Wstęp do prawodawstwa.
WYKŁAD
Prawo jako zjawisko społeczne.
Funkcja organizacyjna - organizuje życie społ., zachowania ludzi i kontroluje je (obok prawa istnieją inne systemy normatywne - moralność, religia, obyczaj, kultura organizacji)
Twórcą i wykonawcą prawa jest państwo przez swoje uprawnione organy.
Normy prawne to dyrektywy skierowane do określonego adresata, nakazują lub zakazują określonego zachowania w danych okolicznościach.
Cechy systemu prawnego:
- relacje międzyludzkie,
- nie dotyczy relacji człowieka do siebie samego,
- nie dotyczy zjawisk przyrody, chyba, że odniesienie do stosunków międzyludzkich,
- tylko sytuacje uchwytne zewnętrznie,
- wyraża wartości i potrzeby ogólnospołeczne,
- system aksjonomatyczny (aksjologia - nauka o wartościach),
- powstaje w procesie decyzyjnym,
- prawo jest żywe, powstaje i można się z nim zapoznać,
- prawo podlega formalizacji,
- jest formułowane i sankcjonowane przez społeczeństwo.
Postawy wobec prawa:
Legalizm - przestrzeganie wynika z szacunku dla systemu prawnego,
Oportunizm - nie naruszenie prawa z obawy przed karą,
Konformizm - naśladowanie zachowań innych osób - przestrzegających prawa
Perswazyjność prawa - jest możliwe nie podporządkowywanie się normom prawa.
Wzorzec zachowania => norma => przepis => akt
Prawo - wzory zachowań uznane za właściwe, będące obowiązkiem, dyscyplinujące do danego zachowania
Prawo jako przedmiot badań naukowych
Iuris prudentia - nauka prawa z czasów Rzymu.
Nauka: 1. proces badawczy - poznanie otaczającej rzeczywistości; 2. uporządkowany zespół twierdzeń zweryfikowanych jako prawdziwe/prawdopodobne poprzez metody badawcze.
Nauka powstaje dzięki potrzebie człowieka, pędowi do wiedzy; pełni funkcje kulturotwórcze i kształtujące światopogląd.
Wiedza naukowa powstaje na gruncie wiedzy potocznej, jest bardziej ogólna, teoretyczna i bardziej pewna.
Prawa nauki są dynamiczne, mogą zostać obalone.
Na powstanie nauki pozwolił rozum, pojęciowe myślenie, eksperymentowanie, obserwacja.
Nauka dzisiaj to niekończąca się działalność ludzka, dąży do poszerzenia pola badawczego, do poznawania otaczającego świata, do ciągłego weryfikowania twierdzeń, które istnieją i powstają.
Podmiot nauki - wycinek rzeczywistości, nie tylko materialne - kultura
Przedmiot nauki - człowiek, myślący
Metoda badawcza - podejście do badanego zjawiska, sposób dochodzenia do twierdzeń
Specyficzne metody prawa: formalno-dydaktyczna (logiczno-językowa)
Cel nauki - poznawczy albo praktyczny
Podział nauk:
IV pne Arystoteles - nauki szczegółowe - astronomia, geometria, logika, medycyna
Do XIX ne nauki historyczne - pamiec, teoretyczne - rozum, sztuki - wyobraźnia.
Podział A. Comte (kryterium mieszane: przedmiot, podmiot, metodologia): nauki abstrakcyjne - o prawach kształtujących rzeczy (prawo), nauki konkretne - o zespołach faktów - medycyna, botanika
Engels: nauki o przyrodzie nieożywionej, o przyrodzie żywej, społeczne
Dedukcja - wnioskowanie z tw. Podstawowych - aksjomatów, przyjętych bez dowodu.
Indukcja - od obserwacji pojedynczych do ogolnych tw.
Podział nauk prawnych (prawoznawstwa):
Dogmatyka prawa
Historia państwa i prawa
Historia doktryn politycznych i prawnych
Teoria państwa i prawa
Dogmatyka prawa - szczegółowe nauki o gałęziach prawa obowiązującego.
Gałąź prawa - zbiór norm regulujących daną dziedzinę stosunków społ. (materialne - prawa i obowiązki, formalne - sposób ich dochodzenia)
Celem nauk dogmatycznych jest komentowanie i objaśniania norm prawnych, porównywanie, analiza problemów języka. Badanie tekstów aktów normatywnych ze względu na język i logikę (analiza formalna języka). Ocenianie obowiązującego prawa pod względem potrzeb społecznych, propozycje dla praw nowych, związek z praktyką prawniczą.
Historia państwa i prawa - dzieje ustroju państwa i prawa, geneza i rozwój, prawidłowości.
Historia doktryn politycznych i prawnych - poglądy badaczy z przeszłości, geneza państwa i prawa, cele doktryny, sposób wyrażenia
Teoria państwa i prawa - tworzy uogólnienia, pojęcia dla dogmatyki
Metodologia prawoznawstwa:
Metoda logiczno-językowa (formalno-dydaktyczna) - analiza tekstów prawnych, za jej pomocą ustala się znaczenie treści norm prawnych, czy istnieje podstawa obowiązywania, związki między normami. Prawo w tym ujęciu to zbiór norm postępowania, skierowany do danych adresatów, należycie ustanowiony i ogłoszony.
Podejście socjologiczne/realistyczne - badanie efektywności oddziaływania prawa
Metoda psychologiczna - prawo jako czynnik wpływający na ludzkie zachowanie, badanie świadomości, kultury prawnej, przeżycia międzyludzkie, uprawnienia, obowiązki, Petrażycki - emotywne podejście do prawa.
Podejście aksjologiczne - prawo = zespół norm zbudowany na podstawie wartości, prawotwórcza chce te wartości szerzyć i ochraniać.
Komparatystyka - porównywanie obowiązującego i historii, zasady i instytucje wspólne
Wielopłaszczyznowe podejście - właściwe.
Prawoznawstwo - iuris prudentia, wiedza o prawie i badania nad prawem, nauka społeczna, humanistyczna, specjalizacja, złożony przedmiot badań i metodologia. Centralny przedmiot badań to teksty aktów normatywnych (język prawny przepisow). Swoiste dla prawoznawstwa jest badanie prawa jako zespołu wypowiedzi językowych i jako zespołu specyficznych norm postępowania, najczęściej metoda formalno-dydaktyczna (logiczno-językowa)
Źródło prawa - decyzje organów władzy publicznej mają charakter generalny (nie związany z konkretnym podmiotem, nie indywidualny) oraz abstrakcyjny (powtarzalny charakter, zachowania mogące wystąpić, nie konkretny).
Związek z państwem, prawo tworzone przez państwo, legitymizuje państwo.
Prawo (formalno-dydaktycznie) - zespół regulacji należycie ustanowionych w odpowiedniej formie przez kompetentne organy.
Prawo stanowione (pozytywne) - samodzielny, precyzyjny, zespół norm postępowania (wypowiedzi o zachowaniu) ustanowiony i chroniony przez państwo, zabezpieczony legalnym przymusem, zgodny z przyjętymi procedurami i niezależny od innych systemów normatywnych.
Cechy prawa - dotyczy zew., zachowań, ustanowione przez uznany, kompetentny podmiot, przestrzeganie jest gwarantowane przymusem władzy publicznej. Dotyczy ono zachowań międzyludzkich.
Prawo materialne - reguluje treść stosunków, uprawnienia/obowiązki stron
Prawo formalne - sposób dochodzenia do uprawnień, egzekwowania obowiązków, sankcji
Prawo przedmiotowe - zespół norm kiedyś i obecnie
Prawo podmiotowe - uprawnienia służące podmiom w relacjach
Funkcje prawa: 1. stabilizacja - zapewnienie ładu społ., 2. dynamizacja - umożliwienie wprowadzenia zmian, 3. ochrona, 4. represja, 5. kontrola, 6. wychowanie, 7. regulacja, 8. organizacja.
Norma prawna
Z językowego punktu widzenia należy do typu wypowiedzi. Wypowiedź, zwraca się do osoby lub grupy z żądaniem określonego zachowania się w danych okolicznościach.
Norma: Adresat, określone zachowania, okoliczności.
Norma się różni od wypowiedzi ocennych i opisowych. Norma nie jest zdaniem w sensie logicznym. Wypowiedzi opisowe są, ocenne nie są, ekspresja uczuć. Oceny pierwotne - oceniają coś samo w sobie, brak odniesienia do innych rzeczy, oceny wtórne - wiążą oceniany podmiot z układem odniesienia.
Norma postępowania - wypowiedź o funkcji sugestywnej, wpływa na czyjeś zachowanie w danym kierunku.
Dyrektywy instrumentalne, celowościowe - wskazują co czynić, czego nie robić, aby osiągnąć pożądany stan rzeczy. Mogą być prawdą lub fałszem.
Norma postepowania niczego nie opisuje, nie jest ani prawdą ani fałszem.
Wyróżnienie - normy zasadnicze (powinieneś zawsze w danym terminie zwracać długi) i instrumentalne (powinieneś zwracać długi w terminie, jeśli chcesz, aby w przyszłości Ci pożyczono).
Optatyw - konstrukcja pośrednia między normą, a wypowiedzią oceniającą (byle nie padało) nie ma adresata, często na temat zjawiska, na które nie ma wpływu.
Podsumowując norma postępowania wpływa na adresata, aby postąpił w określony sposób. Musi być w treści określony adresat, wskazane określone zachowania oraz okoliczności, w których ma się tak zachować.
Podziały norm:
Normy indywidualne - określony imiennie adresat, szczegółowo, co do tożsamości - Jan No
Normy generalne - szeroko ujęty adresat, kto, Prezydent RP
Normy abstrakcyjne - zachowania powtarzalne, które mogą wystąpić w nieokreślonej liczbie przypadków
Normy konkretne - zachowania jednorazowe, nie powtarzalne
Aby wypowiedź stała się normą musi posiadać uzasadnienie.
Uzasadnienie aksjologiczne - adresat podporządkowuje się ze względu na wartości
Uzasadnienie teleologiczne - skuteczność osiągnięcia celu
Uzasadnienie tetyczne - ustalenie przez podmiot, który posiada do tego kompetencje przy zachowaniu ustalonej procedury
Norma prawna jest skuteczna jeżeli:
stwierdza się istnienie stanów rzeczy, które są skutkami normy,
przynajmniej niektóre ze skutków są oceniane jako stany rzeczy zgodne z normą,
określone stany rzeczy nie wystapiłyby, gdyby nie było normy.
Behawioralne uzasadnienie - norma spotyka się z posłuchem adresatów w większości przypadkow
Sankcja skupiona - stosowana przez zinstytucjonowane organy
Sankcja rozsiana - reakcja z zewnątrz (w innych systemach normatywnych)
Sankcja musi być na tyle dolegliwa, aby adresat wolał postąpić zgodnie z normą
Norma prawna charakteryzuje się abstrakcyjnością (powtarzalne przypadki), generalnością (szeroki katalog adresatów), tetycznym uzasadnieniem (ustalona przez kompetentny podmiot z zachowaniem procedury), działa prospektywnie.
Abstrakcyjność i generalność zapewnia formalną równość wobec prawa.
Normy powstają jako abstrakcyjne i generalne, stosowanie prawa - konkretne i indywidualne.
Norma prawna - wypowiedź językowa generalna i ogólna, zawiera reguły powinnego zchowania. Odpowiada na pytania kto, w jakich okolicznościach, jak powinien postąpić.
Koncepcja 3-członowa: Hipoteza, Dyspozycja, Sankcja
Hipoteza - elementy podmiotowe - określenie adresata, przedmiotowe - określenie okoliczności
Jeżeli rzecz najęta ma wady, które ograniczają jej przydatność do użytku najemca może żądać odpowiedniego obniżenie czynszu za czas trwania wad.
Dziecko po dojściu do pełnoletniości może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki nie później jednak jak w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości.
W zasadzie nie spotyka się przepisów bez hipotezy.
Dyspozycja wyznacza zakres normowania danej normy, czyli klasę zachowań zakazanych, zakazanych, dozwolonych adresatom w okolicznościach określonych w hipotezie.
Nakaz może mieć 2 formy:
jeden typ zachowania nakazany, adresat nie może się od niego uchylić
jeden typ podstawowy i drugi typ fakultatywny, który w określonych okolicznościach adresat może wybrać.
Normy dyspozytywne w prawie cywilnym. Zobowiązania przemienne, upoważnienia przemienne - facultas alternativa. (zastępcza służba wojskowa)
Dozwolenia słabe - zachowania, którymi prawo się nie zajmuje (ubiór, towarzystwo, czas wolny)
Czyn kontra czynność konwencjonalna.
Czyn - faktycznie się dziejące czynności psycho-fizyczne
Czynności konwencjonalne - czynności psycho-fizyczne o specjalnym znaczeniu, aby je prawidłowo odczytać potrzeba znać regułę. Istniejące reguły nadają im inne znaczenie niż wynikaloby to z ich znaczenia psycho-fiz. oraz faktycznych skutków
Czynności prawne - wymagają złożenia oświadczenia woli, zmierzają do wywołania określonych skutków prawnych; każda czynność prawna jest konwencjonalną, nie każda konwencjonalna jest prawną; czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej zamierzone, ale także wynikające z ustawy, zwyczaju, zasad życia społ.
Wola może być wyrażona przez każde zachowanie ukazujące ją w sposób dostateczny.
Dozwolenie mocne - uregulowane prawnie, rodza określone skutki prawne.
Sankcja - kara za złamanie dyspozycji, jeżeli hipoteza ziściła się
3 typy sankcji:
1. represyjne - typowo karne, kiedy adresat narusza zachowaniem ludzkie życie, zdrowie, mienie, porządek publiczny. Mają pozbawic naruszającego wartościowych dobr - wolności, materialnych, prawa wykonywania zawodu, rodzicielskich, publicznych. Funkcje represyjne, zaspokajanie sprawiedliwości, prewencja ogólna - odstraszanie potencjalnych sprawców, potencja indywidualna - dla danego sprawcy, aby nie ponownie; typowe dla prawa karnego
2. egzekucyjne - 2 postaci: a) wykonanie bezpośrednie - adresat nie zachował się zgodnie z dyspozycja, choć powinien był (grzywna, eksmisja - bezprawnie zajęty lokal, rozbiórka - budowa bez pozwolenia); b) wykonanie zastepcze - jężeli nie da się przywrócić poprzedniego stanu, restytucja niemożliwa (oszpecenie, zniszczenie unikatowego przedmiotu).
3. sankcja nieważności - dana czynność uznana za pozbawioną mocy prawnej, brak skutków prawnych, bo czynność niezgodna z obowiązującym prawem.
2 rodzaje nieważności:
Bezwzględna (ex tunc) - z mocy prawa - dotyka czynności prawnej od samego początku, czynności nie wywołują skutków prawnych, skutki wywołane uznane za niebyłe
Względna (ex nunc) - adresat występuje z wnioskiem do organu o jej ustalenie, dopiero z chwilą orzeczenia, wcześniejsze skutki czynności są ważne (dokonanie czynności prawnej przez osobę, która nie mogła)
Koncepcja norm sprzężonych Landego: 1. Norma sankcjonowana 2. Norma sankcjonująca
Hipoteza i Dyspozycja sankcjonowanej jak w 3 czlonowej
Hipoteza sankcjonującej - fakt naruszenia normy sankcjonowanej
Dyspozycja sankcjonującej (sankcja właściwa) - 2 adresatów, pierwotny - adresat sankcjonowanej - obowiązek poddania się sankcji, wtórny - organ wykonujący sankcję
Norma sankcjonująca jest posilkowa - stosowana tylko, gdy naruszenie sankcjonowanej, ściganie nie zawsze ma miejsce (powództwo prywatne a brak wystąpienia do sądu)
Prawotwórstwo - prawo to efekt zamierzonej, opartej o konkretną wiedzę i celowej polityki tworzenia prawa
Proces kształtowania się prawa - czynniki polityczne, ekonomiczne, ideologiczne, socjotechn.
Proces prawotwórczy (działalność organów państwa) - stanowi o ustaleniu źródeł prawa (fontes iuri) - odpowiednio zorganizowany i sformalizowany proces wydawania aktów normatywnych, uprawnione, kompetentne organy, nadanie prawa w konstytucji/ustawie w ramach kompetencji.
Fontes iuri - źródła prawa - pojęcie teoretyczne
Źródło prawa - 1. akt normatywny, 2. pierwotna przyczyna powstania, 3. materiały historyczne, 4. tekst prawny, 5. działalność prawotwórcza
System źródeł prawa - ogół obowiązujących w państwie aktów normatywnych, odpowiednio uchwalonych i ogłoszonych.
Wg Wróblewskiego - kompleksowa analiza źrodeł prawa:
zagadnienia normodawcze - kto, w jakiej formie wydał akt normatywny,
zagadnienia funkcjonalne - czynniki wpływające na treść przyszłego prawa, reguły wykładni treści prawa,
zagadnienia walidacyjne - ustala się czy dana norma prawna została utworzona w ramach przysługujących kompetencji prawotwórczych przy zachowaniu odpowiedniej formy i trybu, czy uzyskała moc prawną i czy jej nie utraciła
zagadnienie decyzyjne
kwestie dotyczące źródeł wiedzy o prawie
Wg Ziembińskiego - normatywna koncepcja źródeł prawa - to co się dzieje w społ., można uznać za prawo
uzasadnienie prawowitości podstaw systemu prawa - konstytucja
kompetencje organów do stanowienia prawa
zwyczaj w państwie i prawie, precedens - czy jest faktem prawotwórczym
określenie funkcjonujących reguł egzegenezy - interpretacja i wnioskowania
Przy precedensie prawnym decyzja organu państwowego w danej sprawie od momentu ogłoszenia staje się wiążąca dla sądów niższej instancji.
System prawa - system norm powiązanych hierarchicznie i treściowo, a także instytucji prawnych oraz norm wywnioskowanych z prawa na podstawie reguł egzegenezy.
Prawo kontynentalne - stanowione, ustawowe, Anglosaskie - powszechne, precedensowe
Prawo stanowione - podstawa ustawa organu parlamentarnego, najważniejsza konstytucja, potem ustawy zwykłe, inne akty muszą być z nimi zgodne (konstytucyjność - zgodność z konstytucją, legalność - zgodność z ustawami). Rozdzielenie prawotwórstwa od stosowania.
Prawo precedensowe - dopuszczenie tworzenia prawa w oparciu o szczegółowe, przez sędziów: NZ, Australia, Filipiny, Izrael, USA, Kanada, UK
Ratio defidenti - oparcie się o orzeczenie innego sądu
Umowy międzynarodowe bilateralne lub multilateralne. Prawo wew., a zew. Różnice w katalogu źródeł, sposoby odpowiedzialności, rodzaje sankcji. Umowy międzynarodowe są źródłem prawa, jeżeli chodzi o prawa i obowiązki podmiotowe. Konstytucje państw zazwyczaj uznają umowy międzynarodowe za część swojego systemu prawnego, chyba że umowa musi być potwierdzona ustawą parlamentu.
Relacje prawo wew. - porządek międzynarodowy, 1. umowa może zobowiązywać państwo-stronę umowy do wprowadzenia określonych zmian w porządku krajowym. Wprowadzenie takiej normy dopiero po zmianie w prawie wew. (akces do UE) 2. dana umowa jest źródłem prawa - niesie za sobą stanowienie uprawnień i obowiązków, nadaje się bezpośrednio do stosowania w prawie wew. Można uznać, ze takie prawo obowiązuje ex propio rigore - zaraz po ratyfikacji albo wymaga potwierdzenia aktami prawotwórczymi - recepcja prawa.
Zwyczaj (prawo zwyczajowe) - praktyczny i utrwalony sposób zachowania się, pożądany przez większość członków społeczności, powstaje spontanicznie, najczęściej anonimowe, grupowe autorstwo. Adresat zwyczaju musi go uznać za słuszny, za swój - internacjonalizacja. Prawo zwyczajowe - sankcjonowanie zwyczaju przez władze publiczne (najwieksza rola w średniowieczu wczesnym). Zwyczaj istotny w prawie międzynarodowym publicznym, w prawie handlowym, w cywilnym. Ustalone zwyczaje mają pierwszeństwo przed normami dyspozytywnymi.
Precedens (prawotworcza praktyka organow panstwa) w Polsce nieuznawany. U Anglosasow źródło prawa. Tam sędzia ustala ratio decidenti - reguła decyzji i obita dicta - mniej istotne. W innych postępowaniach ratio decidenti wykorzystywane, równość wobec prawa.
Umowa - może być formą tworzenia prawa, prawo międzynarodowe, w wew. - zbiorowe układy pracy
Stanowienie prawa - akt świadomy, zamierzony, celowy, podlega procesom formalizacji, akt prospektywny - działa w przyszłość, konstytutywność - tworzenie/znoszenie normy prawnej, akt władzy publicznej, przez kompetentne organy, odpowiednia procedura, odpowiednia forma.
Racjonalność prawodawcy - cele możliwe do osiągnięcia i wyznaczone środki do ich realizacji, koszty nie większe niż wartość prawa, stanowienie wg jednego, spojnego systemu wartości.
Zasady ogólne procesu stanowienia prawa ustalone w Konstytucji:
- jakie fakty mają charakter prawotwórczy - katalog hierarchia źródeł prawa
- ustalenie kompetencji do tworzenia prawa, zwłaszcza najwyższej rangi,
- tryb ustawodawczy - stanowienie tylko przez dane organy zgodnie z procedurą - władza ustawodawcza może stanowić prawo w granicach upoważnienia, w celu wykonania prawa (rozporządzenia do ustaw)
- jawność i właściwa publikacja prawa,
- istnienie systemu kontroli konstytucyjności i legalności aktów prawnych.
Zasady prawa
Normy szczególnego rodzaju, o wiążącym charakterze. Może być sformułowana wprost w tekście (rzadko) lub gdy się ją da odtworzyć z wielu przepisów prawa. Wiążący charakter może opierać się na powszechnym przyjęciu i braku przepisów wykluczających. Zasady prawa mają wysoką rangę w hierarchii (wiele w konstytucji) - równość wobec prawa, praworządne działanie władzy publicznej, wolność, suwerenność narodu, podział władzy. Zasady wyznaczają kierunek działań, wskazują wartości dla prawodawcy i do stosowania.
Zasady prawne w rozumieniu ścisłym - zasady prawa pozytywnego, mają zasadniczy charakter, wyinterpretowane z tekstu za pomocą wykładni językowej, wyinterpretowane bezpośrednio lub na podstawie dyrektyw systemowych lub funkcjonalnych.
Zasady postulaty - nie są normami prawa pozytywnego, nie są logicznymi konsekwencjami tych norm
Zasady nie są stosowane jak inne normy
Zasady prawne wywodzą się z prawa rzymskiego:
- presumptio boni vili - domniemanie dobrej woli, w karnym niewinności,
- nullum crimen, Nulla poena sine lege - czyn zabroniony i kara muszą być precyzyjnie określone,
- odpowiedzialność odnośnie miejsca i czasu popełnienia czynu,
- lex retro non agit,
- zasada praw i wolności obywatelskich,
- zasady praw politycznych jednostki,
- zasada prawa socjalnych i ekonomicznych - nauka, opieka zdrowotna, pomoc socjalna, ochrona własności prywatnej
Hierarchia źródeł prawa RP
Konstytucja, Ustawy Konstytucyjne, Ustawy Zwykłe, Umowy międzynarodowe ratyfikowane, Rozporządzenia z mocą ustawy, Rozporządzenia (cała RP, bezwzględnie obowiązują), prawo lokalne.
Materie konstytucyjne - muszą być w konstytucji: charakter państwa, system organów władzy, podstawy ustroju społ-gosp-polit., prawa i wolności obywatelskie, sposoby zmiany konstytucji (latwo - elastyczna, trudno - sztywna)
Ratyfikacja ustawowa konieczna dla umow międzynarodowych dotyczących: układow politycznych, wojskowych, sojuszy, pokoju, praw i wolności obywatelskich, członków organizacji międzynarodowych, finansowe obciążanie państwa, inne określone w Konstytucji
Materia ustawowe - musi być w ustawie - prawa i wolności obywateli, organizacja aparatu państwa
Rozporządzenia z mocą ustawy - Prezydent RP w razie wojny i nie ma możliwości obrad Sejm, na następnym Sejmie muszą być zatwierdzone
W drodze wyjątku uchwały Sejmu i Senatu - regulamin funkcjonowania
Rozporządzenia: Prezydent, Rząd, Minister, Premier - zawsze do ustawy, Dz.U.
Rząd - Uchwały - nie powszechnie obowiązujące, akty kierownictwa wew.,
Minister, Prezydent (zarządzenia, postanowienia - nie powszechnie obowiązujące)
Prawo miejscowe - terenowe rządowe, samorząd terytorialny
ĆWICZENIA - część 2 - reszta w innym pliku
Prawo stanowione a inne systemy norm społecznych
Prawo - zbiór państwowych najróżniejszych uregulowań
Inne systemy normatywne - moralne, zwyczajowe - zasady współżycia społ., religijne
Relacje między prawem a innymi systemami normatywnymi: 1. zbieżne - najlepiej, 2. rozbieżne - konflikt, konieczność wyboru (aborcja, eutanazja), 3. indyferentne (obojętne) - uregulowane w 1 systemie a nie w 2.
Normy moralne - regulują postępowanie, jako zasługujące na pochwałę lub naganę.
G.Jellinek - prawo to minimum moralności, system prawny ma być częścią składową systemu moralnego, państwo zapewnia przymusem realizację norm moralnych, które muszą być przestrzegane
L.Petrażycki - normy prawne są różne od moralnych. Prawo to stosunek usprawnieniowo-zobowiązujący, a moralność to jedynie obowiązki. W państwie unitarnym jest jeden system prawny, a uniwersalnej moralności nie ma. Prawo zabezpieczone sankcją państwa, moralność wyrzutem sumienia lub reakcją społeczną. Normy prawne są precyzyjne, sformalizowane, moralne bardziej ogólne.
Norma prawna, właściwości, budowa
Istota prawa.
Kierunek prawno-naturalny - najstarszy, oprócz regulacji państwa istnieje prawo natury, formułuje wzory, ideały, wartości ponadczasowe, w ujęciu tomistycznym - objawienie woli Boga. System prawa państwowego powinien się podporządkować Ius divie. Współcześnie nie od Boga, ale naturalne prawa przyrodzone jednostce, prawo naturalne nie ma mocy uchylania stanowionego.
Kierunek pozytywistyczny - prawo = zespół norm prawnych ustanowionych i gwarantowanych przez państwo przymusem. Nawet prawo niesprawiedliwe jest prawem. Suwerenna władza tworzy prawo - jedyny i najważniejszy zbiór reguł postępowania. Prawo - rozkaz władcy XIX w. John Austin. Odmiana marksistowska - zespół norm ustanowionych przez państwo, wyrażający wolę klasy panującej ekonomicznie, Polit., ideolog., dla zabezpieczenia interesów posługująca się państwem.
Podejścia:
formalno-dogmatyczne - prawo = zespół regulacji należycie ustanowionych, odpowiednia forma i sankcja państwa.
psychologiczne - przeżycia psychiczne jednostek o 2-stronnym charakterze imperatywno-atrybutowym, przekonanie o istnieniu obowiązku i odpowiadającemu uprawnieniu drugiej osoby, norma moralna - tylko przeżycie obowiązku
aksjologiczne - zespół norm postepowania oparty na wartościach, aby je urzeczywistnić i chronić
realistyczne (socjologiczne) - zespół reguł, ujawnia istnienie w zachowaniu społecznym, nie tylko prawo w aktach, ale i w działaniu, realizm prawniczy
wielopłaszczyznowe - cechy wszystkich podejść łącznie.
Język prawny - język tekstów normatywnych, sztuczny, słownictwo, styl, czas teraźniejszy
Język prawniczy - dzieło prawników, przy interpretowaniu tekstów normatywnych, formułowaniu wypowiedzi o prawie obowiązującym (premia łacińskie)
Prawo obowiązujące - zespół wypowiedzi prawodawcy o powinnym zachowaniu ujety w formę pisemną i posiadających szczególną strukturę wew., będący w związku z innymi formami wypowiedzi.
Wypowiedzi normatywne, ocenne i opisowe.
Norma prawna - najmniejszy, niepodzielny element prawa, stanowiący strukturalną całość. Reguła zachowania, daje odpowiedź na pytanie, kto, w jakich warunkach, jak powinien się zachować i co się dzieje jeśli się tak nie zachowa.
Norma prawna jest abstrakcyjna i generalna. Stosowanie prawa konkretne i indywidualne.
Abstrakcyjność - dotyczy zachowania, które może wystąpić w nieokreślonej liczbie przpadków (powtarzalność) Kazuistyka prawa - szczegółowość norm prawnych
Generalność - kierowanie do pewnej kategorii adresatow, nie do konkretnego adresata (kto, sprzedawca, premier RP).
Uzasadnienie norm prawnych:
tetyczne - prawem podmiotu do stanowienia norm prawnych
aksjologiczne - wartościami etycznymi, moralnymi, społ.
teleologiczne - skutecznością osiągania danego celu.
Własności normy prawnej:
ogólny charakter - regulowanie typowych stosunków społ., ta sama miara podobnych Zachowań
opisuje zachowania uchwytne zew., nie mniemania, opinie
państwo stanowi i sankcjonuje normę, gwarantuje jej skuteczność, charakter HETERONOMICZNY (nie autonomiczny - oparta o przekonanie wew.)
Hierarchiczne podporządkowanie różnych norm prawnych, różna moc obowiązywania
Prospektywność - oddziaływanie na przyszłość.
Funkcje: ustalają uprawnienie i obowiązek adresata, podstawa oceny zachowania, rozstrzyganie konfliktów, spajanie społ. w całość.
Budowa normy prawnej:
Hipoteza - określa warunki, w których adresat ma zachować się jak w dyspozycji
Dyspozycja - określa zachowanie zakazane, nakazane, dozwolone
Sankcja - kara dla adresata, który w warunkach z hipotezy nie dopełnił dyspozycji
Elementy podmiotowe hipotezy - określenie adresata
Elementy przedmiotowe hipotezy - określenie okoliczności, stany, zjawiska zew. Wobec adresata
Adresaci prawa karnego - organy wymiaru sprawiedliwości
Dyspozycja. Zakaz - zachowanie niedopuszczalne, Nakaz - albo 1 powinne zachowanie, ewentualnie fakultatywny wybór z kilku.
Dozwolone jest wszystko co nie jest prawnie nakazane lub zakazane (nie dotyczy organów państwowych, które działają tylko w ramach określonych kompetencji)
Sankcje
represyjna - za dokonanie czynu zabronionego, pozbawienie ważnych dóbr - życia, wolności, praw obywatelskich, wykonywania zawodu, rodzicielskich. Funkcje - resocjalizacja, izolacja, odstraszanie
egzekucyjna - przymusowe wykonanie zachowania zgodnego z prawem, przywrócenie stanu sprzed naruszenia, wymuszenie danego zachowania (grzywna)
nieważności - uznanie za nieważną czynności prawnej podjętej niezgodnie z prawem obowiązującym
Czynność prawna - świadome, zgodne z prawem zachowanie adresatow, poprzez złożenie oświadczenia woli, w celu wywołania skutków prawnych.
Nieważność od początku (ex tunc) - nie ma skutków prawnych, jeśli były to uznane za niebyłe
Nieważność względna (ex nunc) - od decyzji organu, wcześniejsze skutki ważne
Koncepcja 3-członowa: HDS, sankcji nie ma w prawie konstytucyjnym, w międzynarodowym
Koncepcja norm sprzężonych (J. Lande). Norma redagowana za pomocą sankcjonowanej i sankcjonującej, obie z hipotezy i dyspozycji, żadna nie jest normą samoistnie.
Hipoteza sankcjonowanej - adresat i okoliczności zachowania
Dyspozycja sankcjonowanej - powinne zachowanie dla adresata w okolicznościach z H
Hipoteza sankcjonującej - fakt naruszenie sankcjonowanej
Dyspozycja sankcjonującej - 2 adresatow, pierwotny - nie dopełnił dyspozycji sankcjonowanej, a miał, wtórny - organ państwa, wymierza sankcje
Norma sankcjonująca - posiłkowa
Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia.
Zaistnienie szkody 2 osoby, wina podmiotu, dyspozycja - nakaz, KC
Z ważnych powodow każdy z małżonków może zażądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej zarówno ustawowej, jak i łącznej.
Uprawnienie, KRiO
W razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności przyjmując 1 miesiąc ograniczenia wolności za równy 15 dniom pozbawienia wolności.
KK - materialne, skazanie, zbieg przestępstw - min. 1 ograniczenie wolności, min. 1 pozbawienie wolności
Pracodawca zatrudniający pracownikow w warunkach działania substancji rakotwórczych powinien zapewnić okresowe badania lekarskie także:
po zaprzestaniu kontaktu z tymi substancjami,
po rozwiązaniu stosunku pracy na wniosek zainteresowanego.
Prawo pracy, nakaz
Organy administracji publicznej przestrzegają z urzędu swojej właściwości miejscowej i rzeczowej.
Organ jest ograniczony do swoich kompetencji podmiotowych i do zakresu lokalnego swojego władztwa, dyspozycja w formie nakazu. Uporządkowanie działań organów, zapobiegania omnipotencji. Prawo administracyjne
Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim.
Zakaz bigamii. KRiO.
Kto zawiera małżeństwo mimo, że pozostaje w związku małżeńskim podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
Sankcja za bigamie, grzywna - sankcja egzekucyjna. KK
Każda osoba wezwana w charakterze świadka jest obowiązana stawić się i złożyć zeznania.
Nakaz, prawo proceduralne karne/administracyjne.
Na świadka, który bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie można doprowadzić świadka.
Doprowadzenie świadka to sankcja egzekucji - wykonanie bezpośrednie
Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej Sędzia Sądu Najwyższego nie może pozostawać w innym stosunku pracy za wyjątkiem pracy w charakterze profesora w szkole wyższej lub placówce naukowo-badawczej.
Zakaz podejmowania dodatkowej pracy w charakterze umowy o prace.
ZAKRES NORMOWANIA WYZNACZA DYSPOZYCJA
Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia, może jednak bez podania przyczyny odmówić składania wyjaśnień lub odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania.
Procedura karna, dozwolenie. Oskarżony => Skazany => Osadzony
Oskarżony musi mieć obrońcę przed Sądem Okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub pozbawiono wolności.
Rejonowy => okręgowy => apelacyjny
Sprawa poważna - rejonowy się nią nie zajmuje
Zbrodnia - czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności ponad 3 lata LUB Areszt tymczasowy
Nakaz, procedura karna
Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczenia mu środków utrzymania, jeżeli znajduje się w niedostatku, w zakresie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego dla zaspokojenia swoich usprawiedliwionych potrzeb.
Cel - możliwość dochodzenia roszczeń alimentacyjnych. KRiO
Niedostatek, usprawiedliwione potrzeby - sąd każdorazowo rozstrzyga
W zakresie możliwości - wysokość
Dozwolenie
Testament sporządzony pod przymusem jest nieważny.
Sankcja nieważności od udowodnienia przymusu, KC
Organ właściwy nakazuje w drodze decyzji rozbiórkę obiektu budowlanego lub jego części (sankcja) będącego w budowie lub wybudowanego bez wymaganego pozwolenia na budowę lub zgłoszenia.
Postępowanie administracyjne, egzekucyjna sankcja - wykonanie bezpośrednie
Praworządność
Wg jednych wynik historycznego rozwoju, wykształcenia się instytucji, wg innych nieodłączny związek z prawem.
Podejście formalne - przestrzeganie prawa bez względu na treść
Podejście materialne - przestrzeganie prawa zależnie od treści
Wg jednych praworządność dotyczy tylko organów państwa, wg innych także org. społ., obywatele
Praworządność powstala jako sprzeciw wobec państwa absolutnego, jako realizacja praw naturalnych.
2 podejścia: albo idea praworządności albo stan faktyczny w państwie
Idea staje się zasada ustrojową - w konstytucji
Stan faktyczny - organy państwa respektują prawo obowiązujące
Nie ma praworządności jeżeli:
organy państwa naruszają prawo, 2. państwo nie piętnuje łamania prawa, 3. przymus legalny stosowany wobec nie naruszających prawa.
Właściwości prawa potwierdzające praworządność:
stabilność, brak częstych, radykalnych zmian,
brak działania prawa wstecz, zwłaszcza przy nakładaniu obowiązków,
należyte ogłaszanie prawa - znajomość swoich praw i obowiązkow,
prawo ma być zbiorem jasnych regulacji - mało nieostrych zwrotów i zbyt rozbieżnych interpretacji,
Prawo wystarczająco abstrakcyjne i generalne - bezstronny arbitraż,
Unikanie sprzeczności wew. Prawa, działanie państwa zgodnie z prawem
Gwarancje materialne praworządności - sposób organizacji życia społ., Polit., ekon., - demokracja publiczna, wolność słowa, zgromadzeń
Gwarancje formalne praworządności (instytucjonalne) - mechanizmy kontroli przy tworzeniu i stosowaniu prawa przez państwo.
Wieloinstancyjne, niezawisłe sądy, odwołanie od decyzji administracyjnej do NSA
Gwarancje konstytucyjności i legalności prawa - Trybunał Konstytucyjny
Odpowiedzialność funkcjonariuszy za naruszanie konstytucji i ustaw - Tryb. Stanu
RPO
Demokratyczne państwo prawne.
Koncepcja mieszczaństwa walczącego z absolutyzmem monarchy
Praworządność działania administracji (związanie administracji ustawą)
Niezawisłość sądów
Podział władz
Władza wykonawcza tylko rozporządznie do ustaw dla wykonania ich
To liberalna idea państwa prawnego, formalne państwo prawa, państwo ustaw
Pozytywistyczne państwo prawa - porządek prawny wyłącznie prawo stanowione, ustawa uzasadnieniem i przejawem
Formalne państwo prawne:
Prymat prawa stanowionego nad innymi porządkami normatywnymi
prymat konstytucji i ustaw w systemie źródeł prawa
Materialne państwo prawne
Gwarancje państwa dla praw i wolności obywatelskich
Prymat prawa stanowionego nad innymi porządkami normatywnymi
prymat konstytucji i ustaw w systemie źródeł prawa
instytucjonalne i proceduralne gwarancje praw podmiotowych obywateli.
Praworządność - rządy prawa, oparte na prawie
Rozumienie szerokie - państwo i obywatele, os. Fiz., os. Prawne
Rozumienie wąskie - państwo, a reszta - przestrzeganie prawa
Zasada ustrojowa - demokratyczne państwo prawne w art. 2 konstytucji.
Najpierw formalne, później materialne
Rewolucja francuska podział na sfery prywatne i państwowe, związanie administracji prawem
Formalne państwo prawa - dochowuje praw
Materialne państwo prawa - jakie ma być to prawo? Zgodne z naturalnym, z innymi systemami normatywnymi, jakość prawa
Instytucje sprzyjające - kontrolują proces tworzenia i stanowienia prawa - Sądy powszechne, administracyjne, NIK
Procedury sprzyjające - nie działanie prawa wstecz, wolne, demokratyczne wybory
Dla demokratycznego państwa prawnego konieczne jest społeczeństwo obywatelskie - społ. ludności, która chce i może brać udział w życiu społ., poziom kultury, aktywność
Luka prawna - błąd prawodawcy
Luz normatywny - działalność zamierzona, daje możliwość swobody działania organom
Przepisy prawne i podziały
Przepis prawny - pewna całość gramatyczna, jednostka redakcyjna aktu normatywnego, forma redagowania norm prawnych - treści
Norma prawna - byt konstrukcyjny, przepis prawny - byt gramatyczny. Normy zakodowane są w przepisach, odkodowywanie w trakcie interpretacji.
rzadko norma jest rekonstruowana z 1 przepisu, 2. częściej z wielu przepisow.
Zatem przepis prawny: 1. redaguje 1 normę, 2. redaguje fragment normy, 3. redaguje fragmenty kilku norm, 4. istnieją przepisy o wątpliwej/bez normatywności.
W procesie wykładni konieczne łączenie fragmentów norm z wielu przepisów.
Jerzy Lande - 2-stronny charakter uprawnienie-zobowiąznanie (cywilne)
Przepisy o wątpliwej normatywności:
charakterystyki ustrojowe - Konstytucja oraz charakterystyka celów i założeń ustaw (prawo gosp.)
definicje legalne - prawodawca ustala znaczenie użytych terminów
leges imperfectae - przepisy nie przewidujące skutków złamania, konstytucyjne, administracyjne
Podziały
Ze wzg na treść: 1. materialne - budowanie norm prawnych odnośnie stosunków między podmiotami prawa, 2. formalne - procedury realizacji prawa materialnego. Do formalnego zalicza się fikcje prawne - świadome przyjęcie przez prawotwórcę nieistniejącego stanu faktycznego za istniejący i wyciąganie określonych skutków prawnych.
Stopień konkretności: 1. konkretne - formułuja dyspozycję, 2. blankietowe - bez dyspozycji, ale zamiast niej uprawnienie dla organu do sformułowania jej w przyszłości, 3. odsyłające - bez dyspozycji, ale informują gdzie znaleźć dyspozycji. Odesłania wewnątrz systemowe lub pozasystemnowe - do innych systemów normatywnych
Zasięg obowiązywania: 1. Prawo uniwersalne (ius universale) - całe państwo, z reguły stanowione przez organy najwyższe - Sejm, Prezydent, Rząd, Minister, 2. Prawo miejscowe (ius particulare, ?ius gentum?) - prawo miejscowe, wycinek państwa
Moc stosowania: 1. bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) - dyspozycja kategoryczna, nie można zachować się inaczej, 2. względnie obowiązujące (ius dispositivum) - dyspozycja sformułowana tak, że adresat może z niej skorzystać, ale może wzór zachowania zmodyfikować (charakter pomocniczy).
Przepisy powszechnie obowiązujące zindywidualizowane - w hipotezach oznaczona grupa adresatow
Przepisy kierownictwa wewnętrznego - zwierzchnicy wydają podwładnym służbowym
Przynależność do gałęzi prawa
Stopień ogólności/szczegółowości - ogólne (generalis) - szeroki zakres spraw i adresatów, szczegółowe (specialis) - wyjątki i odrębne uregulowania
Funkcja w systemie prawa, rozstrzyganie lub nie o obowiązywaniu innych: 1. derogacyjne - uchylają dotychczasowe uregulowania w pewnej sferze, mogę akt normatywny uchylić w całości, dokonać częściowej zamiany, zachować część w mocy albo uchylenie czyste - zniesienie i zastąpienie innymi, 2. kolizyjne - rostrzygają który przepis w danym czasie i miejscu ma zastosowanie, 3. przejściowe - intertemporalne - sposób postępowania ze stanami faktycznymi, powstałymi pod starym prawem, kwalifikowanych prawnie, gdy stare uregulowanie zastępiono nowym.
Powództwo wytacza się (dyspozycja) przed sądem pierwszej instancji w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania.
Wytoczenie powództwa - założenie sprawy, rozpoczęcie sprawy - 1 instancja, miejsce zamieszkania - art. 25 KC, złożenie do niewłaściwego sądu - przekazanie i powiadomienie.
Właściwość rzeczowa - zakres spraw rozpatrywanych przez dany sąd
Właściwość instancyjna
Formalny, konkretny, powszechnie obowiązujący, ius cogens, ogólny
Małżonkowie mogą przez umowę współwłasność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.
KRiO, materialne, konkretnie, powszechnie obowiązujące, ius dispositivum, szczegółowy
Do Działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności.
Był spadek, strony się zgodziły.
Odesłanie wewnątrzsystemowe, nie bezpośrednio (wprost), ale trzeba je dostosować - prawo materialne.
Gdy zajdzie przyczyna rozwiązania spółki odbywa się jej likwidacja, chyba że wspólnicy umówili się o inny sposób zakończenia działalności spółki.
Prawo materialne, konkretne, powszechnie obowiązujące, dyspozytywne, KC
O możliwości zawarcia małżeństwa w stosunku do każdej ze stron decyduje jej prawo ojczyste.
Prawo międzynarodowe prywatne, przepis kolizyjny, minimalny wiek, płeć, kolejne małżeństwo, stopień pokrewieństwa
Stosunek prawny
Wg 1. model zachowań powinnych wyznaczany prz dyspozycję normy prawnej - J. Lande, 1 jest powinien, a 2. może zachować się w pewien sposób - podejście abstrakcyjne.
Whg. 2. empiryczne lub realne -
Szczególność stosunku prawnego polega na tym, że zachowania podmiotów są wyznaczone przez normy prawa stanowionego. Realizacja norm prawnych, 1 zobowiazany, 2 uprawniony. Istnieje dopóki wystepuje uprawnienie/zobowiązanie.
Stosunek prawny jest czasowy - można wskazac początek, trwanie, zakończenie.
Stosunki 2-stronne lub wielostronne.
Zdarzenia prawne - wyszczególnione w hipotezach norm prawnych fakty (zdarzenia).
Zdarzenia prawne - zdarzenia faktyczne, z którymi norma prawna wiąże powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego.
Fakty - zdarzenia prawne niezależne od woli podmiotu (śmierć, powódź, upływ czasu)
Działania - zdarzenia prawne zależne od woli, działania dzieli się na: 1. czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych (1a - czynność prawna, 1b - orzeczenie sądu, 1c - akt administracyjny), 2. inne czyny - nie istotne czy wola osoby działającej zmierzała do powstania, zmiany, wygaśnięcia stosunku prawnego (czyny dozwolone/czyny niedozwolone)
Czynności prawne - działanie, oświadczenie woli osoby zmierzające do powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Co najmniej 1 oświadczenie woli - czynność jednostronna (testament).
Orzeczenia sądowe - działanie sądu stwierdzające w oparciu o przepisy istnienie stanu prawnego - orzeczenie deklaratoryjne; orzeczenia tworzące nowy, nie istniejący wczesniej stan prawny - orzeczenia konstytutywne
Akty administracyjne - dzialania organu administracji, w ramach kompetencji, przewidziane prawem konsekwencje
Elementy stosunku prawnego: podmioty, przedmiot, uprawnienie, obowiązek.
Podmioty - co najmniej 2 osoby, które SA lub mogą być uczestnikami stosunku prawnego. Prawo absolutne - skierowane do wszystkich podmiotow (erga omnes)
Podmiotami stosunku prawnego mogą być tylko podmioty prawa (ten kto może posiadac uprawnienie i obowiązek) - os. Fiz., os. Praw., organy panstwa.
Osoba fizyczna - człowiek od urodzenia do śmierci (o ile panstwo mu nadaje podmiotowość prawna), dla pelnego uczestnictwa powinien posiadac zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.
Zdolność prawna - może być podmiotem uprawnien i obowiązków, nie można człowieka pozbawic
Zdolność do czynność prawnych - możliwość nabywania praw, zaciagania zobowiązań, możność skladania oświadczenia woli w celu tworzenia, zmiany, zakończenia stosunku prawnego. Wiek, ubezwłasnowolnienie
Pelna zdolność - pełnoletni, niepełnoletni w związku małżeńskim
Ograniczona - 13 lat, czesciowo ubezwłasnowolnieni (kuratela), postepowania o ubezwłasnowolnienie się toczy (opiekun tymczasowy)
Brak - poniżej 13 lat, ubezwłasnowolnienie, czynność przez nich dokonana jest niewazna.
Zdolność ogolna - lat 18, zdolność specjalna - nizszy wiek, węższy zakres - praca od 16.
Zdolność do działań prawnych - możliwość nabywania praw, zaciagania zobowiązan przez dzialanie - czynności prawne i przez czyny (nie)dozwolone. Szersza o czyny.
Osoby prawne - nie fizyczne i nie organy panstwa, organizacja wyposazona w przymiot osobowości- samodzielne podmioty praw i obowiązków. Gmina miejska (municipium), stowarzyszenia (universitas personarum), korporacja - Rzym, w feudalizmie - cechy i gildie. Po rewolucji - prywatne i panstowe osoby prawne.
Jedne teorie neguja istnienie osob prawnych inne je uznaja.
Teorie uznające osoby prawne za zjawiska nierealne:
Teoria fikcji - Savigny, osoby prawne są fikcjami.
Teoria majatku celowego Brinz - osoba prawna - bezpodmiotowy majatek sluzacy celowi społ. lub gosp.
Teoria interesu Ihering - nie osoba prawna ale jej członkowie, przy zakładowej destynariusze - odnoszący korzysc z dzialania
Teoria kolektywnej własności (Planiol) - osoba prawna - własność kolektywu
Teorie realistyczne uznaja osobe prawna:
Teoria organiczna - Gierke - osoba prawna na wzor organizmu z wlasna wola.
Osoby prawne dziela się na korporacje i zakłady.
Korporacja - zrzeszenie osob fizycznych (substrat ludzki). Zakład - cel, dzialanie, określone w statucie. Struktura organizacyjna i wyodrębniony majatek (substrat majatkowy).
W polskim prawie brak definicji. Skarb panstwa i te, którym nadadza przepisy. KSH.
Powstanie osoby prawnej:
tryb erekcyjny - powolanie aktem normatywnym, decyzja organu panstwa
tryb koncesyjny - inicjatywa oddolna założycieli, panstwo wydaje koncesje (zezwolenie)
tryb rejestracyjny - meldunkowy, normatywny. Wpisanie do rejestru.
Zakres praw i obowiązków określają przepisy oraz statut.
Likwidacja - decyzja organow statutowych, decyzja organow panstwa.
Przedmiot stosunku prawnego
Wg 1. - dobra materialne i niematerialne, wg 2. - zachowanie podmiotow - dzialanie lub zaniechanie
Uprawnienie
Przepisy nie nakładają obowiązku zachowania w dany sposób, ale pozostawiaja wybor zachowania.
Zadzhowania nie nakazane i nie zakazane, prawo podmiotowe
Obowiązek
Nakazane lub zakazane dyspozycja zachowanie i sankcja. Tylko 1 rodzaj zachowania. Korelacja obowiązek 1 - uprawnienie 2. obowiązek
System prawa
System prawny = całokształt obowiązujących w danym czasie norm prawnych, uporządkowanych w oparciu o pewne kryteria.
Cechy systemu prawa:
Jednolitość - dzielo jednego panstwa
Różnorodność - tworzenie norm w roznych obszarach stosunkow spol.
Zupełność - zbior uregulowan zupełny, regulacja wszystkich możliwych stanow faktyznych, wolność od luk
Określony stopien niesprzeczności - niektóre sprzeczności SA nie do usuniecia. Sprzeczności wew. - przepisy roznie reguluja to samo, usuwanie poprzez reguly kolizyjne, sprzeczności zew. - wynikaja z dynamiczności stosunkow spol., prawo nie nadaza za ich zmiana - usuwane poprzez wykladnie prawa.
Prawo przedmiotowe - całość obowiązującego w panstwie prawa.
Pionowy system - hierarchia aktow prawa
Poziomy - tresc regulowanych stosunkow spol
Kryterium przedmiotowe - podzial na dzialy, galezie prawa
Instytucja prawna - zespol przepisow normujących pewien typowy stosunek spol.
Prawo przedmiotowe - (bliskie pojeciu prawa w ogole) - całokształt norm prawnych zawartych w przepisach prawa o cechach abstarakcyjnosci i generalności, które stanowia podstawe decyzji organow stosujących prawo.
Prawo podmiotowe - sfera uprawnien podmiotu prawa
Teoria woli - Savigny, Windscheid - podmiot może dzialc wg wlasnej woli
Teoria interesu - Ihering - chroniony prawnie interes jednostki
Teoria mieszana
Leon Duguit - solidarystyczna - nie ma praw podmiotowych
Podmiotowe pierwotne w koncepcji prawno-naturalnej
Przedmiotowe pierwotne w koncepcji pozytywistycznej
Prawo publiczne vs prawo prywatne
Kryterium interesu (Domitius Ulpan) - prawo publiczne dotyczy panstwa rzymskiego, prywatne dotyczy interesu poszczególnych osob
Kryterium podmiotowe (równorzędność i nierownorzednosc) - Berling, Somlo - 1. stosunki miedzy panstwami, 2. stosunki panstwo - obywatel, 3. stosunki miedzy obywatelami. Tam gdzie panstwo to publiczne, gdzie nie to prywatne.
G. Jellinek - w prawie publicznym stosunki nierownorzednosci, w prywatnym równorzędność.
3. Kryterium ochrony prawa (dochodzenia prawa) Thon - Prawo publiczne - naruszenie powoduje automatyczna reakcje panstwa, prywatne jest ścigane na wniosek obywateli.
Galezie prawa = różny przedmiot, normy regulujące określony rodzaj stosunkow spol.
Międzynarodowe prawo publiczne - stosunki miedzy panstwami
Konstytucyjne - zasady ustroju spol, Polit, struktura aparatu panstwa, podstawowe prawa i obowiązki podmiotow prawa
Administracyjne - organizacja, działalność organow administracji, stosunki obywatel-administracja, działalność wladcza i gosp.
Finansowe - regulacja gosp. Pieniężnej panstwa. Dochody i wydatki panstwo, oplaty obywateli, system bankowy
Cywilne - stosunki majatkowe organy panstwa, podmioty zbiorowe niepaństwowe, osoby fiz. Międzynarodowe prawo prywatne - jakie prawo stosowac do stosunkow majatkowych obywateli roznych panstw i obywateli-panstw.
Prawo handlowe, wekslowe, czekowe
Prawo rodzinne - małżeństwo, opieka, rodzina
Prawo pracy
Prawo karne - czyny zabronione przez panstwo, represje, zobowiązanie organow do walki z przestępstwami
Prawo rolne - własność i uzytkowanie ziemi na cele rolnicze
Wykladnia prawa
Wykladnia prawa - operacja myslowa, ustalenie jakie normy SA zawarte w przepisach i co oznaczaja. Ustalenie wypowiedzi prawodawcy - normy, jako nie budzące wątpliwości..
Oczywiste nie podlega interpretacji
Opisowe teorie wykładni prawa - jak prawo jest interpretowane, czynniki wpływające
Normatywne teorie wykładni prawa - jak proces interpretacji powinien wyglądać
Statyczne - subiektywne, znaczenie prawa stale od uchwalenia do uchylenia. Pewność prawa i bezpieczeństwo prawne.
Dynamiczne - obiektywne. Znaczenie prawa jest zmienne, norma po uchwaleniu zyje wlasnym zyciem, norma się może dostosowac do aktualnych potrzeb
Wykladnia wiazaca - oficjalna - autentyczna, legalna, praktyczna w tej grupie
Wykladnia niewiazaca - nieoficjalna - doktrynalna
Wykladnia autentyczna - interpretuje organ, który wydal akt normatywny, powszechnie obowiazujaca
Wykladnia legalna - organ ma kompetencje do dokonywania każdej wykładni, niezależnie od tego, kto wydal (wykladnia ustaw - Trybunal Konstytucyjny) wykladnia legalna ogolna - wszelkie sprawy; wykladnia legalna delegowana - określony zakres
Wykladnia praktyczna (sadowa) - organy panstwa, sady. Wykladnia operatywna - 1. dla konkretnego rozstrzygniecia, 2. organ odwoławczy - wiaze organ 1 instancji, 3. przekazanie do Najwyższego celem wykładni w danej sprawie, wiaze sad w danej sprawie
Wykladnia doktrynalna - naukowa, pomocnicza
Metody wykładni:
Gramatyczna - jezykowa, analiza tekstu normatywnego, ustalenie znaczenia normy za pomoca dyrektyw językowych
Systemowa - zestawienie normy z innymi z aktu, galezi, kazda norma jest czescia większej całości i trzeba się odnosic do innych
Historyczna - badanie okoliczności powstania - projektow ustaw, porównanie z już nieobowiązującymi
Logiczna - wynikanie logiczne, przyczynowe oraz oceniające, obowiązują nie tylko normy prawne, ale i ich konsekwencje:
z celu na środki - skoro pozwolono na pewne czynności, to pozwolono na to co do nich prowadzi
A minori ad minus (wolno wiecej to wolno mniej)
A maiori ad maius (nie wolno mniej to nie wolno wiecej)
A contrario - wnioskowanie z przeciwieństwa
Celowosciowa - odwolanie do ratio legis - celu dla którego norma wydana
Wykladnia stwierdzajaca - interpretatio declarativa - zgodne wyniki językowej z innymi
Wykladnia rozszerzajaca - interpretatio extensiva - slowom prawodawcy nadane znaczenie szersze
Wykladnia zawezajaca - interpretatio restrictiva
Istnieja 2 normy sprzeczne - wykladnia uchylajaca - interpretatio derogans
Stosowanie i obowiązywanie prawa.