralnie obojętne, jak np. druk zeznania podatkowego czy też jego kolor, znaki drogowe. Zasady moralne nie mają nic wspólnego z obowiązującymi przepisami prawnymi.

VII. Praworządność i świadomość prawna:

Praworządność - pewien stan faktyczny, gdzie podstawowe relacje między państwem a obywatelami są uregulowane przez prawo oraz gdzie państwo i organy działające w jego imieniu przestrzegają danego prawa. Jest to ścisłe przestrzeganie prawa zarówno przez obywateli, jak i organy państwowe.

Świadomość prawna - stan faktyczny, który dotyczy poziomu znajomości prawa przez obywateli oraz poziomu akceptacji prawnej. Należy mieszkańców państwa prawa uświadamiać w kwestii zagadnień natury prawnej, informować o powstających przepisach.

VIII. Normy prawne i przepisy prawa - relacja wzajemna:

Norma prawna - reguła zachowania się w określonej sytuacji. Wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, której adresatami są wszystkie osoby znajdujące się w opisanej normą sytuacji lub posiadające określone w normie cechy.

Przepis prawny - jednostka redakcyjna tekstu prawnego w postaci artykułu, paragrafu, punktu, ustępu. Przepis prawny może zawierać jedną lub więcej norm prawnych.

1. Koncepcje budowy norm prawnych:

• hipoteza;

Do kogo adresowana? Do jakiej sytuacji? Część normy prawnej, która opisuje warunki, w jakich jest stosowana, wskazuje na jej adresatów. Zawiera opis sytuacji, w jakiej jest ona stosowana lub opis cech, które adresat normy prawnej posiada.

Np. kto... wynajmujący... osoby w wieku... małżonkowie...

• dyspozycja;

Jak on się zachowa? Określa obowiązek lub uprawnienie adresata normy prawnej. Wskazuje co powinien zrobić lub od jakiego zachowania się powstrzymać.

Np. zabija... zabiera... wymaga formy aktu notarialnego...

• sankcja;

Przewidywana przez prawo konsekwencja poniesiona przez tego, do kogo się norma prawna odnosi. Określa ujemne konsekwencje, jakie poniesie adresat normy prawnej postępując niezgodnie z dyspozycją.

Np. pod rygorem nieważności... podlega karze pozbawienia wolności...

2. Podziały norm prawnych:

I. ze względu na sposób określenia adresata; do kogo są skierowane?

• ogólne (generalne); adresat normy prawnej jest określony poprzez wskazanie jego cech. Norma prawna o charakterze ogólnym odnosi się do wszystkich, którzy mają bądź mogą w przyszłości posiadać wskazane w niej cechy (np. kto dokonuje zaboru mienia, podatnik, przekraczający granice RP)

• indywidualne; adresat jest oznaczony nazwą indywidualną, zwykle imieniem własnym. Skierowane do konkretnego kręgu adresatów (np. matka, która zabija własne dziecko pod wpływem szoku poporodowego)

II. jakie powinno być nasze zachowanie aby było zgodne z prawem?

• zakazujące; powstrzymywanie się od pewnych działań

• nakazujące; postawa aktywna wobec normy prawnej, konkretne działania

• dozwalające; uprawnienie do zrobienia czegoś, nie jest to obowiązek, możliwość dokonania wyboru

III. jak mamy się zachować? gdzie to znaleźć?

• odsyłające; ustawodawca odsyła nas do innych przepisów prawnych, wcześniej zapisanych (np. w kodeksie pracy, spółek handlowych)

• blankietowe; przepisy odsyłające do aktów normatywnych, które dopiero mają być wydane

IV. oparte na zasadzie autonomii woli stron i zasadzie swobody umów

• imperatywne (bezwzględnie obowiązujące); przepisy, których działanie nie może być ani wyłączone ani ograniczone lub zmienione wolą stron. Dotyczą osoby państwa, bezwzględnie obowiązują na jego terenie (np. prawo karne, administracyjne, podatkowe)

• dyspozytywne (względnie obowiązujące); przepisy, które stosuje się tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały swoich stosunków w odmienny niż to przewiduje dany przepis (prawo cywilne).

Normy syzyfowe - jeżeli zachowamy zgodnie z dyspozycją jednej normy to naruszymy z kolei drugą.

IX. Problematyka obowiązywania prawa - pojęcie:

Obowiązek przestrzegania i stosowania przepisów prawnych odnosi się wyłącznie do przepisów, które mają moc obowiązującą. Podstawowe koncepcje obowiązywania norm prawnych:

• w sensie normatywnym (formalnym, systemowym)

Obowiązują te normy, które zostały wydane przez prawidłowy organ, ogłoszone w odpowiedni sposób i do dziś nie zostały uchylone.

• w sensie faktycznym (praktycznym)

Obowiązują te normy, które mamy do czego zastosować. Za ich naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności, czyli to te normy, które są stosowane przez organy państwowe.

• w sensie aksjologicznym (wartościującym)

Obowiązują te normy, które spełniają przyjęte kryteria etyczne (słuszne, sprawiedliwe). Kiedy przepis prawny uważany jest za zły, niesprawiedliwy, staramy się go ominąć. Powstaje tzw. „martwe prawo” („desuetudo” - martwy przepis). Przepis istnieje, ale brak jest sytuacji w nim opisanej bądź brak tejże właśnie akceptacji wobec niego.

X. System prawa - systemy typy:

1. System-typ to zespół cech charakterystycznych dla porządków prawnych określonego rodzaju (np. prawo socjalistyczne, kapitalistyczne).

System konkretny to ogół norm, które obowiązują w określonym czasie, w określonym państwie (np. prawo polskie, niemieckie).

2. System prawa polskiego.

W Polsce od roku 1989 dokonują się przekształcenia transformacyjne, które na płaszczyźnie prawnej można scharakteryzować jako przechodzenie od prawa typu socjalistycznego do prawa typu kapitalistycznego.

Prawo typu kapitalistycznego:

• własność prywatna i gospodarka wolnorynkowa jako podstawa ustroju ekonomicznego,

• demokracja parlamentarna jako podstawa ustroju politycznego,

• system praw i wolności obywatelskich z wolnością słowa i zrzeszania się jako podstawa porządku społecznego

Prawo typu socjalistycznego - negacja podstawowych cech prawa kapitalistycznego:

• podstawą ustroju ekonomicznego jest własność państwowa i gospodarka planowa,

• podstawą ustroju politycznego jest dyktatura partii komunistycznej

• negacja podstawowych praw i wolności obywatelskich, a w szczególności wolności słowa i zrzeszania się

3. Rodzaje systematyzacji.

Uporządkowanie przepisów prawnych polega na tym, że tworzą one hierarchiczną strukturę (systematyzacja pionowa) i są

pogrupowane w kompleksy norm zbliżonych do siebie treściowo (systematyzacja pozioma).

Systematyzacja pionowa:

Normy prawne tworzą hierarchiczną strukturę, która w dużym przybliżeniu odpowiada hierarchii organów państwowych, które je tworzą. W RP są to:

• konstytucja, czyli najwyższe prawo RP, które reguluje podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego w państwie, a także zawiera katalog podstawowych praw i obowiązków obywateli

• ustawa, czyli podstawowy instrument legislacji, który nakłada na obywatela obowiązki i nadaje mu pewne prawa

• umowa międzynarodowa (chyba że ma moc ustawy, wtedy hierarchicznie wyżej niż ustawa)

• rozporządzenie, o charakterze wykonawczym, a wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego

• akty prawa miejscowego, wydawane przez terenowe organy administracji rządowej.

Systematyzacja pozioma:

Prawo dzieli się na pewne działy obejmujące kompleksy norm regulujących stosunki społeczne tego samego rodzaju, które nazywamy gałęziami prawa (np. prawo cywilne, administracyjne, karne, administracyjne). Podstawą podziału prawa na różne gałęzie jest treść regulowanych stosunków społecznych. Kiedyś każdy stan rządził się swoim własnym prawem (np. szlachta duchowieństwo, chłopi). Dziś obowiązuje zasada równości wszystkich ludzi wobec prawa. Jednakże nasz kodeks karny zawiera część wojskową stosowaną wyłącznie dla żołnierzy.

Dychotomiczne podziały norm prawnych w systematyzacji poziomej:

Podział na prawo publiczne oraz prywatne ma tradycję sięgającą starożytności. Aktualnie proponuje się, by terminem prawo publiczne objąć normy, za pomocą których państwo w bezpośredni sposób wkracza w stosunki społeczne, natomiast terminem prawo prywatne normy, które nie ingerują bezpośrednio w relacje społeczne między jednostkami, a także między jednostkami a państwem.

Podział na prawo materialne oraz proceduralne. Prawo materialne obejmuje normy, które w sposób pierwotny wyznaczają adresatom obowiązki i uprawnienia (np. prawo cywilne). Prawo proceduralne obejmuje normy, które służą realizacji norm prawa materialnego, a więc niejako „wtórnie” regulują stosunki społeczne (np. prawo postępowania cywilnego). Potrzeba odróżnienia prawa materialnego od prawa proceduralnego jest powszechnie akceptowana. Aktualnie wskazuje się na równorzędne znaczenie norm prawa materialnego oraz proceduralnego, a część doktryny wręcz przypisuje normom proceduralnym istotniejsze znaczenie.

4. Podstawowe gałęzie prawa polskiego:

Prawo konstytucyjne - reguluje podstawy ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego

Prawo rodzinne - zajmuje się stosunkami rodzinnymi

Prawo finansowe - zajmuje się gospodarką pieniężną w państwie

Prawo cywilne - reguluje zagadnienia: zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, miejsce zamieszkania, uznanie za zmarłego, przedstawicielstwo i przedawnienie roszczeń. Szereg norm dotyczy czynności prawnych, ich formy oraz wad oświadczenia woli. Regulacje prawne dotyczą stosunków społecznych o charakterze majątkowym i niemajątkowym.

Prawo karne - określa czyny przestępcze oraz zasady odpowiedzialności w odniesieniu do występków i zbrodni w kodeksie karnym, a w odniesieniu do wykroczeń w kodeksie wykroczeń.

Prawo administracyjne - konkretyzuje postanowienia norm prawa konstytucyjnego i określa szczegółowe zasady organizacji i działania organów państwowych oraz stosunki tych organów z obywatelami państwa i cudzoziemcami.

XI. Proces stosowania prawa - etapy.

Stosowaniem prawa nazywamy władczą działalność organów państwa polegającą na wydawaniu decyzji indywidualno - konkretnych (akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych (aktów tworzenia prawa).

Stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku.

Etapy stosowania prawa:

1. ustalenie stanu faktycznego

2. dobór właściwej normy prawnej

Jeżeli chodzi o dobór właściwej normy prawnej to najczęściej ustalony stan faktyczny podlega tylko i wyłącznie pod jedną normę. Zdarza się jednak i tak, że jeden stan faktyczny podlega pod kilka norm prawnych. Możliwa jest również sytuacja, w której stan faktyczny nie jest prawnie uregulowany. Powstają wtedy tzw. luki w prawie. I wtedy oceniając sytuację bierzemy pod uwagę:

• kryterium potrzeb; czy sytuacja powtarza się? czy rodzą się w związku z tym jakieś konflikty? Niektórych sytuacji nie trzeba prawnie regulować.

• kryterium podobieństwa; jeżeli sytuacja została prawnie uregulowana to należy uregulować wszystkie podobne do niej sytuacje

Przyczyny powstawania luk w prawie:

• natury obiektywnej; prawo to statyczny system normatywny, a przepisy powstały przed kilku laty

• wprowadzanie nowych przepisów w formie ogólnej, aby społeczeństwo nie omijało ich; sprawdzanie w ten sposób czy nowe przepisy przyjęły się

• brak kompetencji osób, ludzi, władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w tworzeniu nowych przepisów, przez co wprowadzone nazwy, słowa są nieodpowiednie

• celowe pozostawienie luk w celu pozyskania korzyści jednostki lub grup społecznych

Usuwanie luk w prawie:

• poprzez analogię; szukamy podobnego stanu faktycznego uregulowanego przez prawo i podstawiamy go do tegoż przepisu. W prawie karnym istnieje całkowity zakaz stosowania analogii!

• wprowadzenie stosownej regulacji (zbyt długi czas oczekiwania na efekty)

Kolizja prawna - stan faktyczny regulowany przez więcej niż jeden przepis. Rodzaje kolizji:

• w przestrzeni; na terytorium jednego państwa obowiązuje równocześnie więcej niż jeden system prawny, np. podział województw - kiedyś a dziś. Stosowanie tzw. przepisów porządkowych.

• w czasie; następuje nowelizacja przepisów i wówczas zachodzi problem w rozstrzygnięciu, które (stare czy też nowe) przepisy obowiązują.

Istnieją tzw. klauzule derogacyjne, którymi się posługujemy, aby kolizję rozstrzygnąć:

• prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze, pod warunkiem, że przepisy są zawarte w aktach tej samej rangi

• prawo wyższego rzędu uchyla prawo niższego rzędu

• prawo nie działa wstecz

Odrębnym niejako problemem jest kolizja wynikająca z elementu obcego, czyli kolizja systemów prawnych, gdzie pojawia się element obcego prawa.

1. Jeżeli chodzi o czyny niedozwolone to obowiązuje prawo kraju, na którym popełniono przestępstwo. Istnieje możliwość stosowania umowy o wydaniu sobie sprawcy przestępstwa, ale wtedy musi być zapewniona wzajemność (działanie w obie strony) oraz pewność, że w kraju przestępcy dane zachowanie jest karalne (chodzi tu o uczciwość procesu).

2. Jeżeli chodzi o zawieranie i wykonywanie jakichkolwiek umów to obowiązuje prawo kraju, na terenie którego umowa została zawarta i ma być wykonywana.

3. W kwestiach osobistych decyduje to prawo, którego jest się obywatelem. Nadanie obywatelstwa - prawo ziemi (decyduje terytorium, na którym dziecko przyszło na świat) i prawo krwi (dziecko posiada obywatelstwo rodziców).

3. subsumpcja (podstawienie)

Jest to podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną. Sytuacje, w których tekst prawny nie wyznacza decyzji organu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór nazywamy luzem decyzyjnym. Typy luzów decyzyjnych:

• luz wyboru normy prawnej; stan faktyczny podpada pod kilka norm prawnych a wyboru, którą z nich zastosować, dokonuje organ stosujący prawo

• luz interpretacyjny; związany z nieostrością i wieloznacznością zwrotów użytych do sformułowania normy prawnej, którym można przypisać wiele znaczeń, a żaden z przepisów prawnych nie wskazuje na właściwy z nich

• luz dowodowy; organ stosujący prawo decyduje o tym, które dowody uznaje za wiarygodne, a które nie

• luz wyboru konsekwencji prawnych; przepis prawny nie wskazuje jednoznacznie konsekwencji prawnych danego stanu faktycznego

4. wydanie orzeczenia

XII. Interpretacja prawa - rodzaje wykładni.

Wykładnia prawa - polega na wyjaśnieniu wątpliwości dotyczących sensu normy prawnej. Nie tworzy nowych norm prawnych, a jedynie ustala znaczenie istniejących. Przepisy prawne często budzą wątpliwości ze względu na język prawny i jego wyrażenia. Każdy z przepisów prawa pozostaje w wielu skomplikowanych relacjach z innymi przepisami i wykładnia prawa nie może tego ignorować. Wykładnia prawa nie może ignorować zarówno intencji, celów normodawcy jak i przekonań moralnych adresatów.

Wykładnie dzielą się w następujący sposób:

1. z uwagi na podmiot interpretujący:

• wykładnia legalna; dokonywana przez organ do tego powołany

• wykładnia autentyczna; dokonywana przez organ, który ten przepis wydał. Organ wydający przepis może wyznaczyć osoby, ośrodki do tego powołane.

• wykładnia praktyczna; dokonywana przez sądy, organy administracyjne. Wykładni może dokonać tylko i wyłącznie ten organ, który jej dokonał i tylko i wyłącznie w danej sprawie.

• wykładnia naukowa; dokonywana przez pracowników naukowych, prawników. Komentarze są zawarte w różnych publikacjach prawniczych.

2. z uwagi na zastosowaną metodę:

• wykładnia językowa; tzw. metajęzyk. Bada użyte słowa, zwroty. Tekst aktu prawnego winien być poprawnie napisany. Zasada konsekwencji i domniemania racjonalności ustawodawcy.

• wykładnia celowościowa; oparta na logicznym myśleniu, rozumowaniu, na podstawie logicznych przesłanek. W jakim celu ustawodawca stworzył dany przepis?

• wykładnia systemowa; wyjaśnia sens normy prawnej poprzez jej umiejscowienie w systemie prawa

• wykładnia historyczna; wykorzystuje źródła historyczne, które wykorzystują przesłanki jakimi kierował się ustawodawca

3. z uwagi na otrzymany wynik:

• wykładnia literalna; tłumaczenie dosłowne, przepis prosty i jasny

• wykładnia rozszerzająca; poszerza zakres wiedzy na temat danego przepisu prawnego. W restrykcyjnych gałęziach prawa nie należy jej stosować

• wykładnia zwężająca; zawęża zakres wiedzy dotyczącej przepisu prawnego

Każda z wykładni jest od siebie niezależna.

1. Dyrektywy interpretacyjne.

Dyrektywy wykładni - argumenty przytaczane w uzasadnieniu decyzji interpretacyjnej przepisu prawnego.

Dyrektywy wykładni rzadko stanowią niepowtarzalny argument, że norma ma określone znaczenie.

Dyrektywy wykładni jedynie z mniejszą lub większą mocą przemawiają za przyjęciem lub odrzuceniem określonej decyzji administracyjnej.

Dyrektywy wykładni często mają strukturę antytetyczną ( możliwość przeciwstawienia dyrektywie innej, jej przeciwstawnej).

Od większości dyrektyw wykładni istnieją wyjątki.

Efekt uzasadniający dyrektyw wykładni to z zasady rezultat kumulatywnej oceny argumentów za i przeciw.

1. Wykładnia językowa - dyrektywy, które charakteryzują znaczenie normy ze względu na jej właściwości językowe.

2. Wykładnia systemowa - istnienie jej reguł wiąże się z faktem, iż zbiór norm obowiązujących w danym państwie jest uporządkowany w określony sposób oraz w jakimś sensie jednolity.

3. Wykładnia funkcjonalna - reguły, które w taki lub inny sposób nakazują uwzględnianie przy interpretacji przepisów szeroko rozumianego kontekstu społecznego, ekonomicznego oraz aksjologicznego.

Domniemania interpretacyjne - jego skutkiem jest zmiana ciężaru argumentacji, który spoczywa na tym, kto to domniemanie kwestionuje.

Dyrektywy preferencji - reguły, które wskazują, jak rozwiązać konflikt różnych dyrektyw wykładni.

XIII. Wnioskowanie prawnicze, domniemania prawne, fikcje prawne.

Wyróżniamy 4 podstawowe reguły wnioskowań prawniczych:

1. wnioskowanie z podobieństwa lub analogii („argumentum a simile”)

Występuje ono w dwóch podstawowych formach: analogii z ustawy i analogii z prawa. Jeżeli ustalamy, że jakiś fakt nie został unormowany przez przepisy prawne, to możemy zastosować przepis regulujący podobny fakt (analogia z ustawy). Jeszcze większy zakres swobody daje analogia z prawa. W tym przypadku podstawą analogii nie jest żaden konkretny przepis, ale ogólne zasady i idee, na których opiera się prawo.

2. wnioskowanie z przeciwieństwa („argumentum a contrario”)

Polega ono na tym, że jeżeli przepis prawny wiąże jakieś konsekwencje prawne z udowodnionym faktem, a inny udowodniony fakt nie jest identyczny z tym faktem, to nie wolno zastosować do niego tych samych konsekwencji prawnych. Za niedopuszczalna uważa się analogię na niekorzyść czy to oskarżonego, czy też podatnika.

3. wnioskowanie z większego na mniejsze i z mniejszego na większe („argumentum a fortiori”)

Z większego na mniejsze oznacza, że jeżeli komuś wolno więcej to wolno mu na pewno mniej (pozbawienie władzy rodzicielskiej - więcej, ograniczenie władzy rodzicielskiej - mniej). Z mniejszego na większe oznacza, że jeżeli komuś wolno mniej to na pewno wolno mu więcej ( zakaz skrętu w lewo - mniej, zakaz zawracania - więcej).

4. reguły instrumentalnego nakazu lub zakazu

Zgodnie z regułą instrumentalnego nakazu, jeżeli obowiązuje określona norma, to nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo konieczne do realizacji tej normy. Zgodnie z regułą instrumentalnego zakazu, jeżeli obowiązuje określona norma to tym samym zakazane jest czynienie wszystkiego, co jest przyczynowo wykluczone do realizacji tej normy.

Domniemania prawne są to sformułowane w przepisach prawnych reguły dowodowe, które nakazują uznać za udowodniony fakt, na podstawie innych stwierdzonych podczas ustalania stanu faktycznego. Dzieli się je na dwie kategorie: 1) Domniemania dopuszczające dowód przeciwny. Przykładem jest domniemanie ojcostwa. 2) Domniemania nie dopuszczające dowodu przeciwnego. Przykładem jest domniemanie wiary ksiąg wieczystych.

Domniemania spełniają dwie podstawowe funkcje: 1) upraszczają postępowanie dowodowe i stąd są wprowadzane do prawa wówczas, gdy ustalenie stanu faktycznego jest bardzo trudne, a empiryczne prawdopodobieństwo zdarzeń wskazuje na taką zależność, jaką formułuje domniemanie; 2) zmieniają ciężar dowodu, przerzucając go na tę stronę, która negując domniemanie chce osiągnąć dla siebie korzystne skutki prawne.

Przez fikcję prawną należy rozumieć nakaz uznania za udowodniony faktu, który nie mógł zaistnieć albo nie musiał zaistnieć na podstawie innych stwierdzonych podczas ustalania stanu faktycznego okoliczności.

XIV. Dowody - rodzaje:

Dowód - wszystko co służy potwierdzeniu lub zaprzeczeniu faktu wskazanego w postępowaniu.

Dowody dzielimy na osobowe (zeznania świadków i stron) oraz na rzeczowe (pozostałe, np. dokumenty).

Przedmiotem dowodu są fakty mające dla celu rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Dowodzić można wyłącznie twierdzenia o faktach sprawy.

Inny podział dowodów:

Dowód bezpośredni - maja bezpośredni związek ze sprawą. Pozwalają na uzasadnienie tezy na podstawie bezpośrednich obserwacji lub spostrzeżeń (opinia biegłego).

Dowód pośredni - pozwalają na uzasadnienie tezy dowodowej w oparciu o inne dowody (dowód z przesłuchania naocznego świadka).

Dowód ze słyszenia - brak jest naocznego świadka ale istnieją świadkowie, którym świadek naoczny przekazał informacje (osoby trzecie).

Poszlaki - fakty i informacje, z których każda rozpatrywana odrębnie niczego nie dowodzi w sprawie, ale zebrane razem pozwalają przyjąć określone wnioski. Pozwalają na uzasadnienie tezy dowodu w oparciu o konkurencyjne hipotezy dowodowe.

Podstawowe rodzaje dowodów:

• dokumenty;

Nośnik informacji co do treści. Niegdyś papier, obecnie dyskietka, treść zapisana w formie elektronicznej, a także wycinek z gazety, pamiętnik - coś co dotyczy sprawy. Dokumenty dzielą się na prywatne i urzędowe. Dokumenty urzędowe - dowód na okoliczność faktów stwierdzonych w jego treści. Wystawiony przez organ administracji rządowej lub samorządowej w związku z wykonywaniem przez ten organ jego zadań.

• zeznania świadków;

Świadek - każdy, kto może posiadać informacje istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Świadek ma obowiązek stawić się na wezwanie sądu. Sąd może nałożyć grzywnę lub doprowadzić świadka, o ile stawia opór. Świadkowi przysługuje zwrot kosztów stawiennictwa (np. bilet, koszt utraconych zarobków). Ograniczenia:

1. zakaz pytania świadka o pewne rzeczy (tajemnica państwowa lub zawodowa)

2. zakaz przesłuchiwania świadków na okoliczność, której nie mogą znać (np. głuchy, niemy)

3. odmowa składania zeznań, jeżeli świadek jest krewnym lub powinowatym którejś ze stron (np. brat, żona)

4. świadek może odmówić odpowiedzi na niektóre pytania, jeżeli mogłaby ona narazić jego lub najbliższych na hańbę lub odpowiedzialność prawną. Sąd może udzielić gwarancji, iż odpowiedź na to pytanie nie będzie użyta przeciwko niemu.

Sąd winien dokonać oceny wiarygodności zeznań świadków co zbieżności, wzajemnego uzupełniania się, zasad logiki. Informacja pochodząca od świadka jest oceniana w odczuciu subiektywnym.

• opinie biegłych;

Biegły - specjalista z jakiejś dziedziny, którego zadaniem jest dostarczenie sądowi wiedzy specjalistycznej na dany temat. Ma ona charakter obiektywny. Sąd nie może powołać biegłego z zakresu prawa, gdyż istnieje domniemanie, że sąd zna prawo. Wyjątek stanowią biegli z zakresu prawa obcego. Biegły sporządza swoją pracę na piśmie, która jest dowodem w sprawie. Opinia biegłego jest odpłatna. Można zakwestionować opinię biegłego, który nie ponosi za swój błąd żadnych konsekwencji.

• oględziny;

Dokonuje się ich ze względu na to, iż może to być rzecz dużych rozmiarów, która nie nadaje się do przedstawienia na sali sądowej (np. samochód ciężarowy) lub jest to jakieś miejsce (np. las). Sporządza się protokół z opisem warunków, w jakich zostały dokonane oględziny (pora dnia, roku). Należy dopilnować szczegółowości i dokładności protokołu.

Ocena materiału dowodowego:

1. Zasada prawdy materialnej (legalnej oceny dowodów)

Muszą być spełnione określone warunki, aby dowód mógł zostać uznany za przeprowadzony. Istnieją domniemania i fikcje prawne. Nie można zmienić wydanego orzeczenia na bardziej niekorzystne. Istnieją zakazy dowodowe, gdzie nie można korzystać z niektórych metod, w celu uzyskania dowodów (np. nielegalne podsłuchy, tortury).

2. Zasada swobodnej oceny dowodów - przy ocenie materiału dowodowego sąd związany jest obowiązujący prawem, zasadami logiki i doświadczeniem życiowym.

XV. Formy procesu i środki odwoławcze:

Proces kontradyktoryjny charakteryzują następujące atrybuty: 1) Zasada skargowości, która pozwala tylko stronom decydować o wszczęciu postępowania. Oznacza to, że proces nie może być wszczęty z urzędu przez sąd lub inny organ, który działa w imieniu władzy publicznej, np. prokuratora. 2) Zasada dyspozycyjności, która wiąże sąd wnioskami stron, co do uznania, cofnięcia, zmiany powództwa, czy też aktu oskarżenia. Sąd jest także związany wnioskami dowodowymi stron, a więc nie może prowadzić postępowania dowodowego z urzędu, jak też uwzględniać dowodów, na które nie powołały się strony.

Proces inkwizycyjny charakteryzują następujące atrybuty: 1) Postępowanie jest wszczynane z urzędu przez sąd lub organ władzy publicznej (np. prokuratora). 2) Sąd nie jest związany żądaniami stron a także wnioskami dowodowymi stron.

Współcześnie nie występuje „czysta” forma procesu kontradyktoryjnego ani inkwizycyjnego, a sądowe postępowanie procesowe ma „mieszaną” strukturę.

Postępowanie cywilne:

Proces - występują strony przeciwne. Nieproces - strony zainteresowane nie są przeciwne (np. rejestracja spółki cywilnej).

Stronami w postępowaniu cywilnym są powód i pozwany. Proces cywilny może się toczyć tylko na żądanie powoda, który składa pozew. Postępowanie cywilne jest płatne. Wpis pobierany jest od powoda. Sprawy niemajątkowe - opłaty stałe. Sprawy majątkowe - procentowo od przedmiotu sprawy. Po dokonaniu wpisowego sąd powiadamia powoda o terminie stawienia się na rozprawie. Powód zeznaje jako pierwszy i przedstawia dowody w sprawie. Strony mogą działać przez pełnomocników. Wyrok w sprawie musi się wypowiedzieć co do całości pozwu.

Postępowanie karne:

Stronami w postępowaniu są oskarżyciel i oskarżony.

Oskarżyciel publiczny - zarzuca oskarżonemu popełnienie przestępstwa w imieniu państwa (w RP jest nim prokurator)

Oskarżyciel prywatny - akt oskarżenia sporządza i składa osoba do tego uprawniona, a my jako oskarżyciel prywatny przedkładamy to oskarżenie w sądzie. Jesteśmy oskarżycielem prywatnym głównym. Oskarżyciel prywatny posiłkowy - występuje w procesie wraz z oskarżycielem publicznym i może popierać to co zawarte w akcie oskarżenia bądź dodać pewne kwestie. Nie musi się znać na prawie.

Oskarżony - do niedawna buła nim indywidualna osoba. Obecnie odpowiedzialność może ponosić podmiot zbiorowy. Oskarżonym może być wyłącznie człowiek. Podstawą odpowiedzialności jest wina. Popełnione przestępstwo jest świadome.

Domniemanie niewinności - każdy uznawany jest za niewinnego, o ile wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Nikomu nie wolno przesądzać o wyniku sprawy.

Prawo do obrony - posiada je każdy oskarżony, który może bronić się sam bądź za pomocą obrońcy (prywatnego lub z urzędu). Oskarżony nie musi odpowiadać na zadane pytanie, zabierać głosu w sprawie. Przyznanie się do winy nie stanowi o zakończeniu sprawy. Winę należy udowodnić. Sąd ma być przekonany o winie oskarżonego.

„In dubio pro reo” - wątpliwości działają na korzyść oskarżonego. Sąd musi uniewinnić oskarżonego jeżeli są jakiekolwiek wątpliwości.

Sąd wydaje wyrok - orzeka co do winy, a także co do kary.

Środki zaskarżenia - umożliwiają skorygowanie wadliwych decyzji organu I instancji mogą mieć charakter: kasacyjny, rewizyjny, apelacyjny.

System kasacyjny polega na tym, że organ II instancji, stwierdzając zasadność zaskarżenia, może decyzję organu I instancji tylko uchylić i przekazać do ponownego rozpoznania. Kasację może wnieść tylko adwokat lub radca prawny do Sądu Najwyższego

System rewizyjny polega na tym, że wobec zasadności zaskarżenia organ II instancji sam wydaje ostateczne rozstrzygnięcie, zmieniając zaskarżoną decyzję.

System apelacyjny polega na tym, że przed organem II instancji ponownie toczy się postępowanie jak przed organem I instancji, które obejmuje również postępowanie dowodowe.

Wymienione środki zaskarżenia w czystej postaci mają szereg wad. Stąd też w praktyce spotyka się formy, które w różny sposób łączą elementy przedstawionych środków zaskarżenia, co powoduje, że często nazwa środka odwoławczego nie odpowiada jego modelowym cechom.

XVI. Stosunek prawny i jego elementy:

Fakty prawne to wszystkie okoliczności, które powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunków prawnych. Okoliczności te wyznaczają obowiązujące normy prawne. Podział faktów prawnych można przedstawić w następujący sposób:

Zdarzenia to okoliczności, które są niezależne od woli podmiotów prawa, np. upływ czasu, który powoduje przedawnienie.

Działania to okoliczności, które są zależne od woli podmiotów prawa. Dzieli się je na czyny i akty prawne.

1.Czyny to zewnętrzne zachowania ludzi regulowane i kwalifikowane prawnie, które powodują powstanie skutków prawnych, choć nie zawsze wolą podmiotów było ich wywołanie. Czyny dzieli się na dozwolone oraz niedozwolone. Czyny dozwolone to zachowania nie nakazane oraz nie zakazane, np. znalezienie rzeczy. Czyny niedozwolone to zachowania zakazane przez normy prawne. Należą do nich przestępstwa karne, wykroczenia, deliety cywilne. Przestępstwo karne to zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zakazany w prawie karnym i zagrożony sankcją represyjną. Wykroczenia to czyny, które różnią się od przestępstw wysokością przewidzianej kary oraz trybem ścigania, co wynika z ich mniejszego społecznego niebezpieczeństwa. Deliety cywilne to czyny zakazane przez normy prawa cywilnego. Powodują obowiązek naprawienia szkody.

2.Akty prawne to oświadczenia woli zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. Wśród nich wyróżnia się akty normatywne, orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne, czynności prawne.

Akty normatywne to oświadczenia woli podmiotów, które mają kompetencje stanowienia norm generalno- abstrakcyjnych.

Orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne to oświadczenia woli podmiotów prawo stosujących. Wśród nich wyróżnia się orzeczenia konstytutywne oraz deklaratoryjne.

Czynności prawne to oświadczenia woli osób fizycznych i prawnych, które powodują powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunków prawnych. Czynności prawne dzieli się na jednostronne, np. testament, dwustronne i wielostronne, np. umowa kupna- sprzedaży. Natomiast „szerokie” rozumienie terminu czynność prawna odnosi się do oświadczeń woli regulowanych normami innych gałęzi prawa.

Podmiot stosunku prawnego:

Podmiotami stosunków prawnych są wszyscy, którzy na podstawie norm obowiązujących posiadają uprawnienia i obowiązki. W zależności od gałęzi prawa i typowych dla nich stosunków prawnych wyróżnia się różne rodzaje podmiotów prawa. Przykładowo podmiotami stosunków prawno- karnych są organy wymiaru sprawiedliwości oraz sprawcy czynów zakazanych. Podmiotami stosunków cywilno- prawnych są osoby fizyczne oraz osoby prawne.

Osobą fizyczną jest każdy człowiek od momentu urodzenia aż do śmierci. Z momentem urodzenia człowiek nabywa zdolność prawną, tzn. zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków. Zdolność prawna ma charakter nieograniczony, np. rasą oraz niestopniowalny, co oznacza, że nie można jej ograniczyć. Natomiast zdolność do czynności prawnych pozwala na rozporządzanie przez podmioty prawa przysługującymi im uprawnieniami i obowiązkami. Zdolność do czynności prawnych ma charakter stopniowalny. W polskim prawie cywilnym:

• pozbawione są zdolności do czynności prawnych osoby fizyczne, które nie ukończyły lat 13 oraz całkowicie ubezwłasnowolnione,

• częściową zdolność do czynności prawnych mają osoby fizyczne, które ukończyły lat 13 a nie ukończyły lat 18 oraz częściowo ubezwłasnowolnione,

• całkowitą zdolność do czynności prawnych mają osoby fizyczne, które uzyskały pełnoletniość, jeśli nie zostały częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione.

W prawie cywilnym pełnoletnimi są osoby fizyczne, które ukończyły lat 18; w prawie rodzinnym- mężczyźni, którzy ukończyli lat 21. Od tego generalnego unormowania są wyjątki, np. w przypadku zgody sądu na zawarcie małżeństwa zdolność do czynności prawnych nabywają kobiety, które nie ukończyły lat 18, a ukończyły lat 16 oraz mężczyźni, którzy nie ukończyli lat 21. Decyzją sądu nabywają pełną zdolność do czynności prawnych, nie tracąc jej wskutek rozwiązania małżeństwa.

W imieniu osób całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnionych oraz osób, które nie ukończyły lat 13 działają ustawowi opiekunowie, tzn. rodzice lub opiekunowie wyznaczeni przez sąd.

Osobą prawną w doktrynie przyjęło się nazywać każdą jednostkę organizacyjną, która w zakresie stosunków cywilnoprawnych posiada zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. W doktrynie prawniczej wyróżnia się dwa podstawowe typy osób prawnych: korporacje i zakłady.

Korporacja jest osobą prawną, która powstaje w wyniku zorganizowania się ludzi zmierzających do osiągnięcia wyznaczonych celów. Ludzie ci stają się członkami korporacji, decydują o sposobach działania korporacji, której najwyższą władzą jest zgromadzenie wszystkich członków. Ustala ono strukturę organizacyjną korporacji, powołuje organy reprezentujące korporację na zewnątrz oraz administrujące korporacją.

Zakład jest osobą prawną, której cel, sposób działania, a niekiedy również likwidację określa założyciel w statucie. Przeznacza on określony majątek na działalność zakładu, ustala strukturę organizacyjną zakładu, powołuje organy reprezentujące zakład na zewnątrz oraz administrujące zakładem. Fundacja jest szczególnym rodzajem zakładu. Jej powstanie, cel, sposób działania określa fundator w akcie fundacyjnym, przeznaczając określone mienie, które ma służyć urzeczywistnieniu celu fundacji. Podstawą działania fundacji jest jej statut określający organizację.

Osoby prawne powstają w sposób regulowany prawnie. Wyróżnia się trzy podstawowe tryby tworzenia osób prawnych: erekcyjny, koncesyjny, rejestracyjny.

Tryb erekcyjny polega na tym, że jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z mocy samego prawa z chwilą swego powstania, np. Skarb Państwa. Wynika to z postanowień kodeksu cywilnego.

Tryb koncesyjny polega na tym, że jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną na podstawie decyzji właściwego organu państwowego, np. sądu. Tak osobowość prawną uzyskują w Polsce spółki kapitałowe prawa handlowego, fundacje, stowarzyszenia.

Tryb rejestracyjny polega na tym, że jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną poprzez wpis do rejestru osób prawnych, który prowadzi organ państwowy, np. sąd. Tak osobowość prawną uzyskują w Polsce partie polityczne.

Regulowany prawnie jest też tryb likwidacji osób prawnych. Polegać on może na:

• decyzji kompetentnego organu osoby prawnej,

• decyzji kompetentnego organu państwa, który nie zezwala na dalszą działalność osoby prawnej,

• ogłoszeniu upadłości,

• upływu czasu, co dotyczy osób prywatnych, które zostały powołane na czas potrzebny dla realizacji wyznaczonego celu.

W imieniu osób prawnych oraz ich organów działają przedstawiciele oraz pełnomocnicy. Przedstawicielem osoby prawnej jest, np. dyrektor przedsiębiorstwa, pełnomocnikiem, np. radca prawny.

Sformułowano wiele różnych poglądów, które współczesna doktryna porządkuje mówiąc o tzw. teoriach osób prawnych. Wśród nich wyróżnia się: teorie fikcji i teorie substratu.

Zgodnie z teorią fikcji osoby prawne mają charakter osobowej fikcji prawnej pozwalającej przypisywać jednostkom organizacyjnym takie same cechy i uprawnienia jak osobom fizycznym. Ponieważ fikcję tę wprowadza prawo, to osoby te zyskały miano osób prawnych. Teorie substratu odrzucają twierdzenie, że osoby prawne są tylko fikcyjnie przez prawo spersonifikowanymi podmiotami. Istnieją one realnie, mają swój rzeczywisty substrat.

Przedmiot stosunku prawnego:

1. Rzeczy:

Są nimi przedmioty materialne, ruchomości i nieruchomości (gruntowe i budowlane). Nieruchomości budowlane - budynki ściśle związane z gruntem, a także samodzielne lokale wyodrębnione w budynkach. Dla nieruchomości można założyć księgę wieczystą. Na nieruchomości można ustanowić hipotekę. Wszelkie przeniesienie własności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

Rzeczy dzielimy również na: 1)oznaczone co do gatunku, 2) oznaczone co do tożsamości. Rzeczy oznaczone co do gatunku występują w większej liczbie egzemplarzy o tych samych cechach użytkowych (np. nakład 5000 książek, 1000 bochenków chleba). Rzeczy oznaczone co do tożsamości występują tylko w jednym egzemplarzu lub w większej ich liczbie aczkolwiek o wyróżniających je od innych cechach (np. książka z autografem).Rodzaje skutków rozgraniczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku i co do tożsamości:

• moment przejścia prawa własności na nabywcę;

Rzecz oznaczona co do gatunku w momencie fizycznego wydania rzeczy, a rzecz oznaczona co do tożsamości z chwilą zawarcia umowy.

• odpowiedzialność za zniszczenie cudzej takiej rzeczy;

W przypadku rzeczy oznaczonych co do tożsamości to nie ma takiej drugiej rzeczy, a koszt jej naprawy może przewyższyć jej wartość. W RP pod uwagę bierze się wartość historyczną rzeczy, wartość materialną, kolekcjonerską, a także emocjonalny stosunek do rzeczy.

Inny podział rzeczy: 1)używalne, 2)niezużywalne. Rzeczy zużywalne - używane zgodnie z ich przeznaczeniem przestaną istnieć (zgodnie z przeznaczeniem), np. mydło, żywność, paliwo. Rzeczy niezużywalne - można je nająć, a nie jedynie wypożyczyć(jak w przypadku rzeczy zużywalnych). Najem - czegoś od kogoś, na czas określony, uiszczając stosowną opłatę. Po upływie tegoż czasu następuje zwrot rzeczy w stanie nie gorszym niż przed jej najęciem. Pożyczka - po upływie pewnego czasu następuje zwrot takiej samej rzeczy o takiej samej wartości.

Rzeczy dzielimy na: 1)będące w obrocie, 2)którymi obrót jest ograniczony, 3)wyłączone z obrotu. Obrót - wszystkie czynności prawne: najem, dzierżawa, wpis w testamencie, kupno, sprzedaż.

*niektóre postaci energii są traktowane jak rzecz. Jak rzecz traktujemy również impulsy telefoniczne.

2. Prawa do czegoś:

Mogą być przedmiotem stosunków prawnych, o ile dadzą się przeliczyć na środki pieniężne (np. prawo do wygranej pieniężnej, prawo autorskie, akcje na giełdzie). Nie można nabyć prawa osobistego (np. do bycia autorem, podpisywania się pod tekstem czyjegoś autorstwa).

3. Zachowania:

Przedmiotem stosunku prawnego mogą być jakieś ludzkie zachowania (np. gra statystów w filmie; ochranianie cudzego mienia przez strażników, którzy często zachowują się w przewidziany w umowie sposób).

Treść stosunku prawnego:

Są to wzajemne prawa i obowiązki podmiotów stosunku prawego, ale tylko te, które są związane z przedmiotem tegoż stosunku.

1. Uprawnienia:

• mocne; u drugiego podmiotu stosunku prawnego istnieje obowiązek zachowania się w sposób zgodny z tym uprawnieniem

• słabe; albo nikt konkretny nie ma obowiązku zachowania się w określony sposób zgodny z danym uprawnieniem bądź też istnieje ktoś konkretny kto ma prawo lub go już nie ma do zachowania się w sposób zgodny z danym uprawnieniem (np. przedawnienie)

• zezwolenia; nikt nie ma obowiązku ani go nie będzie miał w celu zaspokojenia danego uprawnienia (np. zezwolenie na budowę)

Uprawnienia dzielimy również na te: 1)wobec rzeczy, 2)wobec osób, 3)wobec rzeczy publicznych. Uprawnienie wobec rzeczy - prawo do jakiejś rzeczy, z której można zaspokoić własne żądanie. Uprawnienie wobec osób - zobowiązanym do czegoś jest konkretna osoba niezależnie od tego czy coś posiada (np. poświadczenie kredytu przez żyranta). Uprawnienie wobec rzeczy

publicznej - wszyscy mamy takie same uprawnienia, ale nie możemy kwestionować praw innych osób.

2. Własność:

• „ius utendi” (prawo używania)

• „ius fruendi” (prawo czerpania pożytków naturalnych, które wynikają z samej natury rzeczy bądź cywilnych, w których dokonano czynności prawnych)

• „ius disponendi” (prawo pełnego dysponowania rzeczą, a nawet jej zniszczenie lub zbycie)

Prawo do własności jest prawem nieograniczonym. Nie można jednak robić użytku z tegoż prawa niezgodnie z porządkiem publicznym i obowiązującymi normami prawnymi. Pieniądz - rzecz przez nas nabyta, jej właścicielem jest NBP, a zniszczenie go jest przestępstwem.

Własność w RP można nabyć na 2 sposoby: pierwotny i pochodny (przejęcie tegoż prawa od kogoś). Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa niż sam posiada. Zakres uprawnień wynikających z innych praw zawsze porównuje się z prawem własności. Prawo własności - uprawnienie do rzeczy własnej. Pozostałe inne uprawnienia do rzeczy to uprawnienia do rzeczy częściowo własnej lub zupełnie cudzej.

Współwłasność - prawo do rzeczy przysługuje kilku osobom. W polskim prawie mamy 2 rodzaje współwłasności:

• w częściach ułamkowych; prawo do dysponowania, a nawet zbycia udziału bez zgody wspólnika

• łączna; brak możliwości zbycia udziału bez zgody wspólnika. Można zawrzeć mowę o podziale do używania („quod usum”).

Najczęstszym przykładem współwłasności jest spadek.

Z własnością, oprócz uprawnień, wiążą się również ciężary. W przypadku współwłasności ciężar spoczywa na wspólnikach. W razie konfliktu, gdy nie dochodzi do porozumienia stron, istnieje możliwość zniesienia współwłasności na drodze sądowej. Sąd bierze pod uwagę: 1)czy daną własność można podzielić w naturze? 2)o ile nie jest to możliwe to sąd przysądza prawo własności jednemu z właścicieli i nakład obowiązek spłaty pozostałych, 3)bądź też sąd nakazuje sprzedaż rzeczy i podział otrzymanej gotówki miedzy współwłaścicieli.

Przykładem współwłasności jest wspólnota mieszkaniowa.

Najem - korzystanie z cudzej własności bez prawa do czerpania z niej korzyści.

Dzierżawa - korzystanie z cudzej własności i czerpanie z niej korzyści (np. uprawa ziemi przez rolnika)

Prawo lokatorskie - używanie lokalu, prawo niedziedziczne (można się ubiegać o przyznanie lokalu w przypadku współmałżonka i dzieci). Jedynym dziedzicznym jest wniesiony wkład.

Prawo własnościowe - prawo dziedziczne, można z tego mieszkania czerpać korzyści, można dysponować prawem do tego mieszkania (nawet je sprzedać).

3. Zastaw:

ZASTAWCA<---------------------------RZECZ--------------------->ZASTAWNIK

DŁUŻNIK<----------------------------DŁUG---------------------->WIERZYCIEL

Zastaw nie może powstać bez długu. Zastaw jest tzw. czynnością realną, czyli dochodzi do skutku w chwili fizycznego przekazania rzeczy przez zastawcę. Zastawnikowi przysługuje szereg uprawnień do dysponowania zastawioną rzeczą, do dzierżawienia jej. Momentem przełomowym jest data spełnienia świadczenia. Do momentu spłaty długu wierzyciel, zastawnik ponosi odpowiedzialność za zastawiona rzecz, nie może nią w pełni dysponować (np. poruszać się zastawionym samochodem). Po upływie czasu, w którym nie nastąpi spełnienie świadczenia, zastawnik może w pełni dysponować, a nawet sprzedać rzecz. Zastawiona rzecz winna wrócić do zastawcy, dłużnika w stanie niepogorszonym.

Zastaw rejestrowy - fizyczne zabranie zastawu jest utrudnione (może nawet niemożliwe) lub nieracjonalne. Sądy powszechne prowadzą rejestr zastawców, który jest publicznie dostępny. Dokonuje się opisu na zastawionej rzeczy. W owym rejestrze można również sprawdzić czy dany dłużnik nie zalega ze spłatą innych długów. Rzecz może być zastawiona kilkakrotnie. Można ją sprzedać i jest to legalne.

4. Hipoteka:

Jest to zapis w księdze wieczystej dotyczący obciążenia nieruchomości długiem. Wpis ten nie ulega przedawnieniu. Kolejność zaspokojenia długu - wedle kolejności wpisu, kto pierwszy ten lepszy. Zalegając z podatkiem lub ZUS-em urzędy te korzystają z pierwszeństwa przed innymi wpisami w hipotece. Hipoteka przymusowa jest skuteczna od momentu ustanowienia, a nie od momentu wpisu. Z urzędu skarbowego można uzyskać zaświadczenie o tym, że na danej nieruchomości nie została wszczęta egzekucja (jest ono ważne 3 dni).

XVII. Formy tworzenia prawa:

Zalicza się do nich: stanowienie, umowę, zwyczaj oraz precedens.

Stanowienie norm prawnych jest doniosłą prawnie czynnością konwencjonalną organu państwa, przez którą nakazuje się, aby generalno- abstrakcyjne normy zawarte w przepisach aktu normatywnego były realizowane przez adresatów.

Współstanowienie jest rodzajem stanowienia polegającego na tym, że w czynności konwencjonalnej uczestniczą co najmniej dwa podmioty.

Umowa jest co najmniej dwustronnym aktem prawodawczym, polegającym na tym, że strony uczestniczące w umowie ustalają wiążące je normy generalno- abstrakcyjne. W drodze kontraktualnej tworzy się normy prawa międzynarodowego publicznego. W prawie krajowym forma umowy charakteryzuje procesy tworzenia norm w prawie pracy.

Zwyczaj jest bardzo złożoną formą tworzenia prawa. Polega na tym, że w społeczeństwie kształtuje się powszechna praktyka określonego postępowania w określonych okolicznościach,a zarazem kształtuje się przekonanie, że postępowanie to jest zgodne z jakimiś normami, które nazywa się normami zwyczajowymi. Normy zwyczajowe kształtuje się więc spontanicznie. Gdy organ państwowy podejmie decyzję na podstawie normy ukształtowanej zwyczajowo, to norma ta staje się normą prawa zwyczajowego.

Precedens jako sądowa decyzja tworząca prawo jest formą, która charakteryzuje systemy „common law”.

System prawa precedensowego (common law) charakteryzują następujące atrybuty:

• prymat ustawy w normatywnym systemie źródeł prawa,

• brak normatywnego rozdziału procesów tworzenia oraz stosowania prawa,

• sądy tworzą prawo,

• brak recepcji prawa rzymskiego

XVIII. Źródła prawa - różnorodność ujęć pojęcia:

Źródłem prawa w ujęciu normodawczym jest akt kompetentnego organu prawodawczego. Problematyką źródeł prawa w tym znaczeniu zajmują się szczegółowe dyscypliny prawnicze. Przedmiotem analizy są akty normatywne.

Źródłem prawa w ujęciu funkcjonalnym jest ogół czynników, które wpływają w danej sytuacji na to, że obowiązują normy o takiej a nie innej treści. Doktryna teoretyczno- prawna dzieli je na prawne i pozaprawne. Do czynników prawnych zalicza się obowiązujący system prawa oraz praktykę stosowania prawa. Do czynników pozaprawnych zalicza się doktrynę prawniczą, opinię społeczną.

Źródłem prawa w ujęciu walidacyjnym są w odniesieniu do systemów prawa ustawowego wszystkie reguły obowiązywania systemowego, którymi posługuje się doktryna i judykatura prawnicza.

Źródłem prawa w ujęciu decyzyjnym jest całokształt czynników, które powołuje organ w decyzji tworzącej prawo. Doktryna teoretyczno- prawna dzieli je na prawne i pozaprawne. Źródłem o charakterze prawnym są przede wszystkim odpowiednie przepisy wyrażające normy kompetencyjne. Czynnikami pozaprawnymi są czynniki kontekstu funkcjonalnego związane z otoczeniem społeczno- politycznym, które w istotny sposób wpływają na treść przepisów prawnych

Źródłem prawa w ujęciu informacyjnym jest ogół czynników, które dostarczają informacji na temat tego, co jest prawem obowiązującym w danym czasie i miejscu. W katalogu tych źródeł prawa mieści się oczywiście doktryna prawnicza.

Źródłem prawa w sensie formalnym nazywamy każdy akt, dokument, decyzję, którą w danym systemie uważa się za źródło norm prawniczych (ustawa, rozporządzenie, uchwała).

Źródłem poznania prawa są dokumenty i obiekty na podstawie, których możemy ustalić treść norm prawnych.

Oficjalne źródła prawa to wyłącznie dzienniki urzędowe promulgacyjne. Dziennik Ustaw, gdzie znajdują się ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe i Monitor Polski, który zawiera uchwały Rady Ministrów i zarządzenia ministrów.

Nieoficjalne źródła prawa to inne dokumenty i informacje przekazywane przez telewizję, gazety, radio, internet, publikacje literatury.

Samoistnym źródłem prawa nazwiemy każdą decyzję lub zasadę, która może stanowić samodzielną podstawę decyzji sędziowskiej. Wszystkie inne to niesamoistne źródła prawa: reguły, egzegezy, poglądy, doktryny, materiały komisji legislacyjnej, orzeczenia sądowe, materiały komparatystyczne, zasady i reguły pozaprawne.

XX. Język aktu prawnego - rodzaje pojęć:

Język prawny to język tekstów prawnych zawartych w opublikowanych aktach normatywnych. Język prawniczy to język doktryny oraz judykatury prawniczej.

Jaką funkcję pełni język prawny i prawniczy? Otóż w języku prawnym na plan pierwszy wysuwa się funkcja regulacyjna. Wypowiedzi zawarte w tekstach prawnych mają kształtować przyszłe zachowania ludzi. Funkcja informacyjna jest drugorzędna, podporządkowana funkcji regulacyjnej. Natomiast w języku prawniczym funkcja informacyjna odgrywa znacznie większą rolę. Język prawniczy informuje przede wszystkim o tym, jaka jest treść obowiązujących norm wysłowionych w opublikowanych aktach normatywnych, jak te normy funkcjonują w praktyce społecznej.

W języku prawnym głównie są formułowane wypowiedzi normatywne, które wskazują co należy, a czego nie należy czynić lub co wolno czynić, innymi słowy, co jest nakazane, zakazane, dozwolone. W języku prawniczym występują wypowiedzi, które są zdaniami o normach. Informują one, jakie normy obowiązują, podają charakterystykę tych norm. Są to więc wypowiedzi drugiego stopnia i one przeważają w języku prawniczym, podczas gdy w języku prawnym przeważają wypowiedzi normatywne, które są wypowiedziami pierwszego stopnia.

W akcie prawnym zawarte są pewne wskazania dla twórców przepisów prawnych. Nieumiejętność tworzenia przepisów prawnych prowadzić może do podważenia autorytetu państwa.

2. Podziały a klasyfikacje:

Jakich pojęć używa się w tekście?

• ostrych bądź nieostrych;

Pojęcia ostre - nie budzą wątpliwości w rozumieniu i stosowaniu prawa. Akty prawne zawierające pojęcia nieostre pozostawiają luzy interpretacyjne. Pojęcie nieostre nie pozwala rozstrzygnąć o każdym obiekcie, czy podpada pod pojęcie czy też nie.

• zamkniętych lub otwartych;

Pojęcia zamknięte - granice, zasięg tych pojęć jest stały, nie zmienia się. Tekst prawny wyznacza wszystkie kryteria stosowalności dla danego terminu tak że organ stosujący prawo nie może go zastosować w żadnych innych, nie podanych przez normodawcę okolicznościach. Pojęcia otwarte - pozostawiają luzy interpretacyjne, np. samochód ciężarowy. Tekst prawny wymienia tylko niektóre kryteria stosowalności dla danego terminu, tak że można go zastosować również w innych niż wymienione w tekście prawnym sytuacjach.

• klasyfikacyjnych lub typologicznych;

Pojęcie klasyfikacyjne - zawiera cechy, które powinien spełniać desygnat, aby być podmiotem aktu prawnego. Każdy obiekt, który posiada określoną cechę podpada pod dane pojęcie, a każdy, który jej nie posiada nie podpada pod to pojęcie (np. pełnoletni). Pojęcie typologiczne - wskazanie pewnych cech z przyzwoleniem (również, w szczególności, zwłaszcza), np. młodzieniec.

XXI. Budowa tekstu aktu prawnego.

Tekst prawny - dokument, w którym zawarte są normy prawne. W każdym akcie normatywnym można wyróżnić 2 podstawowe części: nieartykułowaną i artykułowaną.

Tekst prawny rozpoczyna nagłówek, w którym wymienia się rodzaj aktu normatywnego, datę jego ustanowienia, tytuł, czyli określenie normowanej w akcie materii. Podanie podstawy prawnej jest obligatoryjnym elementem każdego aktu wykonawczego (nie spotyka się jej oczywiście w przypadku ustaw). W ustawach, gdy zachodzi potrzeba wyraźnego wskazania celów wydania aktu normatywnego zamieszcza się preambułę. Omawiana część tekstu prawnego jest w doktrynie określana mianem części nieartykułowanej oraz nienormatywnej.

Zasadnicza część tekstu prawnego jest określana mianem części artykułowanej oraz normatywnej, bowiem składa się z przepisów prawnych, które zawierają normy prawne. Wyróżnia się następujące jednostki redakcyjne przepisów: artykuły, ustępy, paragrafy, litery i punkty. Zgodnie z dyrektywami techniki prawodawczej przepisy umieszcza się w następującej kolejności: 1) przepisy ogólne, 2) przepisy szczegółowe, 3) przepisy przejściowe i dostosowujące, 4) przepisy końcowe.

Przepisy ogólne zawierają normy ogólne wyznaczające podmiotowy i przedmiotowy zakres regulacji, zakres stosunków wyłączonych spod regulacji, definicje legalne.

Przepisy szczegółowe zawierają normy, które regulują psychofizyczne zachowanie ludzi oraz wyznaczają ważność czynności konwencjonalnych.

Przepisy przejściowe i dostosowujące zawierają normy regulujące oddziaływanie nowego aktu normatywnego na stosunki ukształtowane w czasie obowiązywania dotychczasowego prawa.

Przepisy końcowe obejmują: 1) przepisy uchylające (derogacyjne), 2) przepisy o wejściu w życie aktu normatywnego, 3) przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej aktu normatywnego.

Przepisy uchylające (derogacyjne). Do elementarnych zasad techniki prawodawczej należy zaliczyć regułę zakazu stosowania derogacji milczącej i nakazu stosowania derogacji wyraźnej. Zgodnie z pierwszą z tych reguł nie jest dopuszczalne poprzestanie na domyślnym uchyleniu przepisów lub przepisu poprzez samo odmienne uregulowanie danej sprawy. Zgodnie z regułą nakazu stosowanie derogacji wyraźnej w przepisie uchylającym należy wyczerpująco wymienić przepisy, które się uchyla. Powinno się przy tym uchylać akty normatywne w całości, bez pozostawiania w mocy poszczególnych ich części, a tym bardziej pojedynczych przepisów.

Przepisy o wejściu w życie aktu. Każdy akt normatywny powinien określać termin swojego wejścia w życie. Jako zasadę przyjmuje się, iż akt normatywny nie może wejść w życie z dniem ogłoszenia. Między ogłoszeniem aktu a jego wejściem w życie musi upłynąć pewien okres czasu. Jest to tzw. vacatio legis. Zasady techniki prawodawczej przyjęły jako regułę okres 14 dniowy jako „vacatio legis”.

Przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej aktu wprowadza się w przypadku tzw. „ustaw czasowych” (epizodycznych).

Fakty prawne

działania

zdarzenia

akty prawne

czyny

czynności prawne (jednostronne, dwu- i wielostronne)

niedozwolone

(przestępstwa karne, wykroczenia, deliety cywilne)

akty

normatywne

dozwolone

orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne

(konstytutywne i deklaratoryjne)

---