FIZJOLOGIA SAMICZYCH NARZĄDÓW ROZRODCZYCH
Przeznaczeniem samiczych narządów rozrodczych jest produkowanie potomstwa. Zadanie to polega na:
1.wydaleniu komórki jajowej
2.przyjęciu samczych komórek rozrodczych (plemników)
3.stworzeniu warunków do zapłodnienia i rozwoju zarodka
4.wydaleniu urodzeniu płodu
Spełnienie wszystkich tych czynności staje się możliwe jedynie po osiągnięciu przez samicę dojrzałości płciowej, tj, morfologicznego uformowania się narządów płciowych. W praktyce uważamy za dojrzałego płciowo każdego osobnika będącego w stanie zapłodnić (samiec) lub zajść w ciąże (samica). Dojrzałość płciową osiągają:
klacze średnio w wieku 18 miesięcy
krowy „ „ 12 „
owce kozy 8 „
świnie 8 „
suki 8 „
kotki 5 „
Dojrzałość płciowa następuje znacznie wcześniej niż dojrzałość fizyczna, która jest zakończeniem kształtowania się całego organizmu, kiedy zwierzę przybiera ogólny wygląd zewnętrzny charakterystyczny dla dorosłego zwierzęcia i danej płci. Dojrzałość fizyczna u:
klacz 3lata
krowa 12-24 miesiące
owca, koza 12-15 miesięcy
suka, kotka 10-12 miesięcy
O dojrzałości płciowej samic świadczy występowanie cyklów płciowych oraz wyraźnych przejawów działalności jajników i innych gruczołów dokrewnych na organizm.
Cykl płciowy to zespół procesów fizjologicznych i przemian morfotycznych w układzie rozrodczym warunkującym ruję, popęd płciowy i jajeczkowanie które stanowią zamknięty krąg uzależnionych od siebie zjawisk. W cyklu płciowym wyróżniamy cztery okresy, okres spokoju, okres poprzedzający ruję, okres rui właściwej, okres po zakończeniu rui. Okres równowagi jest to okres czynności układu rozrodczego występujący po okresie zahamowania i trwający aż do okresu pobudzenia. Okres równowagi cechują następujące objawy:1. Stan ogólnej równowagi, 2.obojętna lub ujemna reakcja na obecność próbnika (brak popędu płciowego) 3.brak objawów rui, 4.brak dojrzałych pęcherzyków w jajnikach.
Okres pobudzenia czyli okres jaskrawo występującej działalności układu rozrodczego cechuje: 1.ogólne podniecenie samicy, 2.pozytywna reakcja na obecność próbnika, 3.występowanie objawów rui, 4.dojrzewanie pęcherzyków i jajeczkowanie. Okres ten rozpoczyna się stopniowo wzmagającym się nasileniem procesów rozrostowych, które polegają na dojrzewaniu pęcherzyków w jajniku, przekrwieniu narządów układu rozrodczego, obrzęku wszystkich jego odcinków oraz rozroście błony śluzowej macicy, pochwy i przedsionka moczo-płciowego. Dojrzałemu płciowo organizmowi samicy właściwe są cztery swoiste zjawiska: jajeczkowanie, ruja, popęd płciowy i pobudzenie płciowe. Jajeczkowanie jest to uwolnienie się komórki jajowej z pęcherzyka jajnika..Po wydaleniu komórki jajowej światło pęcherzyka wypełnia się krwią pochodzącą z pękniętych naczyń warstwy naczyniowej otoczki pęcherzyka, i tak powstaje ciałko żółte ciążowe które istnieje przez całą ciąże. Rują określa się proces wydzielania śluzu z narządów płciowych, będący konsekwencją zmian morfotycznych w układzie rozrodczym samicy. W rui wyróżniamy , fazę równowagi jest fizjologicznym spokojem układu rozrodczego, faza przygotowawcza objawia się wyraźnie zaznaczonymi procesami rozrostowymi. Następuje silne przekrwienie wszystkich narządów układu rozrodczego, powstanie i rozrost gruczołów błony śluzowej jajowodów oraz rogów trzonu i szyjki macicy, faza rui jest wyraźnie zaznaczonym stanem aktywności układu rozrodczego. W okresie tym zaznacza się silne przekrwienie narządów całego układu rozrodczego, obrzęk błony śluzowej i wzmożona czynność wydzielania gruczołów przedsionka moczowo-płciowego, szyjki macicy i jajowodów. W okresie rui szyjka macicy rozwiera się i wydziela się przez nią do pochwy śluz, który następnie wycieka z zewnętrznych narządów płciowych. Faza porujowa objawia się powrotem układu rozrodczego do stanu z okresu równowagi.
Popęd płciowy jest to pozytywna reakcja płciowa samicy na obecność samca, tj. występowanie u samicy odruchów płciowych, polegających na swoistym jej zachowaniu się. W okresie popędu płciowego samica stara się zbliżyć do samca, przyjmuje pozycję jak do spółkowania, często oddaje mocz, po czym następują rytmiczne skurcze warg sromowych. Pobudzenie płciowe jest to zmiana ogólnego stanu organizmu samicy powstała w związku z okresami jajeczkowania, popędu płciowego i rui. Pobudzenie płciowe wyraża się bardziej lub mniej wyraźnie zaznaczoną ogólną reakcją organizmu samicy w postaci niepokoju, zmiany jakości mleka i innych objawów. Okres zahamowania, czyli zespół aktywnych procesów przeciwstawnych procesom występującym w okresie pobudzenia. Okres zahamowania cechuje powrót elementów układu rozrodczego do stanu, w jakim znajduje się podczas okresu równowagi.
Czynniki warunkujące cykl płciowy
Życie płciowe samicy przedstawić można jako zespól cyklów płciowych. Rytm cyklów płciowych, czyli okresowość ich występowania i długotrwałość, jest swoisty dla każdego gatunku zwierząt. U niektórych gatunków cykle płciowe występują kolejno po sobie stosunkowo często, u innych zaś tylko jeden lub dwa w ciągu roku. Na tej podstawie zwierzęta można podzielić na polcykliczne i monocykliczne. Do policyklicznych zalicza się nieparzystokopytne, bydło i świnie. Dla tych zwierząt w przebiegu cyklu płciowego charakterystyczne są krótkie okresy równowagi. Cykl zaś płciowy zwierząt monocyklicznych (pies i zwierzęta dzikie) cechuje długotrwały okres równowagi. Znaczenie cyklu płciowego dla życia plemników, środowisko pochwy i macicy jest najbardziej sprzyjające w okresie rui. Obfite bowiem wydzielanie śluzu, powoduje powstawanie prądów cieczy, ułatwia przesuwanie się plemników w drogach rodnych samicy. Cykl płciowy klaczy trwa średnio 20-21 dni, po wyźrebieniu okres pobudzenia występuje na 7-12 dzień.