W każdym wypowiadanym komunikacie możemy wyróżnić cztery płaszczyzny komunikacji:
+ płaszczyznę rzeczową(formalną), poprzez którą przekazujemy pewne informacje w sposób oczywisty, formalny
+ płaszczyznę autoportretu(autoprezentacji), poprzez którą informujemy, w jakim jesteśmy nastroju, gdy wypowiadamy, nadajemy komunikat
+ płaszczyznę wzajemnych relacji, która informuje o stosunku do rozmówcy(lub otoczenia) + płaszczyznę apelu, w którym jest zawarte nasze życzenie do odbiorcy
Sprawność komunikowania za pomocą mówienia
uzależniona jest od spełnienia wymagań dotyczących dostosowania się
nadawcy do:
+ rodzaju odbiorcy (płeć, wiek, wiedza, doświadczenie, inteligencja,
Wykształcenie)
+ rodzaju przekazywanego komunikatu (informowanie, przekonywanie, perswadowanie, szkolenie, przekazywanie zadań, ocenianie)
Mowa jest to używanie języka w procesie porozumiewania się, czyli konkretne akty użycia systemu językowego (złożonego ze znaków i reguł).
Celem mowy jest odbieranie i nadawanie komunikatów w formie przekazów językowych:
ustnych
Mowa spełnia następujące funkcje:
ekspresyjną - przekazywanie uczuć
komunikacyjną - informowanie o tym co znamy, widzieliśmy, słyszeliśmy
regulacyjną - wydawanie i przyjmowanie dyspozycji
Wraz z rozwojem technik informacyjnych, możliwe stało się automatyczne przetwarzanie mowy: synteza, rozpoznawanie i rozumienie, co pozwoliło na opracowanie automatycznych systemów dialogowych. Zadanie rozpoznawania mowy okazało się trudniejsze niż spodziewano się podejmując pierwsze prace nad rozwiązaniem tego problemu. Skuteczność automatycznego rozpoznawania mowy wciąż jest niższa od osiąganej przez człowieka. Wymaga bowiem przeprowadzenia analizy nie tylko na poziomie akustycznym, ale również zaangażowania wiedzy lingwistycznej i semantycznej - w prawidłowym rozpoznaniu pomaga człowiekowi "domyślanie się" poszczególnych słów na podstawie kontekstu wypowiedzi, logiki i wiedzy o świecie. Aby maszynowe rozpoznawanie było równie skuteczne, elementy te powinny być wbudowane w algorytm rozpoznawania. Obecnie systemy automatycznego rozpoznawania i syntezy mowy stosowane są z powodzeniem do sterowania urządzeniami, dyktowania tekstów, dostępu do baz danych.
Gestykulacja, ogół ruchów głównie rąk, a także głowy i pozostałych części ciała wspomagający mowę i ułatwiający komunikowanie się ludzi nie rozumiejących wzajemnie swoich języków.
Mimika - ruchy mięśni twarzy, wyrażające myśli, emocje, przeżycia, nastroje, a także postawy wobec innych ludzi oraz bieżące komentarze do toczącej się komunikacji (szerzej zobacz: komunikacja niewerbalna). W teatrze towarzyszy wypowiadanym słowom jako środek gry aktorskiej. W pantomimie jest najważniejszym obok ruchu środkiem wyrazu.
W badaniach nad mimiką podnoszono następujące kwestie:
w jakim stopniu jest ona zależna od środowiska - czy ludzie uczą się mimiki, czy raczej są to reakcje wrodzone
jak dalece zmienne kulturowo są schematy mimiczne
w jaki sposób, kiedy i jakie komunikaty przekazuje twarz.
Mimika a kłamstwo
W toku socjalizacji ludzie uczą się kontrolować swoje wyrazy mimiczne i większość robi to dobrze. W związku z tym możliwe jest udawanie pewnych emocji. Jednak nawet przy pełnej kontroli własnej mimiki, "prawdziwy" stan emocjonalny jest ujawniany przez inne komunikaty niewerbalne, trudniejsze do świadomej kontroli, takie jak postawa ciała, odruch źreniczny, zachowania przestrzenne, dystanse personalne itp. Ponadto, pierwsza reakcja twarzy, która może być później zamaskowana przybraniem np. świadomego uśmiechu jest zwykle szczera.
Wyrazy mimiczne szybko się zmieniają w toku konwersacji, toteż "przylepiony" uśmiech, który gości na twarzy przez cały czas rozmowy czy maskowata twarz zwykle nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu emocjonalnego i często wzbudzają nieufność. Znakomita większość szczerych wyrazów mimicznych trwa nie dłużej niż dziesięć sekund.
Ekspresje mimiczne, które odzwierciedlają prawdziwe stany emocjonalne, bardzo rzadko przybierają charakter ekstremalny. Dlatego bardzo silnie zaciśnięte szczęki, zmarszczone i maksymalnie opuszczone brwi, "chłodny wzrok", zaciśnięte usta są raczej próbą wywarcia wrażenia gniewu niż odzwierciedleniem emocji o maksymalnym natężeniu, zwłaszcza jeśli nie korespondują z innymi komunikatami niewerbalnymi - np. dłonie nie są zaciśnięte w pięści, nogi nie są usztywnione, ciało nie jest pochylone do przodu, głowa trzyma się prosto, kark jest rozluźniony itp.
Ośrodki podkorowe w mózgu, związane są z rzeczywistym przeżywaniem emocji (międzymózgowie i układ limbiczny) są zbudowane symetrycznie. Dlatego wyraz twarzy związany z aktywnością tych części mózgu jest symetryczny (np. obie połowy twarzy gniewają się w równym stopniu). Wyraz mimiczny przybierany świadomie, kierowany jest przez ośrodki korowe (korę mózgową). A ponieważ półkule mózgu są wyraźnie zlateralizowane - jedna z nich jest zwykle wyraźnie dominująca - to świadomie przybierane wyrazy twarzy są bardziej niesymetryczne.