Zróżnicowanie języków na kuli ziemskiej
Współczesne klasyfikacje - 3,5 tys. języków (odrębnych), Alfred Majewicz („Języki świata i ich klasyfikowanie”) - ponad 5 tys. (bez odmian dialektalnych).
Zamierają, powstają nowe, dialekty - trudno policzyć. Prajęzyk - zanim zostały pomieszane. XVII w. próby (Polska) szukania etymologii - Wojciech Dębołęcki. (Palestyna to zmieniona nazwa Polski, Babilon - babie łono)
Kleczewski - Troja (bo troja mórz opływają), Achilles (ach ileż!), Gdańsk (k'Dani zwrócone miasto). To etymologia naiwna (ludowa), np. Częstochowa (to osada Częstocha).
Związki miedzy językami. Wcześniej oparte na intencji (etymologia zawodna, naiwna). XIX/XX w. - językoznawstwo historyczno - porównawcze. Odkrycie tekstów staroindyjskich. William Johnes - orientalista (koniec XVIII w.)
Odnaleziono (sanskryt) - ciekawe podobieństwa do języków współczesnych europejskich; trajas, catwar, pancza, sas, bratar, woli (głos, łac. vox), hert (serce). Też do polskiego.
Hipoteza: większość języków europejskich i azjatyckich wywodzi się z jednego prajęzyka. Rozwijano hipotezę w XIX w. (Niemcy, Francja: Bopp, Schleiew)
Młodogramatycy - szkoła, Karl Brugmann, Delbruck. Początek naukowych studiów językoznawstwa porównawczego. Odkrycie praw rozwojowych języka (tłumaczenie zmian).
Pierwsze próby rekonstrukcji języka praindoeuropejskiego (prajęzyk). Mowa niejednolita - 4 tys. lat p.n.e. mieszkańcy zachodniej Eurazji, Środkowej Europy, centralnej Azji. Koczowniczo - pasterski tryb życia. Nie mieli nazwy MORZE w języku.
¾ tys. lat - rozpad wspólnoty indoeuropejskiej:
Ludy anatolijskie - (dziś Turcja) żaden się nie zachował, wymarły w 1 tys. p.n.e. zachowany hetycki - materialne świadectwo (gliniane tabliczki - pismo klinowe). Odczyt w XX w.
Tokarski - odkryty najpóźniej z nowożytnych tekstów
Południe - przodkowie Greków (M. Egejskie, płw. Bałkański - język GRECKI), wymarły - staromacedoński.
Zachód - górny bieg Renu i Dunaju ITALOCELTYCKIE plemiona, wspólnota językowa, rozpad 2 tys. p.n.e. - plemiona
ITALSKIE - łacina (to pozostałość) w postaci ludowej - podstawa nowożytnych języków romańskich (włoski, francuski, hiszpański, kataloński, prowansalski, retoromański (Szwajcaria, Austria, Płn. Włochy) sardyński, rumuński, mołdawski, XIX w. wymarł dalmatyński
CELTYCKIE - współczesne ślady; używane: irlandzki, szkocki, walijski, bretoński. W starożytności wymarł galijski (historycy potwierdzają istnienie), kornwalijski do XVIII w., mański - Wyspa Mann (I poł. XX w.)
Północ: Germanie - Skandynawia, wyspy duńskie, płw. Jutlandzki, pan na północ. Najwcześniej zapisany GOCKI - 4 w. n.e. (podstawa starogermańskiego) nie zachował się. Wiele z tej rodziny używa do dziś: niemiecki, angielski, holenderski, flamandzki (Belgia), fryzyjski (Holandia), szwedzki, duński, norweski, islandzki, farerski (Wyspy Owcze) Jidysz (Żydzi europejscy), afrikans - język kolonistów Afryki Południowej (grupa afrykańsko - burska), niderlandzki (odmiana holenderskiego, flamandzkiego i afrikans).
Z dialektów indoeuropejskich:
Centralne: indoirańskie (sanskryt, nowoindyjskie; irańskie też, afgański, kurdyjski, oretyński, dardyjskie (mieszkańcy północno - zachodnich Indii, Pakistanu i górnego Afganistanu), języki europejskich Cyganów.
Osobna linia - język ormiański (te same źródła co frygijski).
Zachodnie: tylko albański (z grupy języków ilyryjskich), dialekty indoeuropejskie; początek języków BAŁTYCKICH: litewski, łotewski (do dziś), wymarły: kurski, jaćwiedzki, pruski (jeszcze w średniowieczu).
Początek języków SŁOWIAŃSKICH (podział): polski (dialekt kaszubski - status języka), czeski, słowacki, dolnołużycki, rosyjski, ukraiński, białoruski, serbsko - chorwacki, słoweński, macedoński.
Wymarłe: połabski (do XVIII w.) - lewy brzeg dolnej Łaby, dialekty Meklemburgii, dialekt słowiński (jeszcze XX w.). staro - cerkiewno - słowiański (utworzony na uzytek misyjny) okolice Salonik przez Cyryla i Metodego w IX w. najwcześniejsze zapisy z X w.
Praindoeuropejski nie jest źródłem dla wszystkich języków na swiecie. Świetność: I tys. p.n.e.
Etruskowie, Liguryjczykowie, Sardyńczycy - nie ta grupa.
Baskijski (Francja, Hiszpania) - pozostałość z iberyjskiego. Obszar indoeuropejskiego kurczy się.
Ałtajskie, semickie i ugrofińskie (utworzyły w Europie - z wyspy w Europie, Bałkany - węgierski. Południowo - wschodnie: fiński, estoński, lapoński, karelski należą do uralskiej grupy języków (kolebka - obszar Uralu).
Współcześnie:
50% mieszkańców Ziemi - języki z indoeuropejskiego (wynik kolonizacji)
¼ języki chińsko - tybetańskie (birmański, wietnamski, syjamski, tajski, laotański)
Nie łączyły się z nimi japoński i koreański (genetycznie izolowane), autańskie - liczne (od górnego Ałtaju), środkowa Azja - obszary zachodniej i południowej Azji, Anatolia (Bałkany).
Turecki (mongolski, tatarski, kirgyjski, kazachski, azerbejdżański, mandżurski).
Bułgarski - oparty na tureckim, ale grupa ałtajska.
Rodzina semito - chamicka (Płw. Arabski) z Biblii: Fenicjanie, Aramejczycy, Kananejczycy, Izraelici, starożytni Egipcjanie.
Dziś: ARABSKI (język Koranu - tereny islamskie). 150 mln mówi
Do tej gałęzi - HEBRAJSKI (Stary Testament) XX w. na jego bazie - nowohebrajski (po II w. język państwa Izrael).
Klasyfikacja genetyczna (kryteria geograficzne):
Np. kaukaskie (ok. 40 języków: gruziński, czeczeński, awaryjski)
URALSKIE - ponad 30 języków: ugrofińskie, samojedzkie (nieniecki - południowo - zachodnia Rosja). Wschodnie tereny Azji: paleoazjatyckie języki, paleosyberyjskie (też eskimoskie, aleuckie)
DRAWIDYJSKIE (ponad 20) południowy Płw. Indyjski i Cejlon: famiryjski, kanaryjski, telegu.
Indochiny - języki AUSTROAZJATYCKIE (khmerski)
Ocean Indyjski i Spokojny: wiele grup języków AUSTRONEZYJSKICH (malajo - polinezyjskie) tajski, filipiński, indonezyjski, polinezyjskie.
Nowa Gwinea - PAPUSKIE
Australia - ponad 200 języków - AUSTRALIJSKIE
Afryka północna BANTU (np. sua-hili) południowa: rodzina BUSZMEŃSKO - HOTENTOCKA (paleoafrykańskie)
Ameryka: języki kolonizatorów: hiszpański, portugalski, angielski. Języki Indian Amerykańskich (hopi, nawaho, siux, czerokeski, quechua).
2