PRAWO TRAKTATÓW

Historia prawa traktatów i kodyfikacji prawa międzynarodowego publicznego

PRAWO TRAKTATÓW

• Współczesne stosunki międzynarodowe trudno sobie wyobrazić bez istnienia umów międzynarodowych

• Ostatnie stulecie uczyniło z dotychczasowego zwyczaju - normy pisane

• Niezależnie jakimi sprawami obecnie się zajmujemy - prawem morza, ochroną środowiska, współpracą gospodarczą - znajomość powstawania, stosowania, interpretowania, nieważności i wygaśnięcia umów międzynarodowych jest absolutnie niezbędna

PRAWO TRAKTATÓW

• Umowa jest jedną z najstarszych instytucji prawa międzynarodowego

• Jedną z najstarszych znanych umów jest traktat pomiędzy Ramzesem II a królem Hetytów Hatuszilem II zawarty w 1292 r. p.n.e.

• Ale umowy zawierały też państwa - miasta greckie, umowy znane były w starożytnym Rzymie, miastach włoskich, Bizancjum, państwa arabskie, ruskie, północnoeuropejskie

PRAWO TRAKTATÓW

• Pierwsze umowy międzynarodowe to przymierza i traktaty pokoju

• Do połowy XIX wieku zawarto około 8000 różnego rodzaju umów

• Na koniec pierwszej wojny światowej w mocy było około 10000 umów

• Za czasów Ligi Narodów zawarto około 5000 umów

• W okresie funkcjonowania ONZ zarejestrowano około 35000 umów w tym około 2000 wielostronnych

PRAWO TRAKTATÓW

• Wiele umów nie jest rejestrowanych

• - albo są o krótkim okresie funkcjonowania

• - albo są tajne, dotyczą spraw wojskowych, pomocy wzajemnej na czas wojny, sojuszy zaczepno-odpornych itd

PRAWO TRAKTATÓW

• Eksplozja ilości umów międzynarodowych związana jest przede wszystkim z

• - koniecznością regulowania spraw szczegółowych (zwyczaj jako ogólny tego nie zapewniał), powoływanie do życia organizacji międzynarodowych, powstanie w efekcie dekolonizacji około stu nowych państw

• Zjawiska te przyczyniły się do masowego regulowania zjawisk z zakresu stosunków międzynarodowych umową, odsuwając na dalszy plan zwyczaj międzynarodowy jako nie dość precyzyjny

PRAWO TRAKTATÓW

• Wraz ze zwiększaniem się ilości umów międzynarodowych oraz dziedzin współpracy regulowanych przy pomocy umowy międzynarodowej powstawały i powstają normy dotyczące powstawania, stosowania i wygaśnięcia umów międzynarodowych

Pierwsze kroki ku kodyfikacji

• Kongres wiedeński 1815 - okazjonalna kodyfikacja trzech problemów:

• - sprawa żeglugi na rzekach międzynarodowych

• - zakaz handlu niewolnikami

• - rangi i precedencja szefów misji dyplomatycznych (ambasadorów)

Do początku XX wieku

• Okazjonalną kodyfikację 1815 roku kontynuowano na różnych spotkaniach

• Do pierwszej wojny światowej najwięcej kodyfikacji poświęcono zasadom prowadzenia wojny - ponieważ wojna do tego czasu była jednym z atrybutów „państwowości”

• Jednego dnia - 18 października 1907 roku podpisano aż 13 konwencji w większości dotyczących zasad prowadzenia walki i sposobów pokojowego rozstrzygania spo

Kodyfikacja

• Sprecyzowanie i usystematyzowanie, ujęcie w formę pisaną norm zwyczajowych oraz rozproszonych norm pisanych

• Kodyfikacja jest zjawiskiem stosunkowo nowym pojawiającym się około połowy XIX wieku

Kodyfikacja

• Pierwsze kodyfikacje mają charakter prywatny i zwane są kodeksami

• Martens Jerzy Fryderyk (niemiecki uczony) - zbiór umów w 1791 roku, kontynuowany przez Uczelnię w Getyndze aż do rozpoczęcia II wojny światowej

• Martens Fiodor (rosyjski uczony) - inicjator wielu konferencji międzynarodowych, autor „klauzuli Martensa”

Kodyfikacja

• Za czasów Ligi Narodów podjęto próbę kodyfikacji zasad tworzenia traktatów lecz nie doprowadzono jej do końca

• Doprowadzono do końca „hawańską konwencję o prawie traktatów” (1928) ale miała regionalne znaczenie. Ratyfikowało ją zaledwie kilka państw amerykańskich

Karta Narodów Zjednoczonych

• Art. 13, ust. 1, lit. a

• „Zgromadzenie Ogólne inicjuje badania i udziela zaleceń w celu:

• rozwijania współdziałania międzynarodowego w dziedzinie politycznej i popierania stopniowego

(w niektórych tłumaczeniach: postępowego ?)

rozwoju prawa międzynarodowego

Plan pracy Komisji Prawa Międzynarodowego

• Powołanie Komisji Prawa Międzynarodowego, uchwała Zgromadzenia Ogólnego z 1947 roku, pierwsze posiedzenie w 1949 roku z reguły spotkania odbywają się w Genewie

• Skład to 25 osób reprezentujących systemy prawa, cywilizacje, religie, kontynenty

Plan pracy Komisji Prawa Międzynarodowego

• Przyjęto 14 podstawowych (z 25 proponowanych) tematów z zakresu prawa traktatów m.in.:

• 1/ uznanie państw i rządów

• 2/ sukcesja państw i rządów

• 3/ morze otwarte

• 4/ wody terytorialne

• 5/ prawo traktatów

• 6/ prawo dyplomatyczne i konsularne

• 7/ odpowiedzialność państwa

Ku kodyfikacji prawa traktatów

• Kilka projektów przedstawionych przez profesorów anglosaskiego systemu prawa

• W 1961 roku ostatnim referentem projektu został sir Humphrey Waldock (brytyjski prawnik) - i on doprowadził do końca kodyfikację prawa traktatów

Konwencja 1969 roku

• Dziś po prawie 35 latach od podpisania konwencji jej stronami jest 97 (stan prawny na dzień 27 lutego 2004 roku) państw, nadto wiele państw konwencję podpisało i jest ona w tych państwach w „oczekiwaniu” na ratyfikację lub dokument przystapienia

• Sama konwencja

weszła w życie 27 stycznia 1980 roku

• W stosunku do Polski konwencja weszła w życie w dniu 1 sierpnia 1990 roku

Konwencja 1969 roku

• Art. 84

• 1. Niniejsza konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia po dniu złożenia trzydziestego piątego dokumentu ratyfikującego lub przystąpienia.

• 2. Dla każdego państwa ratyfikującego Konwencję lub przystępującego do niej po złożeniu trzydziestego piątego dokumentu ratyfikującego lub przystąpienia, konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia po złożeniu przez to państwo swego dokumentu ratyfikującego lub przystąpienia.

Definicja traktatu

• „Traktat to międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwu lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę”

• (tekst wg konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów)

Definicja traktatu

• „Umowa międzynarodowa oznacza porozumienie między RP a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw, którego dotyczy umowa”

• (tekst wg ustawy o umowach)

Definicja traktatu

• Sprawa innych „stron” traktatu niż wskazane w definicji

• Sprawa innej formy traktatu niż pisemna

• Sprawa zakwalifikowania dokumentu jako umowy międzynarodowej

• - aneks, protokół,

Przykłady różnych traktatów

• „Układ o uznawaniu okrętowych świadectw pomiarowych zawarty w formie wymiany not” (Polska - USA)

• „Dokumenty w sprawie zawarcia Porozumienia z Ambasadą Stanów Zjednoczonych w Warszawie dotyczące wydania w Polsce miesięcznika Ameryka” (Polska - USA)

• „Wspólne oświadczenie Pierwszego Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR Edwarda Gierka i Prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki Geralda R.Forda” (Polska - Usa)

• „Porozumienie w formie listów wymiennych między PRL i Stanami Zjednoczonymi Ameryki dot. stali specjalistycznej” (Polska - USA)

• „Memorandum Porozumienia między polskim MON i Sztabem Generalnym a Sztabem Dowództwa Sil Amerykańskich w Europie w sprawie ...” (Polska - USA)

Przykłady różnych traktatów

• Memorandum - aide memoire:

• Nazwa pisma stosowanego w korespondencji dyplomatycznej, w zasadzie wręczanego w toku oficjalnej rozmowy lub w nawiązaniu do uprzednio prowadzonej rozmowy. Pismo takie nie posiada podpisu ani pieczęci ponieważ w zasadzie wręcza je autor osobiście - zbędne jest zatem jego autoryzowanie.

Umowa międzynarodowa jako źródło prawa międzynarodowego

• Źródła w znaczeniu formalnym

i materialnym

• Brak katalogu źródeł prawa międzynarodowego publicznego

• Posiłkowe stosowanie art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości - kompletność tego „quasi katalogu”

Strony umowy międzynarodowej

• Państwa - konwencja nie określa czy suwerenne czy nie (problem „tworu” Niue)

• Elementy składowe państw -kantony, części państw związkowych, stany

• „Nasciturus” - Kenia która niepodległy byt rozpoczyna 15 grudnia 1963 rozpoczyna zawieranie traktatów granicznych już w lipcu 1963

• Narody walczące o wolność

• Watykan

• Organizacje międzynarodowe międzyrządowe

Strony umowy międzynarodowej

• Ale też :

• dominia brytyjskie (przy Pakcie Pokoju po II-giej wojnie światowej)

• terytoria zależne (przy konwencji pocztowej)

• Grupy powstańcze

• Naczelnicy plemion

Strony umowy międzynarodowej
a państwa trzecie

• Umowa bez zgody (powiada się czasem „przyjęcia”) państwa trzeciego nie może na niego nakładać obowiązków ani przywilejów

• Korzyści z umów dla państwa trzeciego mogą jednak wynikać z umów wielostronnych (np. prawo morza): wolność żeglugi - korzystają z niej państwa mimo, że do umowy nie należą

Strony umowy międzynarodowej
a państwa trzecie

• Szczególnie ważny przykład to układ poczdamski z 2 sierpnia 1945 roku w których szefowie rządów Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i ZSRR zgodzili się , że:

Strony umowy międzynarodowej
a państwa trzecie

• „... Byłe terytoria niemieckie (a zatem nie uważa się je za terytoria Niemiec !!!) na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego bezpośrednio na zachód do Świnoujścia i stąd wzdłuż rzeki Odry do miejsca, gdzie wpada zachodnia Nysa i wzdłuż zachodniej Nysy do granicy czechosłowackiej ... powinny się znajdować pod zarządem Państwa Polskiego ...”

• Część IX Układu Poczdamskiego

Strony umowy międzynarodowej
a państwa trzecie

• i dalej:

• „ ... Należy przeprowadzić przesiedlenie do Niemiec ludności niemieckiej lub jej części pozostałej w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech.”

• Część XIII Układu Poczdamskiego

Strony umowy międzynarodowej
a państwa trzecie

• Tak jak poprzednio pokazane korzyści dla państwa trzeciego tak obciążenie może pochodzić z umowy do której państwo trzecie nie przystąpiło

• Z Układu Poczdamskiego wynikały obciążenia dla Niemiec mimo tego, że stroną tego Układu nie były.

• Bezwarunkowa kapitulacja (8 maja 1945) przesądziła o losie Niemiec - Niemcy z góry zgodziły się na zobowiązania pochodzące z umowy której nie będą stroną

Strony umowy międzynarodowej
a państwa trzecie

• Karta Narodów Zjednoczonych

a zobowiązania wobec państw trzecich:

„ ... Członkowie ONZ zapewnią aby państwa , które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa...”

PRAWO TRAKTATÓW

Problem hierarchii źródeł

• Art. 38 Statutu MTS jest quasi katalogiem

• „1.Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory, stosuje:

• - konwencje międzynarodowe ...

• - zwyczaj międzynarodowy ...

• - ogólne zasady prawa ...

• - orzeczenia sądowe i poglądy pisarzy ...

• - rozstrzygnięcia wedle zasady ex aequo et bono ...

Problem hierarchii źródeł

• Pierwszeństwo pośród traktatów

• Pakt Ligi Narodów:

• „Art. 20. Członkowie Ligi uznają, każdy w swoim imieniu, że Pakt niniejszy znosi wszystkie zobowiązania lub porozumienie inter se nie dające się pogodzić z jego brzmieniem i zobowiązują się uroczyście nie zaciągać w przyszłości podobnych.

• Jeżeli któryś z członków Ligi zaciągnął przed wstąpieniem do Ligi zobowiązania nie dające się pogodzić z brzmieniem Paktu, powinien niezwłocznie poczynić kroki celem zwolnienia się od tych zobowiązań.”

Problem hierarchii źródeł

• Pierwszeństwo pośród traktatów

• Karta Narodów Zjednoczonych:

• „Art. 103. W razie sprzeczności między zobowiązaniami członków Organizacji Narodów Zjednoczonych wynikającymi z niniejszej Karty a ich zobowiązaniami wynikającymi z jakiegokolwiek innego porozumienia międzynarodowego przeważają porozumienia wynikające z niniejszej Karty.”

Problem hierarchii źródeł

• W odniesieniu do hierarchii stanowisko zajmuje konwencja wiedeńska w sprawie traktatów:

• „1.Z zastrzeżeniem art. 103 Karty NZ, prawa i obowiązki państw będących stronami kolejnych traktatów dotyczących tego samego przedmiotu będą określane zgodnie z poniższymi ustępami.

Problem hierarchii źródeł

• 2. Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu ... postanowienia tego traktatu (wcześniejszego) mają przewagę.

• 3. Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego są zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ... Traktat wcześniejszy ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.

Problem hierarchii źródeł

• 4. Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego:

• - w stosunkach między stronami obu traktatów ma ta sama reguła co poprzednio

• - w stosunkach między państwem będącym stroną obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”

Problem hierarchii źródeł

• Art. VII . Traktatu Północnoatlantyckiego

• „Niniejszy traktat nie narusza i nie będzie rozumiany jako w jakikolwiek sposób naruszający przewidziane w Karcie prawa i obowiązki stron, będących członkami Narodów Zjednoczonych, ani nie narusza szczególnej odpowiedzialności Rady Bezpieczeństwa za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.”

Problem hierarchii źródeł

• Problem związany z normami ius cogens - bezwzględnie obowiązujące

• - niedookreśloność tych norm

• - brak katalogu tych norm

• - nie wiadomo które z nich są powszechnie obowiązujące (prawa człowieka !)

Problem hierarchii źródeł

• Problem norm erga omnes - obowiązujące wszystkich

• Są to normy chroniące interes wspólny społeczności międzynarodowej - np. zakaz prób z bronią jądrową

• Wydaje się, z praktyki dotychczasowej państw, że obowiązują one wszystkich - nawet te państwa które do takich traktatów nie przystąpiły

Forma umowy międzynarodowej

• Regulacje konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• O istnieniu umowy międzynarodowej przesądza treść aktu a nie jego forma

• Dlatego też MTS uznał wspólny komunikat między państwami za umowę międzynarodową - ponieważ taki zamiar wynikał z jego treści

• W praktyce państw znane są przypadki uznania za umowę międzynarodową i porozumienia ustnego i memorandum i pliku notatek ze spotkania

Podziały umów międzynarodowych

• Ze względu na formę umowy:

• - umowy ustne

• - umowy pisemne

• - umowy w innych formach w tym mieszane

• Ze względu na formę dokumentu:

• - ujęte w jednym dokumencie

• - ujęte w formę wymiany dokumentów

• Ze względu na rodzaj organów reprezentujących państwo:

• - w imieniu głowy państwa

• - w imieniu rządu

• - w imieniu poszczególnych resortów

Podziały umów międzynarodowych

• Ze względu na ilość stron w umowie

• - umowy dwustronne

• - umowy wielostronne

• Ze względu na możliwość przystępowania innych państw do umowy

• - otwarte (uniwersalne) - wszystkie państwa mogą przystąpić

• - zamknięte - tylko niektóre państwa mogą przystapić

• - półzamknięte (półotwarte) - przystąpić można pod pewnymi warunkami

Podziały umów międzynarodowych

• Ze względu na równość praw pomiędzy stronami

• - umowy równoprawne

• - umowy nierównoprawne (w tym umowa „kapitulacyjna”)

• Ze względu na czas na jaki zostały zawarte

• - umowy o określonym czasie trwania

• - umowy zawarte bezterminowo (dawniej mówiono „wieczyste”)

Podziały umów międzynarodowych

• Ze względu rodzaj stron

• - zawierane pomiędzy państwami

• - zawierane pomiędzy organizacjami międzynarodowymi

• - zawierane pomiędzy państwami i organizacjami międzynarodowymi

• Ze względu na wzajemne relacje między umowami

• - umowy główne

• - umowy wykonawcze

Podziały umów międzynarodowych

• Ze względu na merytoryczną treść umowy

• - dotyczące pokoju, wojny, współpracy na różnych szczeblach, poszczególnych spraw resortowych itd.

• Ze względu na obowiązującą procedurę zawarcia

• - zawarte w formie uroczystej

• - zawarte w formie uproszczonej

Budowa umowy międzynarodowej

• Praktyka traktatowa państw nie zna obowiązujących wymogów co do struktury umowy międzynarodowej

• Ta sama praktyka wykształciła jednak pewien sposób zachowania się państw w przypadku budowania umowy międzynarodowej

Budowa umowy międzynarodowej

• Wedle krakowskiej szkoły prawa międzynarodowego, zazwyczaj, umowa międzynarodowa składa się z pięciu części:

• 1. Tytuł

• 2. Wstęp

• 3. Postanowienia materialno prawne

• 4. Postanowienia formalno prawne

• 5. Podpisy, data, pieczęcie

Tytuł umowy międzynarodowej

• Literatura przedmiotu zna kilkadziesiąt tytułów stosowanych dla umowy międzynarodowej, przykładowo:

• - „karta” - Karta Narodów Zjednoczonych

• - „pakt” - Pakt Ligi Narodów, Pakt Brianda - Kelloga, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

Tytuł umowy międzynarodowej

• - „konkordat” - umowa między Stolicą Apostolską a państwem.

Zawierany jest przez Papieża jako głowę Kościoła Rzymsko-Katolickiego a państwem i reguluje pozycję kościoła rzymsko katolickiego w tym państwie

Tytuł umowy międzynarodowej

• - „traktat” - traktaty pokoju, ustanawiające granicę państw, przyjaźni, handlu, żeglugi

• Traktat Północnoatlantycki (dokument kreujący NATO)

Tytuł umowy międzynarodowej

• - „konwencja” - Konwencja Wiedeńska o Stosunkach Dyplomatycznych, Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów, Konwencja w sprawie morza terytorialnego i strefy przyległej

Tytuł umowy międzynarodowej

• - „układ” - Układ między Rzecząpospolitą Polską a Niemiecką Republiką Demokratyczną o wytyczeniu ustalonej i istniejącej granicy państwowej,

• - „statut” - Statut Rady Europy

Wstęp do umowy międzynarodowej

• Elementy najbardziej rozwiniętego wstępu to:

• - inwokacja - wezwanie Boga („W imię przenajświętszej i niepodzielnej Trójcy”, „W imię Boga wszechmogącego...”

• - intytulacja - określenie stron umowy, często wymienia się tutaj głowy państw, monarchów, kolegialne głowy państw,

• - arenga - określenie motywów dla których spisano umowę międzynarodową

• - narracja - opis okoliczności w których doszło do podpisania umowy międzynarodowej

Część materialno prawna umowy międzynarodowej

Zasadnicza część umowy precyzująca czego merytorycznie dotyczy. Zazwyczaj zwięzła odwołująca się w razie potrzeby do załączników i aneksów, które precyzują jej szczegóły

Część formalno prawna umowy międzynarodowej

• Klauzule formalno - prawne:

• Klauzula największego uprzywilejowania

• Klauzula wejścia w życie

• Klauzula denuncjacyjna

• Klauzula prolongacyjna

• Klauzula rozstrzygania sporów

• Klauzula tycząca terytoriów niesamodzielnych

• Klauzula tycząca stosunku do innych umów

• Klauzula dopuszczająca zastrzeżenia lub nie

Część formalno prawna umowy międzynarodowej c.d.

• Klauzule formalno - prawne:

• Klauzula dotycząca sposobu wygaśnięcia umowy

• Klauzula tycząca rejestracji umowy

• Klauzula rewizyjna

• Klauzula co do autentycznego tekstu i wzajemnym stosunku tekstów w różnych językach

• Informacja o, ilości egzemplarzy umowy

• Informacja o miejscu deponowania oryginału umowy

Część piąta umowy międzynarodowej - podpisy i data

Strony umowy decydują w jaki sposób podpisywana będzie umowa międzynarodowa - w sensie w jakim języku i w jakiej kolejności.

Jednostronne oświadczenia inne niż zastrzeżenia

• Deklaracje polityczne

• Są to oświadczenia państw bez zamiaru wywołania skutków prawnych w odniesieniu do traktatu. Np.: „przystąpienie byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii do Konwencji Rady Europy, której Republika Grecka jest stroną, nie oznacza uznania byłej Republiki ...”

Jednostronne oświadczenia inne niż zastrzeżenia

• Oświadczenie tyczące zakresu terytorialnego stosowania umowy:

• Oświadczenie Danii: „Do złożenia odmiennego oświadczenia niniejsza konwencja nie będzie stosowana w odniesieniu do Grenlandii i Wysp Owczych”

Jednostronne oświadczenia inne niż zastrzeżenia

• Derogacje:

• Jeżeli traktat do nich upoważnia i w wyniku derogacji strona może wyłączyć w stosunku do siebie - w pewnych okresach - (okres „przejściowy”) działanie niektórych postanowień umowy

Jednostronne oświadczenia inne niż zastrzeżenia

• Notyfikacje wymagane przez umowę

• - np. obowiązek wskazania organu współpracującego

• - np. obowiązek wskazania organu do rozstrzygania sporów

• - np. obowiązek wskazania organu do cyklicznych spotkań

Problem interpretacji traktatów

• Interpretacja (wykładnia) to wyjaśnienie tekstu umowy międzynarodowej ponieważ „słowa nie zawsze oddają myśli” (E.Vattel)

Problem interpretacji traktatów

• Rola wstępu do traktatu przy jego interpretacji

• Wstęp podaje mam wiele danych związanych z traktatem, które niekoniecznie podawane są w samym tekście traktatu. Najbardziej rozbudowany wstęp do traktatu może obejmować:

Problem interpretacji traktatów

• Rola wstępu do traktatu przy jego interpretacji

• Inwokacja - to jest wezwanie Boga:

„W imię przenajświętszej i niepodzielnej Trójcy ..”

• Intytulacja - określenie stron umowy:

„Polska i Japonia...”; „Państwa będące Stronami niniejszego traktatu ...”

Problem interpretacji traktatów

• Rola wstępu do traktatu przy jego interpretacji

• Arenga - określenie motywów dla których Strony zawarły traktat:

• „Zważywszy, że przyszły rozwój międzynarodowego lotnictwa cywilnego może przyczynić się w znacznej mierze do stworzenia i utrzymania przyjaźni i zrozumienia między narodami i ludami świata ...”

Problem interpretacji traktatów

• Rola wstępu do traktatu przy jego interpretacji

• Narracja - zwięzły opis okoliczności w jakich zawarto traktat

• „Zważywszy na doniosłą rolę traktatów w historii stosunków międzynarodowych, ... Potwierdzają, że normy międzynarodowego prawa zwyczajowego będą regulowały kwestie nie unormowane postanowieniami niniejszej Konwencji...” KWPT

Problem interpretacji traktatów

• W zależności od tego kto dokonuje interpretacji możemy wyróżnić:

• - interpretację doktrynalną

• - interpretację urzędową

• - interpretacja jednostronna

• - interpretację sądową

• - interpretację autentyczną

Problem interpretacji traktatów

• Wiele statutów organizacji międzynarodowych powierza dokonanie interpretacji tego dokumentu różnym swoim organom. Interpretacja taka jest wiążąca dla wszystkich stron państw - członków organizacji

Problem interpretacji traktatów

• W ramach prawa wspólnotowego problem interpretacji prawa pierwotnego powierzono Trybunałowi Sprawiedliwości - problem wydawania „orzeczeń wstępnych” na zapytania sądów krajowych

• Światowa Organizacja Handlu powierza interpretację swych dokumentów Konferencji Ministerialnej i Radzie Ogólnej

• Wiele organizacji „z rodziny ONZ” powierza interpretacji dokumentów statutowych organom własnym zazwyczaj reprezentującym wszystkich członków

Problem interpretacji traktatów

• Karta Narodów Zjednoczonych nie zawiera postanowień co do organów upoważnionych do dokonywania interpretacji tekstu Karty ale

• Zarówno Zgromadzenie Ogólne jak i Rada Bezpieczeństwa mogą wystąpić do MTS-u o opinię doradczą w związku z interpretacją tekstu Kary (art. 96, ust 1 Karty). Opinia taka jednak nie jest wiążąca.

Problem interpretacji traktatów

• Cele interpretacji traktatów

• Nie ma zgody pośród autorów zajmujących się problemem co do celów dokonywania interpretacji traktatów

• - jedni twierdzą że chodzi „o ustalenie prawdziwej woli, prawdziwego zamiaru stron umowy”

• - inni dowodzą, że chodzi „o wierne odczytanie teksu umowy”

• - jeszcze inni mówią o „przedmiocie i celu umowy”, którym winno być podporządkowane tłumaczenie umowy

Problem interpretacji traktatów

• Dla tych interpretatorów, którzy poszukują zamiaru i intencji stron - państw - tekst umowy będzie jednym ze źródeł jego interpretacji (brak regulacji w tekście - poszukiwania intencji w innych materiałach)

• Dla interpretatorów, którzy na umowę patrzeć będą w sposób obiektywny - jedynym źródłem będzie tekst umowy (brak regulacji w tekście - taki był zamiar stron)

Problem interpretacji traktatów

• Interpretacja traktatów w świetle konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Interpretacji poświęcono jeden odrębny dział tej konwencji - dział 3 „Ogólna reguła interpretacji”:

Problem interpretacji traktatów

• „Traktat należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jego przedmiotu i celu”

art. 31 kwpt

Problem interpretacji traktatów

• 1) traktat należy interpretować w dobrej wierze - czyli zasada pacta sunt servanda

• 2) normalne znaczenie wyrazów - takie jest domniemanie intencji stron spisujących traktat

• 3) poszczególnym wyrazom należy nadawać znaczenie nie w ujęciu abstrakcyjnym, ale w ich kontekście i w świetle przedmiotu i celu traktatu

Problem interpretacji traktatów

• Rola „kontekstu” przy interpretacji traktatu (inne porozumienia, inne dokumenty związane z traktatem).

• Wraz z kontekstem należy brać pod uwagę:

• - każde późniejsze porozumienie związane z traktatem

• - każdą późniejszą praktykę

• - wszelkie odpowiednie normy międzynarodowe mające zastosowanie między stronami

Problem interpretacji traktatów

• Specjalne znaczenie należy przypisać wyrazowi jedynie wówczas gdy ustalona, że taki był zamiar stron

• Na państwie, które podnosi specjalne znaczenie wyrazu ciąży obowiązek udowodnienia takiego znaczenia

Problem interpretacji traktatów

• Problem uzupełniających środków interpretacji

• - można odwoływać się do uzupełniających środków interpretacji nawet z pracami przygotowawczymi oraz okolicznościami jego zawarcia gdy interpretacja (wedle poprzednio wymienionych zasad) :

Problem interpretacji traktatów

• - pozostawia znaczenie dwuznaczne lub niejasne

• - prowadzi do rezultatów wyraźnie absurdalnych lub nierozsądnych

Problem interpretacji traktatów

• Interpretacja traktatów zawartych w wielu językach

• Do roku 1648 traktaty zawierane były wyłącznie w języku łacińskim

• Od 1648 do 1918 (liga Narodów) traktaty zawierane były również w języku francuskim

• Od 1918 oba poprzednie języki zaczyna wypierać język angielski

Problem interpretacji traktatów

• Umowy dwustronne zawierane są zazwyczaj w dwu językach ale czasem są wyjątki

• Porozumienie między Polską a Arabią Saudyjską w sprawie działalności Polskich Sił Pomocniczych na terytorium Arabii Saudyjskiej z 16 grudnia 1990 zostało sporządzone w trzech językach: polskim, arabskim i angielskim. Tekst angielski jest rozstrzygający

Problem interpretacji traktatów

• Konwencja:

• Jeżeli tekst traktatu został ustalony jako autentyczny w dwu lub więcej językach - ma jednakową moc w każdym z nich chyba, że strony co innego postanowiły w traktacie

• Przyjmuje się domniemanie, że wyrazy użyte w traktacie mają to samo znaczenie w każdym z tekstów autentycznych

Problem interpretacji traktatów

• Rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji traktatów

• W powszechnej praktyce stosuje się uzgodnienie problemu w samej umowie,

w jej treści. Są to tzw klauzule rozstrzygania sporów umieszczane w części czwartej (postanowienia formalno - prawne) umowy międzynarodowej

Problem interpretacji traktatów

• Przykład rozstrzygania sporów zawarty w Europejskiej Konwencji o Ochronie praw Człowieka i Podstawowych Wolności:

• Art. 55 ... „Wysokie Umawiające się Strony zgadzają się że, wyjąwszy porozumienia szczególne, nie będą wykorzystywały obowiązujących między nimi traktatów, konwencji lub deklaracji do skierowania, w drodze skargi, sporu powstałego w związku z interpretacją lub stosowaniem niniejszej Konwencji do rozpatrzenia w ramach innych sposobów rozstrzygania sporów niż przewidziane w niniejszej Konwencji”

Problem interpretacji traktatów

• Rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji traktatów zazwyczaj ...

• Najczęściej sprawa trafia do MTS-u którego orzeczenie jest rozstrzygające ale obowiązuje jedynie strony sporu:

• Art. 59 S MTS:

• „Decyzja Trybunału ma moc obowiązującą między stronami i odnośnie do tej właśnie sprawy.”

Problem interpretacji traktatów

• ALE:

• Jeśli MTS dokonuje interpretacji traktatu, która nie jest stroną sporu i taka strona decyduje się na skorzystanie z prawa interwenienta w postępowaniu to interpretacja dana w wyroku jest również dla tej strony wiążąca (art. 63 SMTS).

Problem interpretacji traktatów

• Postanowienia konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku znalazły swe pełne odzwierciedlenie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej z 1986 roku o prawie traktatów zawartych z udziałem organizacji międzynarodowych

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Konwencja zawiera 8 części podzielonych na 85 artykułów

• Konwencja opracowana i podpisana przez państwa nad nią pracujące (nie wszystkie) weszła w życie w dniu 27 stycznia 1980 roku a w stosunku do Polski w dniu 1 sierpnia 1990 roku

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• I - Wstęp

• - zakres niniejszej konwencji

• - używane wyrażenia

• - - traktat

• - - ratyfikacja, przyjęcie

• - - pełnomocnictwo

• - - zastrzeżenie

• - - państwo trzecie

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• II - zawarcie i wejście w życie traktatów

• Dział I Zawieranie traktatów

• - zdolność traktatowa państw

• - pełnomocnictwa

• - przyjęcie tekstu

• - sposoby wyrażania zgody na związanie się traktatem (podpisanie, wymiana dokumentów, ratyfikacja, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie - albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób)

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Przykład aktu ratyfikacji:

• „W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podaje do publicznej wiadomości. W dniu .......... Została sporządzona w ........ między Rzeczypospolitą Polską i .......... w sprawie..

• Po zaznajomieniu się z powyższą ... w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:

• - została ona uznana za słuszną w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych

• - jest ona przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona,

• - będzie niezmiennie zachowywana

• Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej”

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Dział II - Zastrzeżenia

• * zgłaszanie zastrzeżeń

• * sprzeciwy wobec zastrzeżeń

• * skutki prawne zastrzeżeń i sprzeciwów wobec postawionych zastrzeżeń

• * wycofanie zastrzeżeń oraz sprzeciwów wobec zastrzeżeń

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Dział III - Wejście w życie traktatów

• Wejście w życie traktatów

• Konwencja o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych (Haga,18.10.1907):

• „Niniejsza Konwencja wejdzie w życie w stosunku do Mocarstw, które wezmą udział w pierwszym złożeniu ratyfikacji, w sześćdziesiąt dni od daty protokołu tego złożenia, a dla Mocarstw, które będą ratyfikowały później, lub przystąpią, w sześćdziesiąt dni od otrzymania przez Rząd Holenderski notyfikacji o ich ratyfikacji lub przystąpienia.”

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Statut Rady Europy (Londyn, 5.10.1949):

• „...Niniejszy Statut wejdzie w życie po złożeniu siedmiu dokumentów ratyfikacyjnych. Rząd Zjednoczonego Królestwa natychmiast powiadomi wszystkie rządy państw sygnatariuszy o wejściu w życie Statutu i poda nazwy członków Rady Europy według stanu na ten dzień. W przyszłości, następni sygnatariusze staną się stronami niniejszego Statutu od daty złożenia dokumentów ratyfikacyjnych.”

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (Wiedeń, 18.04.1961)

• „... Niniejsza Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od daty złożenia Sekretarzowi Generalnemu ONZ dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikującego lub dokumentu przystąpienia ...”

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Część III - przestrzeganie, stosowanie i interpretacja traktatów.

• Dział I - przestrzeganie traktatów (pacta sunt servanda, prawo wewn. a prawo międz.)

• Dział II - stosowanie traktatów (ter. zasięg traktatów, kolejne traktaty)

• Dział III - Interpretacja traktatów

• Dział IV - Traktaty a państwa trzecie

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Część IV - poprawki i modyfikacja traktatów

• Reguła ogólna - tylko za zgodą stron

• Poprawki w stosunku do wszystkich stron

• Poprawki w stosunku do niektórych stron

• Część V - nieważność, wygaśnięcie zawieszenie działania traktatów

• Dział I - postanowienia ogólne

• Dział II - nieważność traktatów (błąd, oszustwo, przekupstwo, przymus, traktaty sprzeczne z ius cogens)

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Dział III - wygaśnięcie i zawieszenie działania traktatów

• Zgodnie z postanowieniami traktatu

• Zmniejszenie się liczby państw

• Brak postanowień w traktacie (strona zawiadamia o swym zamiarze na 12 m-cy przed zamierzonym ... )

• Zawieszenie działania traktatu

• Traktat późniejszy

• Zasadnicza zmiana okoliczności

• Zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych

• Powstanie nowej normy ius cogens

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Dział IV - procedura w związku z nieważnością, wygaśnięciem, wycofaniem się lub zawieszeniem działania traktatu

• Procedura w przypadku wniosku o unieważnienie traktatu - notyfikacja - trzy miesiące na odpowiedź - art. 33 Karty Narodów Zjednoczonych - inne formy powiadomienia - postępowanie sądowe

• Dział V - Następstwa nieważności, wygaśnięcia

• Następstwa nieważności i wygaśnięcia

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Część VI - postanowienia różne

• Stosunki dyplomatyczne i konsularne a traktaty

• Część VII - depozytariusze, poprawianie błędów, rejestracja

• Depozytariusz

• Poprawianie błędów

• Rejestracja - Sekretariat ONZ

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• Część VIII - postanowienia końcowe

• Konwencja wymaga ratyfikacji przez poszczególne państwa

• Wejście w życie konwencji:

• „Niniejsza konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia po dniu złożenia trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia...”

Struktura konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

• „ Dla każdego państwa ratyfikującego Konwencję lub przystępującego do niej po złożeniu trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia, Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia po złożeniu przez państwo swego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia.”

www.stiudent.pl

---