Sprawa C-91/92
Paola Faccini Dori v. Recreb Srl
Tezy orzeczenia
(…)
2. Możliwość powołania dyrektyw przeciwko jednostkom państwowym (State entities) opiera się na fakcie, że zgodnie z art. 189 dyrektywa wiąże tylko państwo członkowskie do którego jest adresowana, oraz ma na celu uniemożliwienie czerpania korzyści z niewykonania zobowiązań prawa wspólnotowego. Byłoby nie do zaakceptowania, gdyby państwo, od którego ustawodawstwo wspólnotowe wymaga przyjęcia określonych norm rządzących stosunkami państwa - lub organów państwa - z jednostkami i nadających określone prawa jednostkom, mogło wykorzystać właśnie niewykonanie zobowiązań w ten sposób, aby pozbawić jednostki korzyści wynikających z takich praw.
Skutkiem rozciągnięcia tej zasady na sferę stosunków między jednostkami byłoby uznanie kompetencji Wspólnoty do nakładania przez dyrektywy obowiązków na jednostki o skutku bezpośrednim, podczas gdy Wspólnota ma taką kompetencję tylko, gdy uprawniona jest do wydania rozporządzeń.
Wynika z tego, że w braku środków transponujących w przypisanym terminie, jednostka nie może powołać się na dyrektywę jako podstawę swojego roszczenia przeciwko innej jednostce i dochodzić takiego prawa przed sądem krajowym.
3. W braku środków transponujących w przypisanym czasie dyrektywę 85/577 w sprawie ochrony konsumenta w stosunku do kontraktów wynegocjowanych poza siedzibą przedsiębiorstwa, konsumenci nie mogą wywodzić z samej dyrektywy prawa do wycofania się i powoływać go przeciwko handlowcom, z którymi zawarli kontrakt poza siedzibą przedsiębiorstwa lub dochodzić takiego prawa przed sądem krajowym.
4. Wynikające z dyrektywy zobowiązanie państw członkowskich do osiągnięcia skutku przez nią zamierzonego oraz obowiązek wynikający z art. 5 Traktatu, do podjęcia wszystkich właściwych środków o charakterze ogólnym i specjalnym, wiążą wszystkie organy państw członkowskich, włączając, w sprawach leżących w ich jurysdykcji, sądy. Wynika z tego, że stosując prawo krajowe, uprzednie lub późniejsze w stosunku do dyrektywy, sąd krajowy powinien, tak dalece jak jest to możliwe, interpretować prawo krajowe, w świetle treści i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek w niej zamierzony i w ten sposób wypełnić art. 189 (3) Traktatu.
5. Gdy państwo członkowskie nie wykonuje zobowiązania do transponowania dyrektywy przewidzianego w art. 189 (3) Traktatu i gdy skutek zamierzony przez dyrektywę nie może zostać osiągnięty w drodze interpretacji prawa krajowego przez sądy, prawo wspólnotowe wymaga od państwa członkowskiego zaspokojenia szkody wyrządzonej jednostkom z powodu braku transpozycji dyrektywy, z zastrzeżeniem, że spełnione są trzy warunki, mianowicie skutek zamierzony przez dyrektywę powinien pociągać za sobą przyznanie praw jednostkom, treść tych praw powinna dawać się określić na podstawie postanowień dyrektywy, i musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem zobowiązania przez państwo i wyrządzoną szkodą. W tych okolicznościach, do sądu krajowego należy przestrzeganie poszanowania prawa osób poszkodowanych do uzyskania zadośćuczynienia zgodnie z normami prawa krajowego dotyczącymi odpowiedzialności.
Stan faktyczny
19 stycznia 1989 roku Interdiffusion Srl zawarło kontrakt z panną Faccini Dori w sprawie korespondencyjnego kursu języka angielskiego. Kontrakt zawarto na Dworcu Centralnym w Mediolanie, poza siedzibą spółki. W kilka dni później panna Faccini Dori poinformowała spółkę o zerwaniu przez nią kontraktu. 3 czerwca 1989 roku spółka poinformowała klientkę o przeniesieniu roszczenia na Recreb. 24 czerwca 1989 roku zainteresowana w liście skierowanym do Recrebu potwierdziła wycofanie się z kontraktu, powołując się na dyrektywę Rady 85/577/EEC w sprawie ochrony konsumentów w stosunku do kontraktów wynegocjowanych poza siedzibą przedsiębiorstwa (Dz. Urz. 1985 L 372, s. 310). Dyrektywa stawia sobie za cel ochronę konsumentów i wyeliminowanie w tej dziedzinie różnic istniejących w systemach krajowych. Kontrakty zawierane poza miejscem siedziby przedsiębiorstwa (np. sprzedaż komiwojażerska) są kontraktami szczególnego typu, w których dużą rolę odgrywa element zaskoczenia. Kupujący jest zwykle nieprzygotowany i zaskoczony ofertą, której nie jest często w stanie właściwie ocenić. Stąd też celem dyrektywy jest zapewnienie ochrony konsumentom poprzez danie im czasu na zastanowienie i prawo wycofania się z kontraktu w ciągu siedmiu dni od jego zawarcia.
Sprawa powództwa Recreb trafiła do sądu włoskiego, przed którym panna Faccini Dori powołała wspomnianą wyżej dyrektywę. Niepewność sądu co do zastosowania w przypadku panny Faccini Dori dyrektywy wynikała z faktu, że Włochy nie podjęły żadnych działań mających na celu transponowanie dyrektywy do prawa krajowego, mimo że okres przewidziany na transpozycję wygasł 23 grudnia 1987 roku (Włochy dokonały jej dopiero w 1992 roku - przez przyjęcie 15 stycznia 1992 roku Decreto Legislativo No. 50, który wszedł w życie 3 marca 1992 roku). Stąd też pytanie skierowane przez sąd włoski do Trybunału Europejskiego (art. 177 Traktatu) - czy dyrektywa jest wystarczająco precyzyjna i szczegółowa, jeśli tak, to czy w okresie między 23 grudnia 1987 roku a 1992 roku, gdy Włochy dokonały transpozycji, wywołuje skutki w stosunkach między jednostkami a państwem włoskim oraz między jednostkami?
Treść orzeczenia
1. Artykuł 1 ust. 1 oraz art. 2 i 5 dyrektywy Rady 85/577/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa są bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jeśli chodzi o określenie grupy uprawnionych oraz minimalnego terminu, w jakim należy zawiadomić o odstąpieniu od umowy.
2. W przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednakże zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego, zarówno wcześniejsze, jak późniejsze od dyrektywy, interpretować je, na ile to tylko możliwe, w świetle litery i celów tej dyrektywy.
Uwagi
Omawiane orzeczenie stanowi pełną wypowiedź sądu w kwestii skutków prawnych dyrektywy, niewykonania przez państwo obowiązku transponowania dyrektywy w prawie krajowym i pośredniego - horyzontalnego (tzn. w stosunkach między jednostkami) skutku dyrektyw. Potwierdza koncepcję rozwijaną przez orzeczenia w sprawach Becker 1981, Marshall 1984, Von Colson 1984, Marleasing 1989, Francovich 1990 etc.
Z drugiej strony, orzeczenie Faccini Dori nawiązuje do wyroków ETS w sprawach dotyczących odpowiedzialności państw za naruszenie prawa wspólnotowego (zwłaszcza Francovich i Brasserie du Pêcheur).