zkoła bez podręczników i ocen
„Przede wszystkim należy nauczyć dziecko patrzyć, rozumować i kochać, potem dopiero uczy się je czytać; należy nauczyć młodzieńca chcieć i móc działać, a nie tylko wiele wiedzieć i umieć.” Janusz Korczak
Pedagogika waldorfska postrzega człowieka bardzo wszechstronnie. W przeciwieństwie do myśli wywodzącej się od J. Locke'a, że człowiek rodzi się jako tabula rasa, przyjmuje ona, iż dziecko przychodząc na świat przynosi ze sobą duchową indywidualność, zdolności, zalążki idei, a rolą nauczyciela jest pomóc mu je rozwijać. Szkoła stara się dostosować treści kształcenia oraz plan lekcji do potrzeb i budzących się zdolności oraz potrzeb dziecka.
Celem nauczania nie jest kształcenie wąsko pojętych specjalistów, lecz edukacja ludzi o szerokich zainteresowaniach, o wszechstronnie rozwiniętej wiedzy i umiejętnościach, otwartych, podchodzących do życia twórczo, aktywnie, z entuzjazmem i stałą potrzebą rozwijania się.
„Wszyscy marzymy o wolności, niektórzy o nią walczą, skłonni byliby poświęcić dla niej bardzo wiele. Ale bywa też tak, że w swoich niecierpliwych poszukiwaniach trafiamy tam, gdzie za wzniosłymi wolnościowymi hasłami kryje się zniewolenie, manipulowanie drugim człowiekiem, degradacja osobowości. Czasami też oskarżenia o nadużywanie pojęcia wolności są kierowane pod niewłaściwy adres - pisze Małgorzata Frankiewicz w „Wolności w pedagogice waldorfskiej” .
Rudolf Steiner w „ Filozofii wolności” stwierdził: „Być wolnym, znaczy móc wyznaczać samemu wyobrażenia (powody), leżące u podstawy działania, przez fantazję moralną. Wolność jest niemożliwa, gdy o moich wyobrażeniach moralnych stanowi coś poza mną, proces mechaniczny albo jedynie wywnioskowany Bóg pozaświatowy. Jestem tedy tylko wówczas wolny, gdy sam wytwarzam te wyobrażenia, a nie wtedy, gdy mogę wykonać coś, ulegając powodom założonym we mnie przez inną istotę. Istota wolna, to ta, która może chcieć tego, co sama uważa za słuszne. Pozostawienie każdemu człowiekowi decyzji o tym, co jest dobre, nie powinno jednak prowadzić do całkowitej dowolności działań i moralnej anarchii. (…) Indywidualizm etyczny może ukazać moralność w całej jej godności, albowiem nie twierdzi, że prawdziwie moralne jest tylko to, co doprowadza zewnętrznie do zgodności woli z normą. Lecz to, co powstaje w człowieku wtedy, gdy wola moralna rozwija się jako człon pełnej jego istoty i to w ten sposób, że wszelka niemoralność ukazuje mu się jako okaleczenie, wykoślawienie tej istoty. Prawidłowy, pełny rozwój osobowości człowieka polega na zharmonizowanym współdziałaniu myślenia, uczuć i woli”.
Szkoła waldorfska nie ma na celu indoktrynacji antropozoficznej, najlepiej świadczy nauczanie religii. Wolność religijna to, oczywiście, swoboda wyznawania wybranej religii, ale także prawo i możliwość stania się człowiekiem religijnym w przypadku dzieci, których rodzice deklarują się jako ateiści lub zachowują religijną obojętność. Właśnie z myślą o takich uczniach, których zresztą we współczesnych szkołach jest coraz więcej, Steiner opracował program nauczania wolnej religii chrześcijańskiej. Natomiast ci, którzy są członkami określonych Kościołów lub wspólnot wyznaniowych, mogą bez przeszkód uczestniczyć w lekcjach prowadzonych w szkole przez duchownych swoich wyznań. Co więcej, władze szkoły usilnie nakłaniają wierzących rodziców, aby nie zaniedbywali posyłania dzieci na tego rodzaju zajęcia.
Nauczanie wolnej religii chrześcijańskiej powinno pozwolić młodemu człowiekowi na wytworzenie sobie własnego, ugruntowanego poglądu na sprawy religii. Jest ono oparte na zasadach chrześcijańskich, nie wiąże się jednak z żadnym szczególnym wyznaniem. W klasach I-IV kładzie się tu nacisk na ukształtowanie odpowiedniej postawy moralnej. Poznając historie ze Starego Testamentu, dzieci uczą się czci dla Boga, umiłowania prawdy oraz miłości bliźniego. W klasach V-VIII, głównie dzięki lekturze Ewangelii, uczniowie poznają postaci będące wzorami chrześcijańskiego życia. W klasach IX-XII przeżywająca pierwsze kryzysy religijne młodzież zapoznaje się z historią Kościoła oraz religiami niechrześcijańskimi.
Oprócz lekcji religii w szkołach waldorfskich organizuje się również zróżnicowane ze względu na wiek uczniów niedzielne święta, w których uczestnictwo jest dobrowolne. Elementy religijne również występują w nauczaniu innych przedmiotów. O Adwencie, Bożym Narodzeniu, święcie Trzech Króli, Wielkim Poście, Wielkanocy, Zielonych Świątkach, a także o uroczystościach ku czci św. Jana Chrzciciela, Michała Archanioła i św. Mikołaja przypominają czytane podczas lekcji literatury teksty, wykonywane na zajęciach muzycznych pieśni czy przygotowane w ramach zajęć plastycznych dekoracje. Szkoła nie stara się zacierać różnic religijnych, lecz od najmłodszych lat uczy wzajemnego zrozumienia i szacunku dla osób o odmiennych poglądach. Bardzo istotne znaczenie dla kształtowania światopoglądu ucznia ma również nauka o człowieku i biologia. Poprzez środki masowego przekazu, własne lektury i dyskusje uczeń spotyka się z różnymi teoriami. Raz słyszy, że człowiek to tylko wytwór stosunków społecznych, innym razem, że to wyłącznie kombinacja genów decyduje o naszym losie albo że najważniejszą rolę w naszym zachowaniu odgrywa seksualność. Rozmaitych koncepcji człowieka dostarczają też poszczególne szkoły filozoficzne i religie. To, jaki pogląd ukształtuje sobie młodzież, zależy w dużej mierze od sposobu prowadzenia zajęć przez nauczyciela. Nauczyciele szkół waldorfskich nie starają się przekazywać gotowych twierdzeń znanych im z dzieł Steinera. Nie mówią uczniom, że człowiek jest istotą nieśmiertelną, posiadającą duszę i ducha, przeżywającą wielokrotnie swój ziemski byt, ponieważ takie postępowanie byłoby równie niepedagogiczne jak wszelkie podawanie gotowych definicji.
-
Nauczanie w szkole waldorfskiej
Myślenie przychodzi dziecku najłatwiej rano, dlatego dzień rozpoczynają przedmioty wymagające wiedzy oraz rozumienia i wyobraźni. Każdy z nich realizowany jest w formie tzw. lekcji głównej przez 3-4 tygodnie. Tak uczy się w cyklach matematyki, języka polskiego, geografii, historii, biologii, fizyki, chemii.
Potem następują przedmioty, które wymagają powtarzania: języki obce, gimnastyka, muzyka, prace ręczne, zajęcia warsztatowe i religia.
W szkole waldorfskiej do klasy piątej włącznie nie ma ocen cyfrowych i drugoroczności, a świadectwa zawierają ocena opisową.
Trzy razy do roku odbywają się Święta Szkoły, które są okazją do spotkania całej społeczności szkolnej. Społeczność szkolna spotyka się także podczas Dożynek, Jarmarku, Jasełek.
Dzieci od I do VI klasy prowadzone są przez jednego wychowawcę, który uczy głównych przedmiotów. Nie używa on z reguły środków audiowizualnych, lecz prawdziwie ludzkiego narzędzia komunikacji, jakim jest mowa. Jego entuzjazm, chęć rozwoju, radość z dzielenia się wiedzą z dziećmi i zachwyt nad światem pobudza uczniów do nauki i samodzielności.
W klasach gimnazjalnych i licealnych wychowawcę zastępują specjaliści.
W szkole waldorfskiej już od pierwszej klasy uczy się języków obcych ( w szkole warszawskiej języka angielskiego i niemieckiego). Dzieci uczą się obcej mowy, tak jak każde małe dziecko uczy się mowy ojczystej - przez słuchanie i powtarzanie, przez uczenie się na pamięć wierszyków, piosenek i rymowanych wyliczanek, przez zabawę. Dopiero w starszych klasach piszą, czytają, tłumaczą.
Nie ma w szkołach waldorfskich podręczników. Nauczyciel wiele opowiada, a pięknie ozdobione zeszyty dzieci stają się podręcznikami. W starszych klasach nauczyciel korzysta z wielu źródeł i uczy także swych uczniów wyszukiwania wiadomości, posługiwania się materiałami źródłowymi. Może wykorzystać dobre podręczniki ogólnodostępne.
Nauczanie w szkole waldorfskiej posługuje się obrazowym opowiadaniem i żywym słowem. Pragniemy zwrócić uwagę na negatywny wpływ telewizji na dziecko w wieku szkolnym. Dziecko telewizyjne ma trudności ze skupieniem się i ubogą wyobraźnię, nudzi je spokojny tok nauczania. Dziecko takie czyje się źle w szkole, gdzie nauczyciel opowiada baśnie, legendy, gdzie nie ma wideo ani komputera, gdzie wiele się recytuje, maluje, śpiewa, gra, robi na drutach, rzeźbi w drewnie. Rodzice, którzy zamierzają przysłać dziecko do szkoły waldorfskiej powinni bardzo świadomie rozważyć ten problem.
Na stronie: http://szkolawaldorfska.eco.pl/
znajdą Państwo bardziej szczegółowe informacje, m.in. założenia programowe do przedmiotów w poszczególnych klasach oraz adresy placówek waldorfskich.
-----------
Literatura przedmiotu
"Wychowanie do wolności" - I. Carlgren
"Szkoła bez lęku" - Ch. Lindenberg
"Pedagogika Rudolfa Steinera. Szkoły waldorfskie w Polsce i na świecie" - F. Edmunds
"Fazy rozwoju dziecka" - B. C. J. Lievegoed