Rozwojem nazywamy zmiany zachodzące w jednostce wraz z jej wzrostem.
Rozwój przebiega w sposób ciągły. Jednak można w nim wyodrębnić pewne okresy charakteryzujące się specyficznymi cechami rozwojowymi zwanymi właściwościami wieku.
Kryteria podziału na okresy rozwojowe uwzględniają: *sposób poznawania przez dziecko otaczającą rzeczywistość; *główne rodzaje działalności dziecka, *stosowane metody oddziaływania wychowawczego.
STADIUM NOWORODKA.
Układ kostny. Tkanka kostna przypomina chrząstkę. Kości czaszki są połączone włóknisto-chrząstkowymi spojeniami, tworząc ciemiączko duże tj pomiędzy k czołową i ciemieniową i ciemiączko małe między k ciemieniową a potyliczną. Ciemiączko małe zarasta w I kwartale życia, a duże ok. 15 miesiąca życia.
Układ mięśniowy. Włókna mięśniowe są cienkie, siła skurczu mała, wyraźna przewaga zginaczy nad prostownikami.
Układ nerwowy. Ciężar mózgu jest duży w stosunku do masy ciała. Istota szara składa się z komórek niezróżnicowanych. Wypustki komórek nerwowych- słabo wykształcone i dlatego drogi przewodzące są jeszcze niedojrzałe. Dziecko rodzi się z odruchami bezwarunkowymi, które są odpowiedzią na określone bodźce. Ponadto pojawiają się jeszcze ruchy błędne (nieskoordynowane ruchy ciałem).
Odruchy bezwarunkowe dzielą się na 3 grupy:
Odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego (ssanie, połykanie, mruganie, wydzielanie).
Odruchy normalne u noworodka, a patologiczne u czł dorosłego - tzw odruch Babińskiego (przy podrażnieniu podeszwy stopy u noworodka duży palec wygina się ku górze, a pozostałe w dół).
Odruchy występujące tylko u noworodka: * odruch chwytny, *odruch toniczno-szyjny (w pozycji na wznak, przy przekręcaniu głowy w prawo, lewa ręka prostuje się), * odruch oczno-karkowy Peipera (jeżeli zadziałamy silnym światłem na twarz dziecka, dziecko gwałtownie cofa główkę do tyłu). * odruch obejmowania - odruch Moro (np. nagłe wyszarpnięcie spod dziecka pieluszki powoduje, że dziecko prostuje się, prostuje kończyny górne i odchyla głowę do tyłu)
OKRES NIEMOWLĘCY.
Rozwój ruchowy niemowlęcia polega na wzrastającej wraz z wiekiem umiejętności dziecka do przyjmowania i zmiany określonych pozycji ciała, zwanych postawami i możliwościami przemieszczania się w przestrzeni - ruchy lokomocyjne. Rozwojem ruchowym rządzą 2 prawa: 1) prawa następstwa cefalokaudalnego, które mówi, że ruchy rozwijają się, a napięcie mięśniowe przekształca się od części głowowej, przez ramiona, górną i dolną cześć tułowia aż do nóg; 2) prawo rozwoju proksymodystalnego - rozwój ruchów rozpoczyna się od kręgosłupa do części co raz bardziej od niego oddalonych, dlatego dziecko najpierw obraca się na boki, a potem dopiero siada.
Rozwój mowy. Ok. 3 miesiąca życia dziecko zaczyna gruchać. Pojawia się to w stanach ożywienia (wypowiada pojedyncze litery k, g). Ok. 5 msc życia - początki gaworzenia (powtarza sylaby) na podstawie echolarii. Roczne dziecko wypowiada ok. 3 słowa ze zrozumieniem.
Rozwój emocjonalny. Ok. 4 miesiąca życia dziecko zaczyna rozpoznawać twarz matki. 7-8 miesięczne dziecko zaczyna naśladować ruchy dorosłych. Ok. 10 miesięczne zaczyna pojawiać się uczucie wstydu.
Do prawidłowego rozwoju niemowlęcia potrzebne jest:
karmienie prawidłowe, najlepiej piersią, dieta bezglutenowa,
zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości snu,
przestrzeganie rytmu dnia dziecka,
hartowanie dziecka, najpierw dziecko powinno być w wywietrzonym pokoju, 10 miesięczne dziecko powinno być brane na spacery,
dostarczać dziecku odpowiednich wrażeń, czyli trzeba mówić do dziecka (bez zdrobnień), śpiewać, bawić się.
OKRES PONIEMOWLĘCY.
Jest to okres dużego rozwoju psychoruchowego. Stopniowo doskonali się chód. Dziecko ma jeszcze trudności z wchodzeniem i schodzeniem ze schodów. 13-14 miesięczne dziecko stawia kończyny jakby oddzielnie, czyli dostawia nogę do nogi. Ok. 2 r. ż. dziecko ma już rozwiniętą sprawność manualną, dlatego należy uczyć dziecko, aby samo posługiwało się łyżką.
Dzieci poznają rzeczywistość polisensorycznie (wielozmysłowo).
Trzylatek sprawnie omija przeszkody, współdziała z dorosłymi, wykonuje polecenia, uczy się głównie przez naśladownictwo. Podstawową formą działalności dziecka jest zabawa. Jest to okres dużego rozwoju mowy (2-latek wypowiada ok. 300 słów, a 3-latek 1000). Pojawiają się neologizmy dziecięce. Dziecko zaczyna posługiwać się kredką, przy czym 1) początkowo jest to stadium bazgrot, 2) dziecko zaczyna rysować kółka, kreski - tzw stadium głowonogi, 3) rysunki dziecka są bogatsze w szczegóły.
OKRES PRZEDSZKOLNY.
Rozwój ruchowy. W wieku 3-7 lat występuje dalszy rozwój organizmu. Zwiększają się wymiary i masa ciała, przy czym szybciej zwiększa się wzrost niż masa ciała. Wolniej rozwija się tkanka tłuszczowa, a następuje szybszy rozwój kończyn dolnych.
Kościec dziecka jest wrażliwy i giętki, a krzywizny dziecka nie są jeszcze ustalone.
Stawy cechuje duża ruchomość, a więzadła stawowe są słabe i rozciągliwe.
Włókna mięśniowe zawierają jeszcze dużo wody, są wiotkie i cienkie, niezdolne do silnych i długotrwałych skurczów. Jest to okres kiedy mogą tworzyć się pierwsze wady postawy ciała.
Rozwój ukł pokarmowego. Przewód pokarmowy osiąga pełna sprawność trawienną, ale jest jeszcze bardzo wrażliwy na działanie wszelkich czynników szkodliwych.
Rozwój ukł nerwowego. Ukł nerwowy ulega dalszemu rozwojowi i wzrasta ogólna sprawność komórek nerwowych, wskutek czego dziecko potrafi odbierać bodźce zewnętrzne.
Rozwój myślowy jest na etapie myślenia konkretno-wyobrażeniowego (synpraktyczne), czyli związane z konkretnym działaniem dziecka.
Rozwój emocjonalny dziecka jest jeszcze niestabilny. Dziecko nie potrafi tłumić swoich emocji. Występuje labilność uczuciowa.
MŁODSZY WIEK SZKOLNY.
W tym okresie zostaje zakończony rozrost mózgu, zwiększa się jego ciężar, ale następuje dalszy rozwój komórek mózgowych. Kościec jest miękki i plastyczny, dlatego łatwo ulega deformacjom, dziecko ma już pełne uzębienie.
Dalszy rozwój mowy powoduje, że dziecko jest podatne na wpływy wychowawcze, następuje dalszy rozwój procesów poznawczych. Stopniowo rozwija się uwaga dowolna. Następuje dalszy rozwój myślenia. Rozwija się myślenie słowno-pojęciowe.
W rozwoju moralnym wyróżnia się 4 stadia:
stadium anomii moralnej - zachowania dzieci związane są z przyjemnościami lub przykrościami, jakie mają doznać w związku ze swoim zachowaniem,
stadium heteronomii moralnej - dziecko stopniowo ma świadomość konsekwencji jakie może ponieść ze strony dorosłych w postaci kary lub nagrody,
stadium socjonomii moralnej - stopniowo człowiek przyjmuje i przestrzega pewnych norm moralnych, ponieważ współdziała z coraz szerszym środowiskiem społecznym,
stadium autonomii moralnej - stopniowo człowiek zaczyna postępować w sposób moralny, bo nabiera wewnętrznego przekonania o słuszności swojego postępowania (wew. interioryzacja).
OKRES DORASTANIA.
Rozwój biologiczny. Jest to okres intensywnego wzrostu (gł. wysokości), ciężar ciała wzrasta szybciej u dziewczyn niż u chłopców. Występuje skok pokwitaniowy. Jest zjawiskiem stałym i występuje u wszystkich dziewcząt i chłopców. Jest to wzmożone tempo przyrostu długości ciała i jego ciężaru w stosunkowo krótkim okresie czasu. Równocześnie zmieniają się kształty ciała. U chłopców rozwijają się kości barkowe, pojawia się zarost na twarzy, klatce piersiowej i w okolicach narządów płciowych. U dziewcząt rozrastają się kości biodrowe, piersi, owłosienie.
Następuje dalszy rozwój myślenia - myślenie logiczne (abstrakcyjne). Charakteryzując życie uczuciowe wieku dorastania określa się ten okres jako okres `burzy i naporu'.
Zmiany hormonalne, jakie dokonują się w okresie dojrzewania powodują dużą chwiejność emocjonalną.
W tym okresie następuje:
kryzys autorytetu rodziców, który pociąga za sobą konflikty z rodzicami oraz osłabienie więzi emocjonalnej z rodziną,
wzrasta wpływ grupy rówieśniczej.
OKRES STARCZY.
Gerontologia - nauka o starzeniu się organizmu.
Geriatria - dział medycyny zajmujący się leczeniem osób w wieku starczym.
Wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność homeostazy, zwiększa się podatność na choroby, ponieważ zmniejsza się odporność organizmu.
Wyróżnia się starzenie:
fizjologiczne - typowe dla wieku i gatunku,
patologiczne - rozwijające się pod wpływem czynników chorobotwórczych.
Przyjmuje się za początek wieku starczego u kobiet 60 r.ż., u mężczyzn 65 r.ż.
Zmiany biologiczne.
* Zmiany w poruszaniu się- chód staje się wolniejszy, drobnymi kroczkami (mięśnie są wiotkie, kości stają się porowate, łamliwe (osteoporoza), chrząstki stawowe ulegają zwyrodnieniu, a skutek spłaszczania się kręgów oraz chrząstek międzykręgowych- zmniejsza się o kilka cm wzrost człowieka).
* Skóra staje się cienka, wysuszona, wiotka, pomarszczona.
* Nasilają się zmiany naczyniowe, głównie w postaci zmian miażdżycowych w ukł. naczyniowym, wzrasta ciśnienie tętnicze (RR).
* Zmiany w układzie oddechowym. Tkanka płucna wiotczeje, zmniejsza się ruchomość kl. piersiowej, zmniejsza się pojemność płuc. Pojawia się zadyszka, szybkie męczenie się.
* Wolniej przebiega starzenie się przewodu pokarmowego. Zmniejsza się produkcja kwasu solnego.
* Zmniejsz się produkcja hormonów.
Zmiany psychiki.
Podstawą zmian psychiki jest starzenie się komórek mózgowych. Powstają ogniska rozmiękania mózgu. Ma to wpływ na osłabienie procesów poznawczych (wzroku, słuchu, pamięci). Osoby starsze stają się bardziej podejrzliwe, drażliwe, bardziej skoncentrowane na sobie, pojawia się chwiejność emocjonalna.