1. Pilch, Problemy integracji literatury i malarstwa w szkole. Nauka czytania obrazu.

1. PRZECZYTAĆ I ZOBACZYĆ

Aby proces kształcenia był skuteczny, musi być zintegrowany międzyprzedmiotowo i wewnątrzprzedmitowo. Hasło to było bardzo istotne w ostatniej reformie edukacji.

Chodzi o rozszerzenie i wzbogacenie dotychczasowych treści nauczania. Niestety, dalej oddziela się formę od treści, literaturę od języka, obraz literacki od obrazu malarskiego.

Faktyczna umiejętność oświetlania się wzajemnego sztuk jest niemalże niemożliwa. Powodem: BRAK KOMPETENCJI interpretacyjnych nauczycieli „polonistów”. Analiza dzieła plastycznego domaga się doświadczenia w obcowaniu z tego rodzaju dziełem.

ODCZYTANIE:

- Co oznacza?

- W jakich pozostaje relacjach względem siebie obraz malarski i poetycki.

Chodzi o realizację Gadamerowskiej zasady przechodzenia od jasnego do ciemnego przez postawienie pytań:

KTO?, DO KOGO? CO? JAK? PO CO?

Integracja, która jest poszukiwaniem sensu, ma prowadzić do ustalenia prawdy tekstu, jest zatem szukaniem najlepszej odpowiedzi na pytanie: jak jest pokazane? Jak opowiedziane? Dlaczego tak?

I faza: USTALENIE SENSU I ZNACZENIA

II faza: OŚWIETLENIE SIĘ WZAJEMNE SZTUK (ut pictura poesis)

Wiedzę o malarstwie trzeba w szkole przekazać, a sztuki „czytania” obrazu trzeba nauczyć. Obraz malarski ma „dopowiedzieć” tekst i zasugerować kierunek interpretacji. Niestety, w podręcznikach często obrazy „zdobią”, a nie „oświetlają”.

Nie chodzi też o tworzenie tzw. „opisów” - to nie jest wpajanie umiejętności i narzędzi badawczych!!!

Konieczna jest INTERPRETACJA WZORCOWA, by utrwalił się nawyk patrzenia na pewne komponenty dzieła.

SCHEMAT:

1 - studia techniczne

2 - płaszczyzna historycznych faktów z epoki

3 - znaczenie poszczególnych elementów, relacje między postaciami, gesty itp.

Uczeń ma przyzwyczaić się do stałej metody, w której będzie miał oparcie i która dostarczy mu narzędzi badawczych.

Od obrazu do tekstu i od tekstu do obrazu.

A. Janusz - Starz, „Nie ma rozpusty większej niż myślenie…”. Teksty filozoficzne w edukacji polonistycznej.

Szkoła ma przygotować do odbioru różnych tekstów, nie tylko literackich. Uczeń będzie bowiem odbiorcą artykułów publicystycznych, pism urzędowych, druków czy tekstów naukowych. W związku z tym TRZEBA NAUCZYĆ CZYTANIA TYCH TEKSTÓW.

Chodzi tutaj o:

-szukanie głównych tez

-rozwijanie ich

-zadawanie pytań

Wprowadzenie filozofii do szkół będzie niewątpliwie miało korzystny wpływ na uczniów.

Tekst filozoficzny rzadko funkcjonuje jako przedmiot badań. Stanowi raczej POMOC przy wprowadzeniu do nowego okresu. Należy przy tym pamiętać, by tekst nie był służebny wobec literatury, by inspirował w poszukiwaniu piękna, dobra i prawdy.

SPOSOBY CZYTANIA TEKSTÓW FILOZOFICZNYCH:

• Podstawą jest zdobycie umiejętności odnajdywania głównych myśli

• Wyodrębnienie słów kluczowych

• Podkreślenie zdania z najważniejszą tezą

• Rozwinięcie głównej myśli tekstu

• Porównywanie różnych tekstów filozoficznych.

Ważne, by kształcić przy tym aktywności ucznia i jego pozytywny stosunek do tekstu.

Trzeba też pamiętać, że uczniowie mają prawo do własnego zdania, skoro nawet najwięksi myśliciele nie są zgodni.

ZWIĄZEK FILOZOFII Z KULTURĄ

Filozofia szuka prawdy obiektywnej, choć jest związana z czasem, w którym się kształtuje. Wpływa ona na światopogląd ludzi.

Tekst filozoficzny na lekcji może funkcjonować jako KONTEKST, który „OŚWIETLA” utwór (np. zestawienie ód Horacego z filozofią epikurejską; XVII-wiecznej poezji z Pascalem)

Trzeba zaznaczyć, że koncepcje filozoficzne stanowią często klucz do zrozumienia poszczególnych bohaterów literackich, uświadomienia sobie ich motywów działań.

FILOZOFIA JAKO TEMAT LITERATURY

Tematem dzieła czasem jest pytanie, twierdzenie lub wątpliwości, jakie pozostawia po sobie filozof (np. przedstawienie Sokratesa w poezji Tuwima).

FILOZOFOWIE-PISARZE: np. Wolter, Rousseau, Nietzsche, Witkiewicz - ich teksty filozoficzne są objaśnieniem do ich koncepcji artystycznych.

UNIWERSALIZM I AKTUALNOŚĆ MYŚLI FILOZOFICZNEJ

-trzeba pokazać uczniom, że słowa filozofów nie są skierowane tylko do ludzi minionych epok, a że można znaleźć w nich odpowiedzi na pytania pojawiające się w XXI w.

Jak uczyć poezji?

Książka Boronowskiego jest przede wszystkim sprzeciwem wobec „tradycyjnego” podejścia do pracy z tekstem poetyckim w szkole. Krytykuje głównie dominację pogadanki heurystycznej na lekcji. Uważa, że często taka lekcja przekształca się w parodię rozmowy, głównym celem jest włożenie uczniom w usta myśli nauczyciela. Częstym błędem jest uważanie własnej interpretacji za jedyną możliwą i niedopuszczanie uczniów do głosu. Taka lekcja zwykle kończy się podyktowaniem gotowej, pięknie brzmiącej i pełnej frazesów notatki przez nauczyciela.

Ważne jest, by tekst naprawdę zaistniał na lekcji, by uczniowie go przeżyli i zaczęli sami zastanawiać się nad znaczeniem. Ryzykujemy błędne sądy, często głupie odpowiedzi, ale za to możemy pokazać uczniom, że mogą tekst odnosić do samych siebie, niekoniecznie najważniejsze jest odgórnie ustalone przez krytyków literackich odczytanie. Oczywiście nie znaczy to, że mamy zgadzać się na sądy głupie i niezgodne z tekstem, ale warto pomyśleć, jak twórczo nauczyć dzieci zagłębiania się w tekst i weryfikacji sądów, nie wolno nam po prostu odrzucać ich pomysłów, bo grozi to zupełnym zniechęceniem do poezji.

Głównym dążeniem książki jest przekonanie nauczycieli bądź studentów polonistyki, by spróbowali przełamać tradycyjne przyzwyczajenia związane z pracą z poezją. W tym celu Bortnowski zamieszcza bardzo wiele konkretnych przykładów na scenariusze pracy z wybranymi tekstami oraz opisuje różne inne metody, które mogą zastąpić pogadankę heurystyczną (choć nie odrzuca jej całkowicie), przede wszystkim - przełamać bierność i zaktywizować uczniów. Kilka z propozycji Bortnowskiego:

• modyfikację pogadanki:

Nauczyciel pisze wszystkie pytania na tablicy (dzięki temu uczniowie nie są zarzucani potokiem pytań, mają czas na namysł). Inna wersja: nauczyciel podaje sam lub ustala z uczniami plan analizy w kilku punktach.

• pytania uczniów:

Uczniowie mają za zadanie podczas kilkunastu minut ułożyć pytania związane z wierszem (by wreszcie to uczniowie pytali, nie nauczyciel)

• praca w grupach:

Każda grupa otrzymuje dokładne instrukcje, następnie uczniowie muszą sami zreferować wnioski, do których doszli.

• hipoteza interpretacyjna:

Uczniowie zapisują bardzo krótką hipotezę dotyczącą sensu utworu, na tablicy zostają zapisane ich propozycje. Hipotezę trzeba udowodnić, odwołując się do tekstu. Zwykle pojawia się dyskusja, część hipotez zostaje odrzucona, pozostaje kilka płytszych lub głębszych odczytań.

• słowa-klucze:

Szukanie w wierszu miejsc najbardziej znaczących, słów i określeń, które wyznaczałyby kierunki interpretacji. Można np. przeczytać klasie wiersz, a potem kazać zanotować słowa, które najbardziej zapadły im w pamięć. Konieczne ćwiczenie słownikowe poświęcone polom semantycznym.

• przekład intersemiotyczny:

Zastosowanie interpretacji poezji rysunkiem tłumaczącym wiersz, inscenizacją, gestem, tańcem, muzyką.

• metoda analogii

Zestawienie wiersza z dziełem sztuki, z obrazem, z rzeźbą, ale także z dokumentem naukowym, pamiętnikiem itp.

• metoda strukturalna

Polega na przestrzeganiu reguł języka teoretycznoliterackiego. Kolejność działań: opis, analiza, interpretacja. Pytania lub polecenia pisemne kierują uczniów na działania analityczne. Równolegle niezbędny jest zapis w zeszycie lub na tablicy.

• forum krytyków

Zdolni uczniowie, siedząc jak przed kamerą, rozmawiają o wierszu. Klasa może zadawać im pytania.

• i cała masa innych, np. recytacja, konkurs recytatorski, słuchanie poezji, wykład, praca z monografią naukową/eseistyką/podręcznikiem, dyskusja itp.

14. Podstawa programowa do szkoły podstawowej i gimnazjum

Bożena Chrząstowska Programy nauczania - wykładnią koncepcji pedagogicznej

W Polsce program nauczania jest bardzo rozbudowany i szczegółowy, podczas gdy w innych krajach Europy programy (ogólne, narodowe) zawierają opis celów i wymagań, konkrety (np. utwór literacki) pojawiają się bardzo rzadko i to jedynie tytułem przykładu; szkoły pracują wg własnych programów, regulowanych i kontrolowanych w relacji do ogólnego programu.

Wg założeń reformy edukacji sytuację programową w Polsce regulują trzy dokumenty: podstawa programowa, program nauczania i państwowa lista wymagań egzamianacyjnych.

Na pojęcie programu (curriculum) składają się:
a) cel (po co uczyć?)
b) droga do celu (jak uczyć i jak oceniać?)
c) środek realizacji tego celu (czego uczyć?)

Zatem programy mogą powstawać jako:
ad a) listy celów (oczekiwanych osuiągnięć, umiejętności)
ad b) zestaw planowanych czynności dydaktycznych i zadań
ad c) lista treści nauczania (tematów, zagadnień, lektur)
Jednak w każdym z wymienionych modeli muszą znaleźć się elementy dwu pozostałych.

Cechy dobrze skonstruowanego programu:
1. Zgodność z podstawą programową
2. Wyrazistość koncepcji pedagogicznej
Modele edukacyjne:
a) tradycyjnie - encyklopedyczny,
b) tradycyjnie - scjentystyczny,
c) podporządkowany wychowaniu językowemu i kulturowemu,
d) nastawiony na intuicję i przeżycie (oraz różne „mieszanki” - np. nauczanie oparte na dramie, na wykorzystaniu audiowizualnego kontekstu…
Przeszkodą w odczytaniu i zrealizowaniu danej koncepcji w programie są przyzwyczajenia i nawyki nauczycieli - stąd np. zjawisko encyklopedyzmu (wtórne zjawisko przeciążania programów nauczania).
3. Spójność programu - logiczne i konsekwentne powiązanie wszystkich ekwiwalentnych (tzn. przekładalnych na strukturę programu) elementów programu, dobór treści i zaplanowane czynności dydaktyczne,
4. Hierarchiczność składników - na pierwszy plan wysuwają się cele szczegółowe, gdyż głównym celem edukacji ma być rozwój osobowości wychowanka, potem sytuują się czynności i sytuacje dydaktyczne: materiał nauczania musi być celom i czynnościom podporządkowany.
5. Metodycznośc programu - umiejętny przekład celów ogólnych na szczegółowe (operacyjne)

Cel ogólny
(np. przygotowanie do uczestnictwa w kulturze)

Cele szczegółowe
szereg zapisów o charakterze czynnościowym (np. uczeń czyta, ogląda, tworzy) wspiera odpowiednio dobrany materiał nauczania

Rezultat
osiągnięcia uczniów

Podział programów:
- program autorski indywidualny - piętno oryginalności i indywidualności twórcy znającego możliwości środowiska i biorącego na siebie odpowiedzialność,
- program autorski powszechny - bardziej wyważony, pozbawiony zbyt indywidualnych rysów.

---