DZIECI NADPOBUDLIWE RUCHOWO Z DEFICYTEM UWAGI
1. Czym jest zespół ADHD?
Tajemnicze ADHD to skrót od angielskiej nazwy ATTENTION DEFICYT HYPERACTIVITY DISORDER, co po polsku oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czasami nazywany też zespołem hiperkinetycznym lub po prostu zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.
Zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi według najnowszych badań uwarunkowany jest w dużej mierze genetycznie, a więc jeżeli matka lub ojciec byli dziećmi nadpobudliwymi to prawdopodobieństwo, że będą borykali się z tym problemem u swoich dzieci jest dość duże (około 50 procent). Badania wykazały również, że prawdopodobieństwo pojawienia się tego zespołu jest, co najmniej trzykrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek (przypuszczalnie, dlatego, że są oni genetycznie bardziej podatni na zaburzenia układu nerwowego niż dziewczynki).
Okazuje się, że ADHD nie jest prostym zaburzeniem uwagi jako takiej, źródłem tej dysfunkcji jest niemożność hamowania impulsywnych reakcji ruchowych na tego typu bodźce. Według badaczy, dzieci z zespołem ADHD gorzej sobie radzą z przygotowaniem odpowiedzi motorycznych na przewidywane zdarzenia i nie reagują na informacje zwrotne o popełnianych przez siebie błędach. Spowodowane jest to, zdaniem naukowców lat 90-tych, nieprawidłowym rozwojem obwodów neuronalnych, odpowiedzialnych za hamowanie i samokontrolę. Brak samokontroli prowadzi z kolei do upośledzenia innych ważnych funkcji mózgowych, zasadniczych dla procesów uwagi, w tym także zdolności do rezygnacji z natychmiastowej nagrody na rzecz większej, choć późniejszej gratyfikacji.
U dzieci nadpobudliwych niektóre obszary mózgu źle funkcjonują, przyczyniając się być może do objawów tej choroby. Z zaburzeniem związane są: kora przedczołowa, część móżdżku oraz co najmniej dwa spośród pięciu skupisk neuronów znajdujących się w głębi mózgu, objętych wspólną nazwą jąder(lub inaczej zwojów). Okazuje się, że te części układu nerwowego u osób z ADHD są mniejsze niż normalnie. Wiele danych eksperymentalnych wskazuje na to, że mogą tu odgrywać rolę mutacje w obrębie kilku genów, zwykle bardzo aktywnych w korze przedczołowej i w zwojach podstawy (badania J. J. Gillis z University of Kolorado-1992).
Za przetwarzanie informacji w naszym mózgu odpowiada m.in. dopamina, związek chemiczny, który odgrywa rolę neuroprzekaźnika i odpowiedzialny jest za przekazywanie informacji z jednej komórki nerwowej do drugiej. Dopaminę wydzielają neurony zlokalizowane w określonych obszarach mózgu, a jej zadaniem jest hamowanie lub modulowanie czynności innych neuronów, zwłaszcza związanych z emocjami i ruchem.
U dzieci nadpobudliwych wydzielanie dopaminy nie jest zrównoważone i być może jest to jeden z powodów, dla których tak trudno im się skupić.
Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie, między trzecim a piątym rokiem życia, ale pierwsze objawy zaburzenia mogą dać o sobie znać w różnym wieku: zdarza się, że staja się one widoczne dopiero w późnym dzieciństwie lub wręcz w okresie dorastania.
Psychiatryczna diagnoza zespołu nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi stawiana jest wtedy, gdy stwierdza się u pacjenta co najmniej sześć spośród objawów zaburzeń koncentracji uwagi i co najmniej sześć objawów nadruchliwości i impulsywności. Symptomy te muszą pojawiać się często i występować u danej osoby przynajmniej przez sześć miesięcy w stopniu, który uczyni ją nieprzystosowaną, a jej zachowanie niezgodne z poziomem rozwoju. Ponadto niektóre z objawów musiały doprowadzić do zaburzeń zachowania przed siódmym rokiem życia, co przejawia się obecnie przynajmniej w dwóch różnych otoczeniach (np. w domu i w szkole). Oto kryteria, jakie muszą być spełnione, aby można było rozpoznać ADHD (klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM - IV):
Zaburzenia koncentracji uwagi
- Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych lub w czasie wykonywania innych czynności, popełnia z tego powodu dużo błędów.
- Ma trudności z koncentracją uwagi na zadaniu lub zabawie przez dłuższy czas.
- Sprawia wrażenie, jakby nie słuchał tego, co się do niego mówi.
- Często zapomina o różnych codziennych sprawach.
- Niedokładnie wypełnia polecenia, nie kończy prac.
- Ma kłopoty z zorganizowaniem sobie pracy i innych zajęć.
- Bardzo łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców.
- Gubi rzeczy potrzebne do pracy np. przybory szkolne, zabawki, książki itp.
- Nie pamięta o codziennych obowiązkach.
- Nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego (nauka szkolna, odrabianie lekcji).
Nadruchliwość (nadaktywność) i impulsywność
- Ma często nerwowe ruchy rąk, nóg, wierci się na krześle.
- Często wstaje z miejsce w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia.
- Chodzi, biega lub wspina się w miejscach, gdzie zachowanie takie uznaje się za niewłaściwe.
- Trudno mu spędzać wolny czas po cichu.
- Często jest nadmiernie gadatliwe.
- Ciągle jest w ruchu.
- Wyrywa się z odpowiedzią nie wysłuchawszy do końca pytania.
- Z trudem czeka na swoją kolej.
- Przerywa lub przeszkadza innym.
Należy podkreślić, że powyższe objawy nie są efektem jakichś zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz, zaburzeń nastroju, lękowych lub nieprawidłowej osobowości.
Dla ogółu ludzi dziecko z zespołem ADHD jest „żywym srebrem” poruszającym się wyłącznie biegiem, które nie jest w stanie skupić się na żadnym zajęciu, wchodzącym często w konflikty z innymi dziećmi, przysparzającym problemy najbliższym.
2. Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu?
W szkole często mamy do czynienia z dziećmi, u których występują objawy zaburzenia zarówno w koncentracji uwagi, jak i nadruchliwości i impulsywności. Prawdopodobnie, większość z nich to nie są dzieci z zespołem ADHD, ponieważ nie spełniają tych wszystkich warunków, o których mówiłam wcześniej, a przyczyna ich nadpobudliwości nie zawsze tkwi w uwarunkowaniach genetycznych. Niemniej jednak, w sytuacji, kiedy nie jesteśmy w stanie usunąć przyczyn, - które mogą wynikać np. z sytuacji rodzinnej dziecka, której nie jesteśmy w stanie zmienić - starajmy się pomóc mu w dążeniu do likwidowania objawów, które wpływają negatywnie na jego funkcjonowanie, zakłócają nam pracę i przeszkadzają innym dzieciom w klasie.
Jak można pomóc dziecku nadpobudliwemu w szkole?
Organizujmy mu środowisko zewnętrzne - dziecko żyjące w świecie wewnętrznego niepokoju powinno mieć uporządkowany świat wokół siebie.
Okazujmy mu więcej zrozumienia, tolerancji i cierpliwości.
Wprowadźmy stały rytm dnia - większość dzieci lubi, kiedy porządek dnia jest stały - dziecko nadpobudliwe poczuje się wówczas bezpiecznie.
Ograniczmy bodźce zewnętrzne wokół dziecka, stwórzmy mu wygodne i ciche miejsce do pracy z małą ilością przedmiotów dookoła - nie będzie się tak szybko rozpraszać.
Wydawajmy jasne i konkretne polecenia, nie dawajmy mu zbyt wielu możliwości do wyboru.
Planujmy swoje działania - wszystko co nowe i nagłe wytrąca dziecko z równowagi.
Rozkładajmy zadania dla dziecka na prostsze, mniej odległe czynności i natychmiast je nagradzajmy.
Przewidujmy wydarzenia za dziecko.
Interweniujmy w sytuacjach konfliktowych, kierujmy jego zachowaniem, uczmy innego sposobu wyrażania negatywnych uczuć.
Stosujmy odpowiednie zabawy zmierzające do wyciszenia dzieci i poprawy ich funkcjonowania w szkole.
Zamiast mówić, żeby dziecko przestało coś robić, podsuwajmy mu rozwiązania alternatywne.
Oto 10 podstawowych próśb dziecka nadpobudliwego, które zawierają całą wykładnię skutecznego postępowania:
Pomóż mi skupić się na jednej czynności.
Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić.
Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze.
Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.
Przypominaj mi, żebym się zatrzymał i pomyślał.
Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko, gubię się.
Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.
Literatura:
1.T. Walończyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci; Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć.
2. Russell A. Berkley: Dzieci nadpobudliwe i roztargnione. Świat Nauki, listopad1998
3. Natowska H.: Wychowanie dziecka nadpobudliwego. Nasza Księgarnia
4. Makowska J.: Dzieci trudne do kochania. Instytut Wydawniczy CRZZ