Żydzi w województwie śląskim:
1). Liczba ludności:
Pierwsi Żydzi na obszarze późniejszego Śląska pojawili się prawdopodobnie w XIII w. Osiedlający się w miastach, stanowili konkurencję dla chrześcijańskich kupców i rzemieślników, co wywołało sprzeciw tych ostatnich.
Przyłączenie cześci Górnego Śląska do Polski w 1922r. spowodowało opuszczenie jej przez ludność żydowską, która czuła się silniej powiązana kulturowo z narodem niemieckim. Z około 10tys dotychczas mieszkających tu Żydów w latach 1922-24 wyjechało aż 8tys. Na ich miejsce przybywała jednak ludność żydowska z byłej Galicji i Królestwa Polskiego w poszukiwaniu lepszych warunków życiowych w najbardziej uprzemysłowionym rejonie Polski. Do II wojny św. osiedliło się w górnośląskiej części tego województwa ponad 13tys Żydów. Natomiast na Śląsku Cieszyńskim w latach 1922-39 nie nastąpił znaczny napływ ludności żydowskiej. W tym okresie jej liczba wzrosła o około 1tys osób.
Podsumowując- w latach 1923-1939 w województwie śląskim (bez Zaolzia) wzrosła liczba ludności żydowskiej z 12262 osób do 23571. Udział Żydów w strukturze ludności ogółu ludności województwa ślaskiego był stosunkowo mały i wynosił 1,1-1,7%. Ok 85% mieszkało w miastach.
2). Sytuacja prawna:
Równouprawnienie ludności wyznania mojżeszowego w województwie śląskim zostało zagwarantowane:
- Traktatem o ochronie mniejszości narodowych (Mały Traktat Wersalski), podpisanym 28 VI 1919 roku przez niektóre państwa, m.in. Polskę, Rumunię, Grecję, Czechosłowację, Jugosławię, po I wojnie światowej. Gwarantował poszanowanie i obronę praw mniejszości narodowych zamieszkujących kraje, które ten traktat podpisały. W krajach-sygnatariuszach tego traktatu mniejszości narodowe czujące się dyskryminowane mogły odwoływać się bezpośrednio do Ligi Narodów z pominięciem drogi sądowej,krajowej. Była to pewna forma ingerencji w suwerenność nowopowstałych państw.
- Konwencja Genewska- 15 VII 1922r. Obowiązywała przez 15 lat. Jej postanowienia broniły nie tylko mniejszości niemeickiej ale również innych, głównie żydowskiej. Konwencja zapewniała zarówno ochronę praw nabytych przed jej wejściem w życie, jak i utrzymanie stanu posiadania mieszkającej na tym terenie ludności poprezz zagwarantowanie nienaruszalności dotychczasowych spółek akcyjnych i wielkiej własności ziemskiej. Odwołując się do małego traktatu wersalskiego uregulowano szczegółowo gwarancje chroniące językowe i religijne prawa mniejszości zapewniając całkowitą swobodę prowadzenia działalności organizacyjnej życia politycznego i odrębnego szkolnictwa w językach macierzystych.
3). Działalność gospodarcza:
Głównymi zajęciami zawodowymi ;ludności żydowskiej w województwie śląskim był handel i rzemiosło. Większość Żydów utrzymywała sięz pracy we włąsnych sklepach i warsztatach, zatrudniających siłę najemną. Duży udział w strukturze społeczno-zawodowej Żydów posiadali także pracownicy umysłowi, a niewielki robotnicy. Przedstawiciele wolnych zawodów nie stanowili znaczącej grupy (ograniczone możliwości znalezienia pracy przez napływowych żydowskich adwokatów i lekarzy- władze państwowe i samorząd terytorialny były do nich niechętnie ustosunkowani). Żydowskie zakłądy przemysłowe były głównie przedsiębiorstwami małej lub średniej wielkości. Burżuazja żydowska województwa śląskiego nie posiadała dużego kapitału an inwestowanie w przemysł ciężki i górnictwo węglowe. Pomocą właścicielom zakłądó przemysłowych, rzemieślniczych i handlowych służyły żydowskie banki handlowe i spółdzielcze:
Katowicki Międzynarodowy Bank Handlowy;
Żydowski Bank Spółdzielczy w Bielsku;
Bank Udziałowy w Katowicach;
Bank Spółdzielczo-Kredytowy w Chorzowie;
Śląska Spółdzielnia Kredytowa Detalicznych i Drobnych Handlarzy.
Po przyłączeniu do Polski części Górnego Śląski, kontynuowały swą działalność powstałe na przełomie wieków Związki Samodzielnych Kupców w Katowicach, Siemianowicach i Tarnowskich Górach. W 1924r. w Katowicach założono Stowarzyszenie Kupców Górnego Śląska. W latach 1927-30 rywalizował z nim Sanacyjny Polski Związek Kupców Żydowskich. Na Górnym Śląku działała również Sekcja Handlująca oraz Żydowski Związek Domokrążców Górnośląskich Jedność.
W województwie śląskim nie nastąpił natomiast rozwój związków zawodowych mniejszości żydowskiej, co było rezultatem słabo wykształconej świadomości klasowej wśród najemnych pracowników żydowskich.
3). Życie polityczne
W XIX w. nastąpiła asymiliacja ludności żydowskiej pod względem jezykowym, kulturalnym i częsciowo narodowościowym z ludnością niemiecką na obszarze późniejszego województwa śląskiego. Jedynym czynnikiem ją wyodrębniającym pozostało wyznanie. Ich społeczne życie ograniczało się wówczas do gmin wyznaniowym. Dopiero na przełomie XIX i XX w. pojawiły się pierwsze instytucjonalne formy życia publicznego, nie związane z gminami żydowskimi. Ważną rolę w ich powstaniu odegrały idee nowoczesnego ruchu narodowego- syjonizmu.W okresie międzywojennym nastąpił rozwój partii i organizacji politycznych ludności żydowskiej. Jesienią 1922r. odbyły się wybory parlamentarne do Sejmu Śląskiego, w których Żydzi ze Śląska cieszyńskiego oraz powiatu rybnickiego i pszczyńskiego wystąpili z własną listą „Partia Żydowska” i zdobyli 0,5% głosów, natomiast w górnośląskiej części województwa śląskiego Żydzi związali z żywiołem niemieckim głosowali na listę reprezentującą tą mniejszość narodową podczas wyborów do sejmu śląskiego w 1930r. grupujących syjonistów Żydowski Wojewódzki Komitet Wyborczy nie wysunął właśnej listy z uwagi na brak możliwości wprowadzenia do Sejmu Śląskiego własnego reprezentanta i wezwał do bojkotu wyborów. Jednak część ludności wyznania mojżeszowego oddała swe głosy na listy niemieckie.
W okresie międzywojennym główną siłą polityczną w środowisku żydowskim była Organizacja Syjonistyczna (Adolf Műller, Helena Neumann, Edmund Torton, Ozjasz Papoport, Ludwik Schiller). Obok niej w drugiej połowie lat 20-tych zaczęły powstawać, głównie w ośrodkach napływowych Żydów, oddziały innych partii (Organizacja Syjonistów Ortodoksów „Histadrut Mizrachi” - Abraham Weingard; Światowa Syjonistyczna Partia Pracy- oddziały w Bielsku, Katowicach i Chorzowie; Centralna Organizacja Żydów Ortodoksów w Polsce). Nie powiodła się próba utworzenia partii skupiającej jedynie Żydów związanych z kulturą niemiecką (Żydowska Partia Liberalna).
W latach 30-tych nastąpił rozwój organizacyjny żydowskich partii w województwie śląskim. Pojawiła się wśród Żydów grupa zwolenników radykalnych metod odbudowy państwa żydowskiego w Palestynie. W 1933r. założono oddziały Uni Syjonistów-Rewizjonistów „Brith Hacochar” w Katowicach i Chorzowie.
Koniec lat 30-tych był okresem małej aktywności żydowskich partii. Jedynie wśród zradykalizowanych robotników i pracowników umysłowych nastąpiło ożywienie polityczne.
4). Życie kulturalne:
Przed I wojną światową na obszarze późniejszego województwa śląskiego nie ukazywała sie żydowska prasa. W 1925r. z inicjatywy Organizacji Syjonistycznej rozpoczęto wydawanie w języku niemieckim poczatkowo mięsięcznika, a od 1927r. tygodnika „Judische Volksbatt”. W 1933r. dodano podtytuł „tygodnik żydowski” ponieważ część tekstu była drukowana w języku polskim. W latach 1934-39 wydawany był w Bielsku tygodnik w języku niemieckim „Judische wochenpost” oraz tygodnik w języku jidish „Szlezysze Presse”. W Katowicach w latach 1932-37 wydawany był 2-tygodnik „Gazeta Urzędowa Gminy Izraelickiej w Katowicach”. Pozostałe tytuły żydowskiej prasy wydawanej w języku judish lub polskim miały charakter efemeryczny.
W latach 1922-39 działały w województwie śląskim liczne żydowskie organizacje kulturalne. W 1928r. założono w Katowicach „Żydowskie Stowarzyszenie Kulturowo-Oświatowe Hatikwa”. Również w Katowicah powołano do życia w 1934 r. Żydowskie Stowarzyszenie Muzyczne. Prężnie działały także koła Stowarzyszenia Żydowskich Słuchaczy Uniwersyrsytetu Jagiellońskiego „Ognisko” , Żydowskie Koło Absolwentów Szkół Wyższych i Średnich w Katowicach oraz organizacje sportowe i turystyczne (Żydowskie Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Makabi”; Żydowskie towarzystwo Turustyczno-Narciarskie „Makabi”; Żydowski Klub Sportowy „Hakoach”; Żydowskie Towarzysto Krajoznawcze”).
Stosunek państwa polskiego do Żydów na Śląsku:
W okresie międzywojenym miejscowa administracja państwowa i samorządowa podejmowała próby ograniczenia napływów Żydów. Administracja państwowa starała się unormować sytuację w gminach wyznaniowych przez powoływanie komisarycznych zarządów i rad w skład których wchodzili Żydzki lojalni w stosunku do państwa polskiego. W latach 1938-39 władze administracyjne województwa śląskiego prowadziły akcje usuwania z 30-km pasa granicznego osób niepewnych narodowościowo lub szkodzących interesom pańśtwa. Dotknęła ona także ludność żydowką, głównie w Chorzowie i Katowicach
Stosunek Żydów do państwa polskiego:
W górnośląskiej części województwa dawna osiadła ludność żydowska była silnie związana z żywiołem niemieckim. Odgrywała ona ze względu na swoją pozycję społeczno-majątkową dużą rolę w życiu politycznym mniejszości niemieckiej. Z powodu zmian, które zaszły w Niemczech po objęciu władzy przez hitlerowców wycofała się ona z życia politycznego. W latach 30-tych nie nastąpiła integracja dawniej osiadłych Żydów o niemieckiej świadomości narodowej z napływową ludnością żydowską oraz Żydzi wycofali się z działalności proniemieckiej. Narastający antysemityzm w Polsce i Niemczech stymulował tworzenie komitetów obrony praw i pomocy ludności żydowskiej.
Obojętność, a czasem wręcz wrogość miejscowej ludności do napływych Żydów wzmacniała wśród nich poczucie wyobcowania i powodowała zamykanie się w swym środowisku.