LEKI PRZECIWPRĄTKOWE
I RZUTU
Izoniazyd (INH)
- hydrozyd kwasu izonikotynowego
- najsilniejszy lek bakteriobójczy
- hamuje syntezę kwasu mykolowego, składnika ściany komórkowej prątka
Farmakokinetyka:
- wchłania się z p. pokarmowego
- 1-2h szczytowe stężenie we krwi
- przenika do wszystkich płynów i tkanek ciała
łożysko
płyn m-rdz
mleko
- metabolizowany w wątrobie
- wydalany przez nerki
Dz. niepożądane:
- hepatotoksyczność (najgroźniejsze jest zapalenie wątroby)
- polineuropatie u alkoholików, cukrzyków (suplementacja wit. B6)
- alergie skórne
Interakcje:
- obniża próg drgawkowy, bo hamuje syntezę kwasu γ-aminomasłowego
- hamuje działanie monoaminooksydazy
Rifampicyna (RMP)
- antybiotyk
- działa na prątki, Gram(+), Gram(-)
Staphylococcus aureus (+)
Neisseria meningitidis (-)
Legionella pneumophila (-) – atypowe
- hamowanie polimerazy RNA
Farmakokinetyka:
- wchłania się z p. pokarmowego
- 1,5-2h we krwi
- przenika do wszystkich tkanek i jam ciała
łożysko
NIE do płynu m-rdz (tylko przy zapaleniu)
mleko
- wydalany z moczem, we łzach, pocie, barwiąc na pomarańczowo
- metabolizowany w wątrobie
- wydalany z żółcią
Dz. niepożądane:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha)
- hepatotoksyczność
- działanie immunosupresyjne
- alergie (przeciwciała)
- zespół grypopodobny (gorączka, dreszcze, bóle kostno-mięśniowe)
- ostra niedokrwistość hemolityczna
- małopłytkowość
Interakcje:
- zmniejsza stężenie leków: Glikozydy naparstnicy
Metadon
Kortykosteroidy
Pochodne kumaryny
Estrogeny
Doustne leki przeciwcukrzycowe
Chinidyna
Werapamil
Meksiletyna
Teofilina
Leki przeciwpadaczkowe
Ketokonazol
Cyklosporyna
Inhibitor proteazy HIV
Doustne środki antykoncepcyjne
Etambutol (EMB)
- hamuje przechodzenie kwasów mykolowych do ściany komórkowej
Farmakokinetyka:
- wchłania się z p. pokarmowego
- 2-4h we krwi
- przechodzi przez
łożysko
małe stężenie w płynie m-rdz
mleko
- częściowo metabolizowany w wątrobie
- wydalany z moczem w postaci niezmienionej
Dz. niepożądane:
- zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego
(pogorszenie ostrości wzroku, nieodróżnianie barwy czerwonej i zielonej)
Pirazynamid (PZA)
- pochodna nikotynamidu
- działa w środowisku kwaśnym, wewnątrz makrofaga
Farmakokinetyka:
- wchłanie się z p. pokarmowego
- 2h we krwi
- przenika do tkanek
płyn m-rdz
- metabolizowany w wątrobie
- wydalany częściowo z moczem
Dz. niepożądane:
- hepatotoksyczność
- wzrost stężenia kwasu moczowego, bo hamuje jego wydzielanie kanalikowe
(bóle stawowe- artralgia, mijają po odstawieniu)
- objawy uczulenia (gorączka, wysypki skórne, nadwrażliwość na UV)
Streptomycyna (SM)
- antybiotyk aminoglikozyd
- hamuje syntezę białek komórek bakteryjnych
Farmakokinetyka:
- NIE wchłania się z p. pokarmowego
- wstrzyknięcia domięśniowe
- 1h we krwi
- przenika do jam ciała
łożysko
źle przenika do mleka i plynu m-rdz
- wydalana przez nerki
Dz. niepożądane:
- ototoksyczność (zaburzenia równowagi, zawroty głowy)
- nefrotoksyczność (w mniejszym stopniu niż inne aminoglikozydy i kapreomycyna)
- zaburzenia neurologiczne np. drętwienie wokół ust
Interakcje:
- nasilają działanie leków zwiotczających mięśnie szkieletowe, bo hamują przekaźnictwo
nerwowo-mięśniowe
II RZUTU
Etionamid
- hamuje syntezę białek
- działa tylko na prątki
- pochodna kwasu izonikotynowego
Farmakokinetyka:
- wchłania się z p. pokarmowego
- przenika do tkanek i płynów ciała
stężenie równe w płynie m-rdz i we krwi
łożysko
- metabolizowany w wątrobie
- wydalany z moczem
Dz.niepożądane:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- możliwa hepatotoksyczność
Kwas p-aminosalicylowy (PAS)
- hamuje syntezę kwasu foliowego (zastępuje prekursor tego kwasu-kwas aminobenzoesowy)
Farmakokinetyka:
- wchłania się z p. pokarmowego
- NIE przenika do płynu m-rdz (tylko przy zapaleniu)
- metabolizowany w wątrobie i jelicie
- wydalany z moczem
Dz. niepożądane:
- ciężkie zaburzenia żołądkowo-jelitowe (źle tolerowany)
- odwracalny zespół tocznia rumieniowatego układowego
- odwracalne objawy podobne do mononukleozy (gorączka, zmiany skórne, powiększenie
węzłów chłonnich i wątroby)
Interakcje:
- zwiększa toksyczność izoniazydu
Kapreomycyna (CAP) – antybiotyk polipeptydowy
Kanamycyna (KM) – antybiotyk aminoglikozydowy
Amikacyna – antybiotyk aminoglikozydowy
- nie powinny być podawane łącznie, ani ze streptomycyną i innymi aminoglikozydami
- mają podobną farmakokinetykę i toksyczność – ototoksyczność i nefrotoksyczność
- Kanamycyna i amikacyna są bardziej ototoksyczne niż kapreomycyna oraz podawane są
domięśniowo lub dożylnie
Fluorochinolony (ofloksacyna i ciprofloksacyna)
- działa in vitro
Dz. niepożądane:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- uczulenie
- objawy OUN
Interakcje:
- ciprofloksacyna zwiększa stężenie teofiliny
Rifabutyna
- pochodna rifamycyny
- działa in vitro na szczepy oporne na rifampicynę
Farmakokinetyka:
- wchłania się z p. pokarmowego
- 4h we krwi
- T1/2= 16h długi okres półtrwania
- przenika do tkanek
- wydalana przez wątrobę i nerki
Dz. niepożądane:
- zaburzenia hematologiczne
- hepatotoksyczność
- zaburzenia żołądkowe
- uczulenia
Rifapentyna
- najdłuższy okres półtrwania z rifamycyn
- działanie p/prątkowe równe rifampicynie
Makrolidy (klarytromycyna i azitromycyna)
- w leczeniu mykobakterioz (prątków niegruźliczych)
- w gruźlicy podawana tylko przy oporności wielolekowej
Klofazymina
- w leczeniu trądu
- w gruźlicy podawana tylko przy oporności wielolekowej
Dz. niepożądane:
- brunatnoczerwone zabarwienie skóry
- zaburzenie żołądkowo-jelitowe
- długotrwałe stosowanie uszkadza jelita i narządy miąższowe (odkładają się kryształki)
Amoksycylina z kwasem klawulanowym
- działa in vitro
NIENARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE
1. Pochodne kwasu salicylowego
salicylany
kwas acetylosalicylowy
salicylan sodu - wycofany
2. Pochodne kwasu octowego
diklofenak
indometacyna
acemetacyna
3. Pochodne kwasu propionowego
ibuprofen
ketoprofen
flurbiprofen
naproksen
fenbufen
kwas tiaprofenowy
4. Pochodne kwasu fenamowego
mefenamowy
tolfenamowy
5. Oksykamy
meloksykam
piroksykam
lornoksykam
6. Koksyby
rofekoksyb
celekoksyb
etorykoksyb
parekoksyb
waldekoksyb
lumirakoksyb
7. Pochodne aniliny
fenacetyna
paracetamol
8. Pochodne pirazolonu
fenazon
aminofenazon
propyfenazon
metamizol
fenylbutazon
klafezon
9. Pochodne niekwasowe
nabumeton
nimesulid
Podział nienarkotycznych leków p/bólowych :
a) leki wykazujące działanie p/bólowe i p/zapalne (NLPZ)
b) leki p/bólowe pozbawione działania p/zapalnego
Leki przeciwgorączkowe
Mechanizm działania:
- normalizacja nastawy termostatu podwzgórzowego
- dz. na mediatory nastawy czyli prostaglandyny
- wpływają na mechanizm obwodowy: mięśnie, skóra, naczynia
Podział leków przeciwgorączkowych:
Pochodne aniliny
Pochodne kwasu propionowego
Pochodne pirazolonu
Pochodne aniliny
- acetamilid jest b. toksyczny fenacetyna
- fenacetamid paracetamol acetamidowy
Paracetamol - hamuje enzymy COX w OUN, ale nie wpływa na tkanki obwodowe zmienione zapalnie
- dz. przeciwgorączkowo i przeciwbólowo
- powyżej pewnej dawki nie ulega zwiększeniu
- max. dawka u dorodłych 4g/dobę
- główny lek przeciwgorączkowy u dzieci
- okres półtrwania 2-4 h
Dz. niepożądane:
- hepatotoksyczny u osób z indukcją enzymów wątrobowych i uszkodzoną wątrobą ( metabolit NAPQI gromadzi się w wątrobie ), odtrutką są donory grup tiolowych (N-acetylocysteina) lub blokery cytochromu P-450 (cymetydyna)
- u małych dzieci nie jest hepatotoksyczny, ponieważ dzieci nie mają jeszcze aktywnych COX i jest mniejsza aktywność cytochromu P450
- nefrotoksyczny przy łącznym stosowaniu z acetylosalicylowym
Prolek paracetamolu propacetamol jest do stosowania pozajelitowego
Paracetamol jest mieszanką wielu leków p/bólowych: kofeina (nasila działanie przeciwbólowe), kodeina, wit. C, fenylefryna, dekstrometorfen, leki p/histaminowe
np. Coldrex, Fervex, Codipar
Eferalgan codeine = paracetamol + kodeina
Pochodne pirazolonu
- działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne
- działanie urikozuryczne (zwiększa wydalanie kwasu moczowego)
- toksyczne i stare, nie są do długotrwałego stosowania
Fenazon i aminofenazon propyfenazon (przeciwgorączkowy i przeciwbólowy)
Dostępny jest propyfenazon + kofeina + paracetamol
Metamizol - silne działanie przeciwbolowe i przeciwgorączkowe
- toksyczny, więc stosowany tylko doraźnie (podanie i.v. może powodować wstrząs), potencjalnie mielotoksyczny
- działa głownie poprzez hamowanie COX w OUN
- u kobiet w ciąży nefroblastoma (guz Wilmsa)
- nie wolno u dzieci
Fenylbutazon - działa silnie przeciwzapalnie, przeciwbolowo
i przeciwgorączkowo
- bardzo toksyczny (T1/2 = 50 – 100 godzin!!!)
- lek do stosowania krótkotrwałego – do 7 dni!!!
- stosowany w ch. reumatycznych i ostrych napadach dny moczanowej
Dz. niepożądane:
- uszkodzenie p. pokarmowego
- krwawienia
- owrzodzenia
- perforacje
- obrzęki i nadciśnienia (zatrzymanie sodu i wody)
- silne wiązanie z białkami - wypiera z połączeń inne leki np. przeciwzakrzepowe, przeciwcukrzycowe, glikokortykosteroidy i hormony tarczycy
- hamowanie aktywności enzymów wątrobowych – nasila toksyczność innych leków np. metotreksatu
- mielotoksyczny nawet w dawkach terapeutycznych
- uszkadza płód
NLPZ
Mechanizm działania:
- hamowanie aktywności cyklooksygenazy COX,enzymu uczestniczącego w szlaku przemian kwasu arachidonowego, którego końcowymi produktami są prostaglandyny (PG), tromboksany (TX) i prostacyklina (PGI2)
- PG uczestniczą w mediacji procesów zapalnych i przekaźnictwie bodźców bólowych
- zahamowanie syntezy tromboksanów zmniejsza agregacje płytek krwi
- dwa izoenzymy COX : COX1- fizjologiczny i COX2 - patologiczny
- indukcja COX2 wywołana przez czynniki prozapalne i proonkogenne
Podział NLPZ:
I generacji - większe powinowactwo do COX1 niż COX2
Salicylany:
kwas salicylowy
kwas acetylosalicylowy
Pochodne kwasu octowego:
diklofenak
indometacyna
acemetacyna
Pochodne kwasu propionowego:
ibuprofen
ketoprofen
flurbiprofen
naproksen
fenbufen
kwas tiaprofenowy
Pochodne kwasu fenamowego:
mefenamowy
tolfenamowy
Oksykamy:
meloksykam
piroksykam
lornoksykam
ibuprofen
naproksen
diklofenak
fenylbutazon
kwas acetylosalicylowy
II generacji - nieco większe powinowactwo do COX2 niż COX1
meloksykam
nimesulid
nabumeton
etodolak
III generacji - leki o 200 i więcej razy silniejszym powinowactwo do COX2 niż COX1
Wszystkie koksyby
Działania niepożądane:
- zaburzenia dyspeptyczne, nudności
- krwawienia, owrzodzenia, perforacje
- koksyby w wyniku przesunięcia szlaku w kierunku lipooksygenazy (leukotrieny
działają szkodliwie na przewód pokarmowy)
- jedynym lekiem zapobiegającym wrzodom przy stosowaniu NLPZ jest analog
PGE2 Mizoprostol+Diklofenak= Arthrotec (wywołuje jednak nieprzyjemne
i nasilone biegunki)
- wywołują enteropatie z towarzyszącą utratą białka, owrzodzenia jelita grubego
- uszkodzenie nerek, retencja sodu i wody, z następczymi obrzękami i skłonnością
do nadciśnienia
- nasilenie prawdopodobieństwa krwotoków (działanie antyagregacyjne), ponieważ nie ma syntezy tromboksanu)
zwłaszcza przy jednoczesnym przyjmowaniu leków przeciwkrzepliwych z grupy
pochodnych kumaryny
- NLPZ I mogą nasilać skurcze oskrzeli, astma aspirynowa
- uszkodzenie wątroby (diklofenak)
- NLPZ I mają działanie ototoksyczne, szum w uszach, upośledzenie słuchu
- nadwrażliwość i odczyny alergiczne, (fenylpirazolon)
Interakcje:
- nie wolno kojarzyć z glikokortykosteroidami i metotreksatem
- hamują działanie leków moczopędnych
- osłabiają działanie leków hipotensyjnych, zwłaszcza β-adrenolitycznych
i inhibitorów konwertazy angiotensyny
- NLPZ I nasilają przeciwzakrzepowe działanie kumaryny
- skojarzone z fluorochinolonami mogą wywoływać drgawki
Ciąża i karmienie:
- zahamowanie PG osłabia czynność porodową, może wywołać przedwczesne zamknięcie przewodu tętniczego łączącego tętnicę płucną z aortą, (przewodu Botalla) co prowadzi do nadciśnienia płucnego noworodków, (u noworodków z przetrwałym przewodem Botalla stosuje się indometacynę)
- przechodzą przez łożysko, ale nie działają teratogennie (nie można w III trymestrze ciąży i w karmieniu)
- ibuprofen, ketoprofen, naproksen, flurbiprofen należą do kategorii B i w razie bezwzględnej konieczności mogą być stosowane w I i II trymestrze
NLPZ I GENERACJI
Salicylany
kw. salicylowy - działanie drażniące
- stosowany wyłącznie na skórę w stanach nadmiernego
rogowacenia
- działanie keratolityczne oraz w grzybicy paznokci
- wchłania się przez nieuszkodzoną skórę
kw. acetylosalicylowy - nieodwracalny inhibitor cyklooksygenazy COX1
- działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, antyagregacyjnie, urikozurycznie
- działania niepożądane: uszkodzenia przewodu pokarmowego, ototoksyczność, nefrotoksyczność, astma aspirynowa
- znosi łagodne i umiarkowane bóle
- złoty standard leczenia antyagregacyjnego
- profilaktyka w udarze i w zawale serca (dawka kardiologiczna)
kw. acetylosalicylowy + leki alkalizujące (polopiryna S)
+ kodeina
+ kofeina
+ witamina C
+ etyksobenzamid
Pochodne kwasu octowego
diklofenak - hamuje nieco silniej COX1 (4-6 razy) od COX2
- silne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne
- obok naproksenu i ketoprofenu najsilniejszy przeciwbólowy NLPZ
- podawany doustnie, doodbytniczo, roztwory do wstrzyknięć
domięśniowych i dożylnych
- zwalcza umiarkowane i silne bóle (dna, bóle miesiączkowe, bóle
pooperacyjne), a także stosowany długotrwale w chorobach
reumatycznych (RZS, choroba zwyrodnieniowa stawów)
- podlega efektowi pierwszego przejścia
- maksymalna dawka dobowa 150 mg!!!
Arthrotec = diklofenak + mizoprostol
indometacyna - silny, niemal wybiórczy inhibitor COX1
- bardzo silne działanie przeciwzapalne, i względnie słabym działaniem przeciwbólowym
- z NLPZ najczęściej wywołuje uszkodzenia przewodu pokarmowego i zgony
- działania niepożądane: objawy ze strony OUN
- silne działanie na COX1 wykorzystywane w leczeniu przetrwałego przewodu Botalla u wcześniaków
- stosowana także miejscowo w drobnych urazach, stanach zapalnych tkanek miękkich, ścięgien, torebek stawowych
acemetacyna - aktywny metabolit indometacyny
Pochodne kwasu propionowego
ibuprofen - rzadko wywołuje uszkodzenia przewodu pokarmowego
- preferowany w chorobach reumatycznych (RZS, zesztywniającym zapaleniu stawów, rwie kulszowej, zespole bolesnego barku)
- dopuszczony do stosowania jako lek przeciwgorączkowy, nawet u dzieci
- silne (silniejsze niż paracetamol i ASA) działanie przeciwbólowe
- wyraźny synergizm z doustnie stosowanymi opioidami (kodeina)
naproksen - wyróżnia się siłą i czasem działania przeciwbólowego,
odpowiada siłą diklofenakowi i ketoprofenowi
- częściej niż ibuprofen uszkadza przewód pokarmowy
- szybko wchłania się z przewodu pokarmowego
- przeciwgorączkowy, p/bólowy i p/zapalny
- stabilizuje błony lizosomalne, wpływa hamująco na interleukinę-1,
niszczy wolne rodniki
ketoprofen - silnie działa przeciwzapalnie, przeciwbolowo i przeciwgorączkowo
- częste uszkodzenia przewodu pokarmowego
flurbiprofen - silnie, odwracalnie hamuje agregacje płytek krwi
Pochodne kwasu fenamowego
- dość silne działanie przeciwbólowe, np. w ostrych napadach dny, lub innych umiarkowanych bólach
- znaczna toksyczność, nie stosować dłużej niż 7 dni
Oksykamy
meloksykam - duża toksyczność
- długi okres eliminacji, mogą wywołać retencje sodu i wody
NLPZ II GENERACJI
etodolak - szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, względnie długi okres
eliminacji 7h
- działa urikozurycznie
- względnie silne działanie przeciwbólowe
meloksykam - dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, dobrze przenika do
miejsc objętych procesem zapalnym
- bezwzglądnie przeciwwskazany u uczulnonych na suldfonamidy
nabumeton - czynny jego metabolit
- nie wchodzi do krążenia wątrobowo-jelitowego
- stosunkowo rzadko uszkadza przewód pokarmowy i nerki
- stosowany w chorobie zwyrodnieniowej stawów i RZS
nimesulid - zaliczany do inhibitorów COX2 ale w ogole bardzo słabo hamuje
COX
- jego działanie przeciwbólowe/przeciwzapalne nie zależy tylko od
COX
- silny inhibitor metaloproteinaz, (te z wolnymi rodnikami
odpowiedzialne za uszkadzanie tkanek)
- nie wpływa na agregację płytek krwi
- przeciwwskazany u uczulonych na sulfonamidy
NLPZ III GENERACJI
Koksyby
- COX2 jest enzymem konstytutywnym w nerkach, jego produkty uczestniczą w procesach reparacyjnych: gojenia, zrastania się kości, zahamowanie COX2 uczynnia drugą drogę przemian kwasu arachidonowego, lipooksygenazy, której produkty silnie kurczą mięśnie gładkie oskrzeli, uszkadzają błonę śluzową żołądka
- brak działania przeciwpłytkowego, (rofekoksyb może nasilać agregację i pośrednio procesy zakrzepowo-zatorowe)
- skuteczność nie przewyższa NLPZ I i II generacji w objawowym leczeniu chorób reumatycznych
- stosowane tylko wtedy gdy stosowanie klasycznych NLPZ jest przeciwwskazane np. czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, niewydolność serca, uczulenie i nadwrażliwość na NLPZ I i II
- nie powinny być stosowane u osób przyjmujących ASA jako lek przeciwpłytkowy, gdyż niwelują swoje działania
celekoksyb - działania niepożądane: uszkodzenia przewodu pokarmowego,
krwawienia, owrzodzenia, perforacje, zwiększane w sytuacji
zwiększonego ryzyka, RZS, palenie tytoni, nadużywanie alkoholu,
zaawansowany wiek, niektóre leki, korykosteroidy,
przeciwzakrzepowe, NLPZ, ASA, uszkodzenia nerek
- brak działania antyagregacyjnego
- nie stosować u uczulonych na grupę sulfonamidową
- przeciwwskazany u kobiet w ciąży w III trymestrze ze względu na
ryzyko nadciśnienia płucnego
- wskazania: RZS i choroba zwyrodnieniowa stawów w których nie
można stosować klasycznych NLPZ
rofekoksyb - biodostępność leku zmniejszają środki zobojętniające kwas solny
- nasilenie eliminacji rofekoksibu przez rifampicynę, zwiększenie
toksycznośći metotreksatu i działania przeciwkrzepliwego kumaryn
- działania niepożądane: uszkodzenia przewodu pokarmowego,
upośledzenie czynności wątroby i nerek, zwiększenie częstotliwości
epizodów zakrzepowo-zatorowych
- przeciwwskazany w uczuleniach na sulfonamidy i siarkę
- wskazania: RZS i choroba zwyrodnieniowa stawów, bolesne
miesiączkowanie
DODATEK
Leki przeciwbólowe /przeciwgorączkowe
- Przechodzą barierę krew – mozg i hamują
uwalnianie prostaglandyn w OUN
- W stężeniach terapeutycznych NIE hamują
aktywności cyklooksygenaz
Mediatory bólu
- H+ i K+ - Substancja P
- Histamina - Bradykinina
- Serotonina - Prostaglandyny