ROZWÓJ RUCHOWY DZIECKA W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA
Rozwój ruchowy niemowlęcia opiera się na realizacji zakodowanego w ośrodkowym
układzie nerwowym modelu lokomocji. U prawidłowo rozwijającego się dziecka proces ten
przebiega bez „nauki i ćwiczeń” w miarę dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.
Mechanizmem napędowym rozwoju ruchowego jest ideomotoryka - motywacja do
poznania świata, osiągnięcia własnych celów, kontaktów z bliskimi i otoczeniem.
Do realizacji genetycznie zakodowanego wzorca lokomocji niezbędne są 3 składowe:
- automatyczne sterowanie ciałem w przestrzeni,
- mechanizmy podporowo-wyprostne (umożliwiające pokonywanie siły grawitacji),
- ruchy fazowe.
Czynniki te są automatyczne, niezależne od naszej woli.
ROZWÓJ RUCHOWY W POZYCJI NA PLECACH
0-6 tydzień
Dziecko w okresie noworodkowym znajduje się w fazie holokinezy. Faza ta
charakteryzuje się tym, że obrotowi głowy z policzka na policzek towarzyszą chaotyczne
ruchy rączek i nóżek. Występuje również tzw. odruch Moro - gwałtowny wyrzut rączek
i nóg z objawami niepokoju jako reakcja na zmianę położenia ciała lub zadziałanie
silniejszego bodźca słuchowego, dotykowego lub świetlnego. Dziecko sprawia wtedy
wrażenie jakby miało trudność z kontrolą własnego ciała. W okresie noworodkowym
występuje również tzw. prymitywne kopanie - jedną nóżkę dziecko zgina w kierunku
brzuszka we wszystkich stawach a druga nóżka w tym czasie układa się w wyproście we
wszystkich stawach. Noworodek leży w pozycji asymetrycznej tzn. główka zwrócona jest
w jedną stronę, bok po tej stronie sprawia wrażenie jakby był dłuższy. Czuwające niemowlę
potrafi obrócić głowę w drugą stronę co powinno się łączyć z „wydłużeniem” boku po stronie
twarzy. Rączki są zgięte, a dłonie zaciśnięte w pięści ze schowanymi w nich kciukami.
6 tygodni - 3 miesiące
W tym okresie dziecko powoli zaczyna osiągać symetrię ciała. Około szóstego tygodnia
niemowlę potrafi koncentrować wzrok na twarzy, która się nad nim pochyla lub na zabawce.
Potrafi też na kilka sekund utrzymać główkę prosto w linii kręgosłupa. Piąstki są coraz mniej
zaciśnięte z kciukami na zewnątrz. Plecy coraz bardziej zaczynają przylegać do podłoża -
dziecko leży coraz bardziej stabilnie, co wynika z coraz lepszego wyprostu kręgosłupa.
Proces wyprostu kręgosłupa kończy się w prawidłowych warunkach pod koniec
pierwszego kwartału. Plecy na całej długości przylegają do podłoża, rączki są otwarte,
dziecko potrafi je łączyć w linii środkowej ciała, czemu zawsze powinno towarzyszyć
uniesienie zgiętych nóg nad podłoże.
4 - 5 miesięcy
Niemowlę w tym okresie doskonali swoją pozycję na plecach. Potrafi włożyć złączone
rączki do buzi, potrafi także chwycić zabawkę podawaną z boku, czemu towarzyszy
uniesienie zgiętych nóg w kierunku brzuszka, stópki łączą się w tej pozycji stroną
podeszwową ze sobą.
Na 4,5 miesiąca dziecko prowadzi rączkę przez linię środkową w stronę podawanej
zabawki. Ta umiejętność zapoczątkowuje obracanie się na bok, w jedną i drugą stronę. Po
piątym miesiącu spontanicznie kieruje swoje rączki w kierunku spojenia łonowego i kolan
oraz potrafi chwytać grzechotkę podaną mu w linii środkowej ciała.
6 - miesięcy
Niemowlę w tym okresie potrafi obrócić się z pleców na brzuch w obie strony.
7 ˝ - miesiąca
Dziecko leżąc na plecach chwyta własne stopy i wkłada je do buzi.
ROZWÓJ RUCHOWY W POZYCJI NA BRZUCHU
0 - 6 tydzień
Noworodek leży opierając swoje ciało na jednym policzku, nadgarstkach, mostku
i zgiętych kolanach. Łokcie są cofnięte do tyłu a miednica uniesiona nad podłożem. Dłonie są
zaciśnięte w pięści z kciukami wewnątrz. Jednak już w tym okresie dziecko próbuje unosić
główkę i potrafi obrócić ją na drugi policzek.
6 tygodni - 3 miesiące
W tym okresie trwa proces fizjologicznego wyprostu kręgosłupa, który rozpoczyna się
od górnej części ciała. Wyraża się to możliwością podparcia na środkowych częściach
przedramion, co pozwala w prawidłowy sposób unieść główkę. Zmniejsza się zgięcie bioder
i kolan a miednica zbliża się do podłoża.
Trzymiesięczne niemowlę podpiera się pewnie na całych przedramionach, łokcie leżą
na wysokości barków, główka w przedłużeniu kręgosłupa uniesiona nad podłożem, dłonie są
swobodnie otwarte, tułów opiera się na dolnej części brzucha a miednica płasko przylega do
podłoża. Do końca pierwszego trymestru proces fizjologicznego wyprostu kręgosłupa, na
całej jego długości powinien zostać zakończony.
4 - 5 miesięcy
W tym czasie dziecko doskonali swój podpór. Potrafi wyciągnąć rączkę od zabawki na
podłożu. Przenosi wtedy ciężar ciała na drugi łokieć i podpiera się na przeciwległym kolanie.
Na koniec piątego miesiąca niemowlę potrafi na moment podeprzeć się na dłoniach i oderwać
brzuszek od podłoża, zaraz jednak to przerywa, unosząc głowę, prostując rączki i nóżki. Jest
to tzw. „pływanie”.
6 miesięcy
Niemowlę podpiera się na otwartych dłoniach, rączki są wyprostowane w łokciach,
cały brzuszek jest uniesiony nad podłoże a tułów podparty jest na górnej części ud. Po
szóstym miesiącu dziecko potrafi, podpierając się na jednej dłoni, sięgnąć drugą rączką do
zabawki nad podłożem.
7 - 8 miesiący
W tym okresie dziecko próbuje przyjmować pozycję czworaczną. Potrafi obracać się
w obie strony z brzucha na plecy oraz zatrzymywać obrót na łokciu. Dziecko potrafi
zatrzymać się w pozycji na boku podpierając się na przedramieniu (tzw. siad boczny).
Następnie podpierając się na wyprostowanej ręce podnosi się do siadu na jednym pośladku -
tzw. siad skośny.
To czas doskonalenia chwytu, dziecko jest w stanie chwytać wyprostowanym kciukiem
i drugim palcem drobne przedmioty tzw. chwyt pensetowy.
W tym okresie na krótki czas pojawia się tzw. „foczenie”, dziecko potrafi pokonać kilka
metrów, podciągając się na przemian to na jednym to na drugim łokciu przy tym pociąga
tułów i nóżki biernie ułożone na podłożu.
8 - 9 miesięcy
W tym okresie dziecko osiąga trzy nowe funkcje - raczkowanie, siadanie i wstawanie.
Pojawiają się one, w prawidłowym rozwoju, w przeciągu trzech tygodni. W początkowej
fazie, te nowo osiągnięte możliwości są niedojrzałe. Raczkowanie w tym pierwszym okresie
jest chaotyczne, widoczna jest kifoza w odcinku lędźwiowym (w przypadku raczkowania jest
to wygięcie kręgosłupa skierowane wypukłością ku górze), a stopy ustawione są w zgięciu
grzbietowym. Również w siadaniu zaobserwować można pewną niedojrzałość widoczną jako
kifoza (w przypadku pozycji siedzącej jest to wypukłość kręgosłupa skierowana wypukłością
ku tyłowi). Prawidłowe wstawanie to „raczkowanie w górę”. Dziecko z klęku, chwytając się
jakiegoś mebla, wstaje opierając najpierw jedną a potem drugą stópkę na podłożu.
9 -10 miesięcy
To czas dojrzewania jakości raczkowania, siedzenia oraz wstawania. Dojrzałe
raczkowanie charakteryzuje wyraźna naprzemienność ruchów rączek i nóżek, wyprostowany
kręgosłup na całej długości, stópki swobodnie ułożone na podłożu w linii łydek. Pozycja
siedząca wygląda w ten sposób, że dziecko obciąża równo obydwa pośladki, głowa jest
ułożona w linii kręgosłupa, obserwując z boku linia pleców (odcinek od głowy do miednicy)
jest prostopadła do podłoża. Dziecko nadal wstaje przez raczkowanie w górę ale potrafi wstać
bez podciągania się na rączkach opierając jedynie dłonie o mebel lub ścianę.
11 -12 miesięcy
Okres przygotowań do samodzielnego chodu. Dziecko próbuje najpierw chodzić do
boku ustawione twarzą do ściany, opierając się o nią dwoma rączkami. Kroczki te wykonuje
z zachowaniem wzorca naprzemiennego -„raczkowanie bokiem”. Później nabierając
pewności, ustawia się bokiem do ściany i trzymając się tylko jedną rączką idzie w przód.
12 -13 miesięcy
Dziecko zaczyna chodzić samodzielnie. Początkowo pokonuje małe odcinki, robiąc parę
kroczków od mebla do mebla. Chodzi tylko po linii prostej i nie potrafi swobodnie zatrzymać
się ani zmienić kierunku.
13 ˝ - 18 miesięcy
Dziecko w tym czasie potrafi już w dowolnym momencie ten chód zatrzymać, zmienić
kierunek, zwolnić lub przyspieszyć. Taki etap chodu nazywamy chodem społecznym. Potrafi
także samo wstać bez przytrzymywania się.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SYGNAŁY ALARMOWE W ROZWOJU DZIECKA
W POZYCJI NA PLECACH:
· odginanie główki do tyłu
· tendencja do skręcania główki w jedną stronę
· asymetria tułowia, często połączona z asymetrią główki
· brak przylegania pleców do podłoża - „mostki”
· sztywne układanie ramion, przyciskanie do podłoża, skręcanie do wewnątrz lub na
zewnątrz (bywa połączone z odginaniem główki)
· mocne zaciskanie jednej lub obu piąstek, szczególnie po szóstym tygodniu życia
· prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i /lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie
„żabki”
· słabsza aktywność jednej strony ciała
· brak lub słabe wodzenie oczu za zabawką szczególnie po drugim miesiącu życia
· „przelewanie” się dziecka
W POZYCJI NA BRZUCHU:
· brak unoszenia główki i/lub przekładania na drugi policzek, szczególnie po szóstym
tygodniu życia
· tendencja do układania główki na jedną stronę
· unoszenie główki bez podparcia na rączkach, unoszenie poprzez odginanie tułowia
· asymetria ustawienia główki i/lub tułowia
· podpór na wyprostowanych łokciach i zaciśniętych piąstkach, skręcanie rączek do
wewnątrz
· prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i /lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie
„żabki”
· słabsza aktywność jednej strony ciała
· „przelewanie” się dziecka