Empatia. O umiejętności współodczuwania.

Zdolność wyzbycia się egocentrycznych zmartwień i przyjęcia cudzego punktu widzenia stwarza rodzaj pomostu, który umożliwia nawiązanie kontaktu pomiędzy osobami, które inaczej pozostawałyby odizolowane - umożliwiając odrębnym jednostkom, przynajmniej na chwilę, podzielenie się myślami, uczuciami i zamierzeniami.

Taka wspólnota umożliwia podejmowanie niektórych spośród najlepszych ludzkich działań, takich, które zmieniają nasze motywacje z czysto egoistycznych na bezinteresowne, i które od czasu do czasu stwarzają nam możliwość wykazania się szlachetnością dążeń”.

Definicje empatii:

N. Eisenberg (2005): empatia to reakcja afektywna, wynikająca ze spostrzegania lub rozumienia stanu emocjonalnego innej osoby, tożsama z tym, co druga osoba czuje, lub z tym, co naszym zdaniem może odczuwać, albo też bardzo podobna do jednego lub drugiego. W definicji tej empatia obejmuje zarówno składniki poznawcze, jak i afektywne.

TRZY grupy definicji EMPATII

1. koncepcja emocjonalna - tradycyjne definiowanie empatii: współbrzmienie, współprzeżywanie, emocjonalne odpowiadanie na przeżycia drugiej osoby. Zakłada się, że empatia stanowi emocjonalne doświadczenie takich samych stanów afektywnych w danej sytuacji (ja przeżywam takie same stany co osoba, z którą empatyzuję). Zwolennicy takiego ujęcia: E. Stotland, K. Roe, L. Hoffman, T. Gawriłowa, A. Mehrabian i N. Epstein, W. Szewczuk, A. Węgliński, A. Mazurkiewicz.

W. Szewczuk (PL) - empatia to wczuwanie się w stany, szczególnie uczuciowe innych osób, przechodzące niekiedy w rzeczywiste zestrojenie własnych stanów emocjonalnych ze stanami innych osób

2. koncepcja poznawcza - kognitywny charakter empatii wiąże się z umiejętnością postrzegania i rozumienia przeżyć innej osoby, jak również z możliwością trafnego przewidywania jej uczuć, wyobrażeń i reakcji. Zwolennicy: R. Hogan, C. B. Truax, G. H. Mead, R. Carkhuff, R. Dymond.

R. Hogan - empatia to intelektualne lub pojęciowe rozumienie stanu innego człowieka bez rzeczywistego przeżywania jego uczuć. Poznawcze ujęcie empatii wymaga konstruowania wyobrażeń i fantazji o tym, co dana osoba przeżywa, czego pragnie, w jaki sposób ocenia i spostrzega świat oraz samą siebie.

3. koncepcja emocjonalno-poznawcza - procesy poznawcze pełnią funkcję pośredniczącą w powstawaniu emocjonalnego pobudzenia. Prawidłowa interpretacja znaczeń spostrzeganej sytuacji uruchamia reakcję emocjonalną wyznaczona przyjęciem perspektywy drugiego człowieka. Zwolennicy: J. Reykowski, R. Iannotti, A. Frączek, H. Eliasz. Istotne swego rodzaju równouprawnienie percepcji i emocji - istotą empatii jest reakcja emocjonalna uruchamiana przez procesy poznawcze (percepcja lub wyobrażenie określonej sytuacji).

Rembowski: empatia to emocjonalno-poznawcza reakcje, która zawiera komponent wykonawczy stanowiący przejaw komunikacji interpersonalnej. Takie rozumienie empatii jest procesem porozumiewania się ludzi na temat ich aktualnych przeżyć.

Empatia zmienia się z wiekiem? - różne stanowiska

• empatia jako funkcja wieku - z wiekiem zwiększa się liczba i zakres kontaktów społecznych , w wyniku czego przyjmowane są coraz to nowe role - innymi słowy empatia wymaga doświadczenia.

• z drugiej strony z wiekiem człowiek staje się mniej podatny na zmiany - również zmiany ról, co wyjaśniałoby koniec następnego punktu.

• pomiędzy empatią a wiekiem jest zależność krzywoliniowa - poziom empatii rośnie od początku ontogenezy człowieka (po naszemu: od urodzenia), w okresie dojrzałości osiąga maksymalny poziom i… spada aż do egocentrycznych, zrzędliwych staruszków.

• albo też nie ma związku między empatią a wiekiem.

Zależność krzywoliniowa bardzo przekonująca (zwłaszcza w świetle dowodów) - dzieci rzeczywiście rozwijają empatię (jak wszystko zresztą), ze staruszkami bywa różnie. Rembowski jest zdania, że wzrost empatii z wiekiem wynika z nabywaniem doświadczeń i, co za tym idzie, pewnej wrażliwości emocjonalnej. (pytanie do rozważenia - porównaj empatię do IE)

Hoffman - najważniejszym warunkiem reakcji empatycznej jest zaangażowanie procesów psychicznych sprawiających, że dana osoba odczuwa emocje, które bardziej pasują do sytuacji innej osoby niż do jej własnej. (procesy wzbudzające empatię często wywołują u obserwatora takie same uczucia, jakie odczuwa ofiara, ale nie zawsze się tak dzieje np. empatyczny gniew odczuwany przez świadka napadu, podczas, gdy ofiara czuje raczej smutek lub zawód.

Model markowania pomocy:

17

zauważenie osoby potrzebującej pomocy

(prośba o pomoc od osoby) potrzebującej pomocy)

aktywizacja normy pomagania

brak aktywizacji normy pomagania

napięcie emocjonalne

redukcja napięcia emocjonalnego

markowanie pomocy

nieudzielenie pomocy

udzielenie pomocy

wymiar behawioralny

wymiar werbalny

• niska jakość udzielonej pomocy;

• działanie zastępcze

• działanie fragmentaryczne

• deklarowanie pomocy

• pytania w stylu: „czy w czymś pomóc?”

---