ROMANTYZM [łac. niezwykły]

1. NAZWA I RAMY CZASOWE EPOKI

Wcześniej używano tego terminu w odniesieniu do malowniczych i nastrojowych krajobrazów, budowli, dzieł nawiązujących do średniowiecznych romansów.

Romantyzm – prąd kulturowy kwestionujący oświeceniową wiarę w potęgę rozumu; do głosu doszło zbuntowane pokolenie interesujące się tym, co tajemnicze, mroczne, fantastyczne, niedające się objąć rozumem.

Preromantyzm (lata 60. i 70. XVIII w.): „Burza i napór” – tytuł dramatu, który stał się nazwą preromantyzmu w kulturze niemieckiej – odrzucono rozum i doświadczenie, przyjęto nastrojowość, uczuciowość.

Europa Zachodnia: 1789 r. – 1848/49 r. (rewolucja francuska – Wiosna Ludów)

Polska: 1822 r. – 1864 r. (wyd. „Ballad i romansów” – powstanie styczniowe)

1. PRZEMIANY HISTORYCZNE I SPOŁECZNE

1. rewolucja francuska – koniec monarchii we Francji, zainicjowanie procesów demokratycznych w całej Europie

2. rewolucja amerykańska – wojna o niepodległość USA – powstanie pierwszego demokratycznego pastwa na świecie opartego na Konstytucji.

3. rewolucja przemysłowa – poprawa jakości życia ludności, postęp techniczny, urbanizacja, wzrost produkcji, migracje, większe szanse jednostki na wybicie się.

4. wojny napoleońskie – rozpowszechnienie idei rewolucyjnych, wybuch ruchów narodowościowych.

1. W CZYM PRZEJAWIAŁ SIĘ ROMANTYCZNY IRRACJONALIZM? Prawd o świecie szukano w sferach, które dla oświeceniowych filozofów były oznaką chorego umysłu lub zabobonu – w mitach, baśniach, natchnionych wizjach mistycznych, zjawiskach nadprzyrodzonych, intuicji. Bohaterowie literaccy to zjawy, duchy, upiory i inne twory wyobraźni – byty, które trudno jest wytłumaczyć w sposób rozumowy. Miłość postrzegano jako siłę wymykającą się regułom rozsądku. Człowiek zakochany postępował wbrew nakazom rozumu, targały nim emocje, motorem działań były namiętności (często zgubne dla bohatera).

2. NARÓD. Była to nie tylko zbiorowość zamieszkująca dany obszar i podlegająca jednej władzy, lecz także wspólnota, którą łączyły pewne wartości i religia, obyczaje, mity, język, świadomość historyczna. Poczucie tożsamości bierze się z jedności kultury.

3. NATURA. ROMANTYCZNA KONCEPCJA PRZYRODY. Natura była fascynacją, księgą pełną tajemnic. Kontakt z przyrodą był dla romantyków ucieczką od szarej i monotonnej. Rozumieli ją w sposób PANTEISTYCZNY – dostrzegali w niej obecność boskiego ducha i traktowali jak organiczną całość.

4. JEDNOSKA A ZBIOROWOŚĆ. Jednostka była ważniejsza od ogółu. Indywidualizm epoki stawiał wybitne jednostki w wyjątkowym świetle.

5. BUNT MŁODYCH. Młodzież zaczęła odgrywać większą rolę. Zbuntowali się przeciwko strukturom i regułom panującym w społeczeństwie. Odchodzili od powszechnie przyjętych norm, m.in. w sztuce. Angażowali się w ruchy rewolucyjne i niepodległościowe. (Konflikt między tym, co indywidualne, a co zbiorowe – człowiek powinien buntować się przeciw światu, który go tłumi).

6. CECHY ŚREDNIOWIECZA. nastrojowość, metafizyczność, miejsce narodu w życiu ludzi, honorowość rycerzy, mrok, mistyczność, oddanie państwu.

7. ORIENTALIZM. Pozwalał na kreację bohatera tajemniczego, którego nie można było scharakteryzować. Mieszkańcy przestrzeni orientalnej nadawali romantyzmowi atmosferę tajemniczość, poczucia obcości oraz mroku, którym charakteryzuje się każda epoka dionizyjska (pustynia, step kojarzyła się z samotnością i ucieczką od świata).

8. ROMANTYZM W POLSCE. Romantycy walczyli z klasykami. Klasycy atakowali ich w swoich dziełach, ich sposób postrzegania świata. Krytykowali odejście od racjonalizmu. Z kolei romantyk – A. Mickiewicz – odpowiedział na te zarzuty swoim dziełem oraz karykaturą Jana Śniadeckiego w jednym z wierszy „Ballad i romansów”.

9. MESJANIZM. Zakładał, że na Ziemi zapanuje Królestwo Boże. Miało to nastąpić po ciągu nieprzyjemnych zdarzeń i katastrof (klęska w powstaniu listopadowym), a naród wybrany miał zostać zbawicielem ludzkości. Wiązał się z odzyskaniem niepodległości.

1. FILOZOFIA EPOKI

1. SUBIEKTYWIZM – liczono się z indywidualnym postrzeganiem świata, każdy punkt widzenia był równoprawny.

2. METAFIZYKA – rzeczywistość ma charakter metafizyczny, nie da się jej objąć rozumem, ale można poznać dzięki intuicji i uczuciom.

3. IDEALIZM NIEMIECKI:

1. Johann Gottlieb Fitche – istnieje jedynie świadomość, rzeczywistość została ukształtowana przez dążenie człowieka do ideału, a świat jest metafizyczny, czyn ludzki jest dobrem, złem jest bierność; filozofia czynu – istotą człowieczeństwa jest wolność objawiająca się poprzez działanie.

2. Wilhelm Friedrich Hegel – rozwój rzeczywistości składa się z trzech etapów: najpierw istnieje jakiś stan rzeczy (teza), który później zostaje zanegowany (antyteza – zanegowanie tezy przez tezę opozycyjną), a następnie godzą się dawne przeciwieństwa i powstaje nowy element pozytywny (synteza).

1. SZTUKA ROMANTYZMU

1. CECHY OGÓLNE: brak uniwersalnej normy artystycznej, pochwała różnorodności, a nie klasycystycznej doskonałości, indywidualizm twórców i narodów, fascynacja grozą, niesamowitością, folklorem, egzotyką, gloryfikowanie wolności, jednostka ukazana w konfrontacji z historią, społeczeństwem lub naturą.

2. MALARSTWO:
   - tematy: motywy religijne, mitologiczne, antyczne ukazywane w nowy sposób (namiętność, uczucia, dramatyzm),
   - dynamika postaci, kompozycji, intensywna kolorystyka, ekspresja,
   - oryginalność i nabuzowanie emocjonalną siłą oddziałującą na odbiorców,
   - uczucia bohaterów (gniew, strach, rozpacz, miłość),
   - ilustrowano sceny z tragedii W. Shakespeara,
   - tworzono pejzaże, człowiek <-> przyroda, tematyka historyczna, orientalizm,
   - natura jako pierwotna siła, tajemniczy żywot,
   - odwoływano się do rokoka,
   - pejzaże: William Turner, Caspar David Friedrich; tematyka biblijna – William Blake.

3. ARCHITEKTURA: chaotyczna organizacja, unikanie symetrii i harmonii miało podkreślać związek owej formy z naturą. Ponadto budowano w tym okresie neogotyckie zamki i wille.

4. RZEŹBA: dynamizm formy, operowanie alegorią i symbolem, odwoływanie się do tematyki wolnościowej i rewolucyjnej. Przełamanie statyczności osiągano najczęściej przez kompozycję odbiegającą od kontrastów pionów i poziomów, stosowanie skosów i ostrych krawędzi.

1. ADAM MICKIEWICZ

1. „ROMANTYCZNOŚĆ” – MANIFEST ROMANTYKÓW

-1822 r. – wydanie „Ballad i romansów” (początek polskiego romantyzmu, walki klasyków z romantykami, wpisuje się w spór międzypokoleniowy – Starzec to aluzja do prof. Śniadeckiego, który kiedyś uczył Mickiewicza (lecz się kłócili); podmiot liryczny to alter ego autora.

- MOTTO: „Zdaje mi się, że widzę… gdzie? Przed oczyma duszy mojej.” – Szekspir

- nawiązanie do programu romantyków, odrzucenie postrzegania świata przez racjonalizm i empiryzm na rzecz patrzenia w sferę uczuć, romantycy uznawali Szekspira za swojego ojca duchowego, w literaturze powstał trend szekspiryzm – wzorowanie się, czerpanie z mistrza.

- MANIFEST:

a) Karusia to nowy typ bohaterki – bohaterka romantyczna, kieruje się sercem, emocjonalność, nieszczęśliwa miłość, wyobcowana, samotna, niezrozumiana, widzi świat metafizyczny i wierzy w jego istnienie, obłąkana, szalona, prosta, wiejska dziewczyna, rodowód ludowy; indywidualistka, medium, irracjonalnie poznaje świat.

b) spór między Starcem a narratorem:

Starzec – racjonalista, człowiek oświecenia, uważa się za autorytet, ośmiesza Karusię, śmieszy go jej zachowanie, wątpi w jej paranormalne zdolności, nie wierzy w jej wizje, wyznaje racjonalizm i empiryzm, odrzuca to, co irracjonalne i nielogiczne, przegrywa polemikę z narratorem, jest to symbol klęski minionej epoki,

narrator natomiast jest „młodym” romantykiem, patrzy na świat tak, jak Karusia.

c) PROGRAM ROMANTYKÓW:

- „Miej serce i patrzaj w serce”,

- „Czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”,

- w poznaniu świata należy kierować się sercem, uczuciem, a nie rozumem i logiką,

- wiara w metafizykę,

- groza, spirytualizm, metafizyka,

- miłość wieczna,

- indywidualizm poglądów,

- bohaterka romantyczna,

- fascynacja ludowością.

• BALLADA - gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), którego tematem są niezwykłe wydarzenia. Jej romantyczna forma wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń z interwencją złowrogich sił nadzmysłowych. Uwydatnieniu sensacyjności sprzyja konstrukcja narratora – zdziwionego światem, który przedstawia.

1. „SONETY KRYMSKIE” – po zesłaniu w głąb Rosji.

1. „STEPY AKERMAŃSKIE”

- odległość powoduje, że podmiot odczuwa ogromną tęsknotę,

- odczuwa prawie halucynacje, jakby głosy z Litwy,

- podmiot liryczny to alter ego autora,

- wciela się w romantyczną rolę emigranta, wygnańca, cierpi, tęskni, ale odczuwa fascynację inną kulturą, która pobudza go do myślenia o ojczyźnie,

- autor ma wrażenie, że step to ocean, topos homo viator,

- opisuje tamten świat, naturę, używa słownictwa orientalnego, zapoznaje czytelnika z tamtejszą kulturą, wykorzystuje onomatopeje, które mają oddziaływać na wyobraźnię,

- operując barwami uzyskuje efekt bycia pozornym malarzem,

- „Jedźmy, nikt nie woła” – rozłąka z ojczyzną, podkreśla osamotnienie, oddalenie, zapomnienie.

1. „BURZA”

- typ liryki pośredniej, opisowej,

- sytuacja liryczna opisuje żywioł burzy,

- okręt; ostatnie chwile życia pasażerów,

- podobna sytuacja, jak w dziele pt. „Tratwa meduzy”,

- groza, nieobliczalność; człowiek jest kruchy, zdany na łaskę żywiołu,

- nagromadzenie onomatopei = uwydatnienie przerażenia,

- bohaterowie: oni + 1,

- ten jeden nie ma z kim się żegnać, do kogo się modlić, wybitnie indywidualny, smutny, zrezygnowany,

- zachowanie romantycznej jednostki w obliczu żywiołu,

- zastanawia się nad sensem ludzkiego życia,

- być może! alter ego Mickiewicza,

- UNIWERSALIZM TEKSTU: LUDZKIE ŻYCIE JEST KRUCZE, ODDANE NA PASTWĘ NATURY, CZŁOWIEK NIEWIELE MOŻE ZDZIAŁAĆ.

1. „LIRYKI LOZAŃSKIE” – pobyt w Lozannie (Szwajcaria). Zmiany w autorze na przestrzeni lat. Uchodzą za testament poetycki, ponieważ autor w kilku krótkich utworach podsumowuje całe swoje życie, opisuje każdy jego etap. Są poważne, dość smutne, lamentacyjne, próbuje zrobić „rachunek sumienia” i wciąż reflektuje nad swoim życiem. Są to szczere wyznania autora, który chyba nie do końca był zadowolony z tego, jak wyglądało jego życie. Tematyka przemijania vanitas.

1. „POLAŁY SIĘ ŁZY”

- wiersz płacz,

- kompozycja zamknięta, klamrowa,

- wiersz wyraża płacz, rozpacz, mówi o mijającym życiu, przemijaniu, inaczej z księgą Koheleta,

- typ liryki lamentacyjnej, liryka bezpośrednia, „ja” liryczne, porte parole Adama Mickiewicza,

- brak adresata, osobity monolog (soliloquium!),

- max. treści, min. formy, refleksja nad biografią.

• 3 ETAPY ŻYCIA: wyraża pesymizm, smutek i żal.

Dzieciństwo Adama było dla niego sielanką, arkadią, nie musiał się niczym przejmować i za nic nie ponosił odpowiedzialności.

W młodości piął się ku górze, jego poezja wchodziła na szczyt, był takim wyznacznikiem dla innych (co powiedział – było święte). Jednak przez durność rozumie być może to, iż nie dotarł do powstania, lecz oddał się zabawie.

Wiek dorosłości uważa za czas klęski, ponieważ m.in. nie wydał nic tak znaczącego, jak „Pan Tadeusz”, a jego życie nie było takie, jakie sobie zaplanował, wyobrażał.

1. „NAD WODĄ WIELKĄ I CZYSTĄ…”

- „ja” liryczne, porte parole autora, liryka bezpośrednia, brak określonego adresata,

- natura ma powierzone określone zadania,

- hierarchia w naturze, personifikacja opok,

- człowiek mu si się rozwijać.

- „woda wielka i czysta” może być przenośnią lustra, które tak jak ona odbija wszystko, co pojawi się przed nią. Ma określone zadania, autor pokazuje rolę natury w życiu człowieka (motyw typowo romantyczny), ma ona wpływ na niego, natura jest ukazana w sposób idealny, zaznaczone jest także miejsce człowieka w jej porządku. Mickiewicz nawiązuje też do motywu vanitas („phanta rrhei” – Heraklit, życie jako żegluga – Horacy),

• wiersz można interpretować także jako opis życia samego autora. Na początku wiersza natura jest spokojna, a woda „odbija czarne ich twarze – dzieciństwo autora. Następnie w wierszu nad wodą pojawiają się czarne obłoki, lecz woda tylko je odbija – młodość (powstanie). Z kolei w trzeciej strofie mamy opisaną burzę. Może być to opis czasu, w którym wieszcz analizuje całe swoje życie („błysnęło wzdłuż”), aż w końcu dochodzi do pewnych wniosków („i grom ryknął). Jednak uświadamia sobie, że nie jest w stanie zmienić podjętych w przeszłości decyzji („głos zniknął”). Jego dawne życie ma wpływ na to, kim jest teraz, ale stara się pominąć w myślach odniesione porażki. Swój utwór kończy wnioskiem, iż nie można zmienić przeszłości, a on nieustannie musi iść do przodu wraz z całym bagażem doświadczeń. / Woda nie przemija, a twórca tak…

1. „DZIADY” CZ. IV

1. Geneza: najpierw powstała II cz. związana z wędrówką dusz, wywoływaniem duchów; spirytualizm – wiara w możliwość kontaktowania się z duchami; metafizyka – świat nadprzyrodzony; fascynacja ludowością, bo Dziady do stare pogańskie święto.

2. „Dziady” cz. IV (1823) zostały napisane pod wpływem nieszczęśliwej miłości autora do Maryli Wereszczakówny; Gustaw to alter ego autora, samobójca z powodu miłości, ma cechy bohatera werterycznego (naw. do „Cierpień młodego Wertera” J. W. Goethego).

3. „Dziady” cz. III (1832)

4. Czas i miejsce akcji „Dziadów” cz. IV: Dzień Zaduszny (2.11), 3 godziny: miłości, rozpaczy, przestrogi; dom księdza – dawnego nauczyciela Gustawa (Gustaw to duch nieszczęśliwego kochanka).

5. Kreacja Gustawa:

1. JAKO BOHATERA ROMANTYCZNEGO: „gardzący istotami powszedniej natury”, „szukałem boskiej kochanki”, „bujałem po zmyślonym (…) niebie”, „w złote odleciałem wieki”, „znalazłem (…) ażeby utracić na wieki”, „młodości mojej niebo i tortury”; miłość na pierwszym miejscu – idealizacja uczucia, kieruje się sercem, rzeczywistość przynosi zawód miłośny, marzyciel, buja w obłokach, przeżywa dramat, upada, cierpi, spontaniczny, zagubiony, uczuciowy, szuka, docieka, dusza niespokojna, zbłąkana, potępiona (samobójcza), zauważa swoją wyjątkowość, wyróżnia się, jest dumny, pyszny.

2. JAKO POLSKIEGO WERTERA: nieszczęśliwa miłość, autodestrukcja (samobójca z miłości), Gustaw jest pod wpływem „książek zbójeckich” oraz cierpi na Weltschmerz (ból istnienia, choroba duszy), pustelnik, osamotniony, wyobcowany.

1. „DZIADY” CZ. III

1. Geneza: napisane w 1832 r. w Dreźnie, po ucieczce z Rosji, między 1829 a 1831 wybuchło powstanie listopadowe, upadek powstania – zmiana problematyki; rozliczenie A. Mickiewicza z klęską powstania listopadowego, napisane ku pokrzepieniu załamanego narodu oraz aby dać odpowiedź, dlaczego powstanie upadło, tematyka ideowa, patriotyczna.

2. Motto (dedykacja): cześć oddana męczennikom za ojczyznę nieżyjącym filomatom, filaretom, którzy są bohaterami, martyrologia (męczeństwo za ojczyznę), pokolenie powstania listopadowego to pierwsze polskie pokolenie stracone; CZY SAM SIEBIE NIE WYBIELA?

3. PROLOG.

1. CZAS I MIEJSCE AKCJI: Litwa, Wilno, kościół bazylianów przerobiony na celę więzienną; 1 listopada 1823 r. – aresztowanie filomatów i filaretów.

2. FUNKCJE ŚWIATA METAFIZYCZNEGO: więzień, który jest bohaterem, oniryzm, psychomachia – walka złych i dobrych duchów o dusze więźniów, przeistoczenie Gustawa w Konrada. Metafizyka uwydatnia dramat więźnia, podkreśla romantyczność, podbudowa dla przemiany bohatera oraz emocje – strefa sacrum jest istotniejsza.

3. PRZEMIANA Z ROMANTYCZNEGO KOCHANKA MARYLI DO ROMANTYCZNEGO KOCHANKA OJCZYZNY – WYMOWA PRZEMIANY BOHATERA.

Gustaw był kochankiem Maryli, zwykłym człowiekiem, polskim Werterem. Kiedy napisał na ścianie, iż „zmarł Gustaw, narodził się Konrad”, stał się kochankiem ojczyzny, liczyło się dla niego dobro ogółu, cechował go głęboki patriotyzm, poeta-śpiewak. Chciał zacząć walczyć (postawa tyrtejska – walka, bunt).

Dlaczego Konrad? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Być może jest to aluzja do Konrada Wallenroda, który oddał swoje życie za ojczyznę.

1. SCENA WIĘZIENNA.

MARTYROLOGIA – męczeństwo dla narodu

1. WIĘŹNIOWIE AUTENTYCZNI: Jakub Jagiełło, Adolf Januszkiewicz, Feliks Kołakowski, Żegota – funkcja uwiarygodnienia.

2. TEMATYKA ROZMÓW: przyczyną dramatu młodzieży jest działalność senatora, namiestnika cara;

3. PRZEŚLADOWANIA POLAKÓW: głód, bezprawne aresztowania, przetrzymywanie, rygor, przesłuchania,

4. MARTYROLOGIA NASTOLATKÓW – głęboki patriotyzm w chwili wielkiego zniewolenia.
   (patrz: ROMANTYZM – STRESZCZENIA UTWORÓW PKT. 1.6)

1. MAŁA IMPROWIZACJA KONRADA

Konrad przemienia się w orła, złości, wywyższa się, chce mieć władzę, chce zobaczyć to, czego jego naród nie widzi, czuje boską moc, pojawia się kruk i zostawia wizję, Konrad mdleje i upada, przekroczył swoją siłę na zmiany, ponosi klęskę (ptak – archetyp lotnika, Ikara).

Konrad rozpoczyna swój więzienny monolog od „pieśni zemsty”. Tekst utrzymany jest w duchu poezji tyrtejskiej, czyli nawołującej do walki, ma dynamiczny charakter, wypełniają go liczne wyrażenia ekspresyjne i ekstatyczne. Konrad pragnie pobudzić rodaków do walki o wyzwolenie ojczyzny, nawet, jeśli poniosą w niej najwyższą ofiarę – cel jest wart oddania życia. Jego słowa są odebrane przez przysłuchujących się pieśni współwięźniów jako pogański głos Szatana. Przy dźwiękach fletu Konrad wypowiada znamienne zdanie: „Wznoszę się!”, zapowiadające Małą Improwizację.

Wykorzystując swój geniusz, bohater pragnął odgadnąć przyszłość, zasmakować objawienia, dojrzeć spełnienie „pieśni zemsty”, którą właśnie zakończył. Jego trud został nagrodzony - udało mu się w pewnym momencie ujrzeć przyszłe zdarzenia.

Jest to metafora przeobrażenia człowieka w orła. Ptak wznosi się wysoko, aby z góry dojrzeć przyszłe losy ludzkości. Jest porównany do poety, niczym wieszcz próbuje odgadnąć, co kryją kolejne lata. Obserwując z góry świat, stara się pochwycić jego tajemnice.

Widzenie kończy się wraz z pojawieniem czarnego kruka. Nie atakuje on orła-Konrada, przygląda się mu w milczeniu w sposób, który „plącze mu myśli”, zasłania całą przyszłość, zamykając w ten sposób możliwość dalszego snucia improwizacji.

Pojawienie się kruka można interpretować jako istnienie strażnika, pilnującego odwiecznych tajemnic świata, których nie można próbować zgłębiać. Konrad-orzeł chciał przekroczyć granicę, której nikt nigdy nie powinien przekraczać. Był zbyt pewny siebie, ślepo przekonany o sile swego umysłu i geniuszu, w starciu z krukiem okazały się one niewystarczające. Bohater rościł sobie prawo, któremu nie potrafił sprostać. Będący uosobieniem twórczej potęgi Konrad symbolizuje tragizm samotnego poety, bezskutecznie próbującego ubrać we właściwe słowa swoje myśli.

1. WIELKA IMPROWIZACJA

Konrad kieruje monolog do Boga z żądaniem, pragnie władzy, nazywa Boga mądrością, ale nie miłością; „Ja chcę mieć władzę, jaką Ty posiadasz”, „Tyś (…) carem”, „Nazywam się Milijon”, „Kłamca, kto Ciebie nazwał miłością”, „Zaklinam, daj mi władzę”, „Ja Mistrz”.

KONRAD JAKO BOHATER ROMANTYCZNY: czuje się wybawicielem narodu, wieszczem, poetą, polski Prometeusz, kocha ludzi, czuje to, co inni, buntuje się przeciwko Bogu, traktuje Boga jako istotę bezduszną, egoistyczną, mądrą, ale nie czułą, przyrównuje Boga prawie do tyrana, cierpi, poświęca się dla ludzi, jednostka dla ogółu, naraża się, przekracza granicę moralności, uważa, że będzie lepszy od Boga, wywyższa się, poeta doskonały gardzący innymi, jest pyszny, dumny, wrażliwy na cierpienie ludzi, przykro mu, że Bóg niczego nie robi. Nawiązuje do teodycei (skoro Bóg istnieje, dlaczego istnieje zło na świecie?) – zarzuca Bogu, że nie przejmuje się ludźmi, nie pomaga im, a ponadto pozwala na cierpienie.

PROMETEIZM – Mickiewicz wskazuje polskiemu społeczeństwu jedną z dróg, którą naród może podążać. Jest to postawa prometejska – bunt jednostki przeciwko władzy carskiej, zaborczej i poświęcenie owej jednostki dla ogółu w imię bezinteresownej miłości i w poczuciu odpowiedzialności za naród wybitnej jednostki romantycznej, której symbolem może być Konrad. Klęska Konrada być może wyraża przestrogę Mickiewicza, że zrywy jednostek to za mało, aby wygrać ostateczną „bitwę”. Od potępienia Konrada ratuje kapelan więzienny – egzorcysta Piotr.

Improwizacja to dzieło poety, powstałe pod wpływem chwili, słowa płynące z głębi duszy, silnie nacechowane emocjonalnie. W monologu Konrada ujawniają się przemyślenia dotyczące roli poety, jego poczucia samotności i niezrozumienia, a także odczucia względem uciśnionego narodu. Jednocześnie wyczuć w nim można ogromną pychę i poczucie wyższości, prowadzące do bluźnierstwa. Ze słów Konrada przebija ogromna duma, jako poeta czuje się wyróżniony, uważa, że posiada szczególny dar. Jego pieśni są doskonałe, godne uszu samego Boga. Talent poetycki daje Konradowi poczucie wyższości nad innymi ludźmi. Jego dzieła są doskonałe. Jeśli pozostają niepojęte, to dlatego, że ludzie nie potrafią ich zrozumieć. Poezja zapewnia twórcy nieśmiertelność, jego wiersze pozostaną, kiedy jego już nie będzie wśród żywych. Moc tworzenia i poczucie nieśmiertelności każe mu stawiać się na równi z Bogiem. W późniejszych partiach improwizacji Konrad zaczyna wynosić się ponad Boga. Poeta zarzuca Bogu, iż jest „tylko mądrością”, że Jego rządy nie opierają się na miłości. Polski naród cierpi, jest zniewolony i udręczony, a Bóg na to pozwala. Nie ma litości dla cierpiących niewinnie. Konrad jest przekonany, że gdyby on posiadł taką moc, „rząd dusz”, którego żąda, świat byłby lepszy. On sercem władałby lepiej, niż Bóg rozumem. Konrad twierdzi, że kieruje nim przede wszystkim miłość i współczucie: „Nazywam się Milijon – bo za miliony/ Kocham i cierpię katusze”

Pragnie wziąć na siebie całe cierpienie świata, gotów jest zostać nowym Mesjaszem, zbawiającym naród. A jednak z jego słów przebija raczej duma niż miłość. Natchniony poeta jest przekonany o swej nadzwyczajnej mocy i słuszności swoich racji. Uważa, że jego dar nie pochodzi od Boga. Pogardza wcześniejszymi prorokami, mędrcami i poetami. Domaga się od Boga absolutnej władzy nad światem i ludzkimi duszami. Bluźni, zarzucając Bogu brak miłosierdzia, twierdząc, że on lepiej pokierowałby losami świata, że więcej w nim miłości do ludzi.

Bóg milczy. Konrad jest samotny w swej pysze. Jego słowa pozostają bez odpowiedzi. Godzina próby kończy się klęską poety. Bohater pada zemdlony, a szatan dopowiada jego bluźnierczą myśl. Wielka Improwizacja to przykład poetyckiego geniuszu wieszcza. Doskonały wyraz romantycznych idei i przejaw dojrzałej romantycznej estetyki. Tekst przepełniony emocjami porywa, zachwyca i wzrusza.

1. WIDZENIE KSIĘDZA PIOTRA

Czego nie otrzymał od Boga Konrad, otrzyma ks. Piotr – wizję narodu polskiego; cechuje go pokora, wiara, zaufanie do Boga; jest przeciwieństwem Konrada. Zaborca zostaje porównany do Heroda – tyran, kazał zabijać dzieci, był bezwzględny. Polska zostaje przyrównana do drogi krzyżowej – męka, cierpienie, zima, śnieg, Syberia.

POLSKA CHRYSTUSEM NARODÓW – druga idea narodu ukazująca dzieje romantyczne polskiego społeczeństwa – idea mesjanistyczna = koncepcja historiozoficzna (brak autentycznego odzwierciedlenia w historii) => metafora na temat narodu,

MESJANIZM NARODOWY – nazwa od Mesjasza, Chrystusa; Polska ukazana jako cierpiący Chrystus złożony na ołtarzu cierpienia i jak Chrystus zmartwychwstała, kiedy czara cierpienia się wypełni. Nasz naród jest wybrany, wyjątkowy, a ofiara ma zbawić wszystkie zniewolone narody. Mickiewicz pokrzepił Polaków. Ich śmierć nie idzie na marne, dowartościowuje ich.

Mesjanizm: bunt, ofiara jednostki, postawa filozoficzna, postawa tyrtejska, aktywna.

Prometeizm: przyjęcie cierpienia, ofiara narodu, ogółu, geneza biblijna, bierne cierpienie i wiara.

Łączy je: wybitna jednostka, cierpienie i ofiara dla ogółu.

1. OBRAZ SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO – SALON WARSZAWSKI

• „Nasz naród jak lawa…” - społeczeństwo podzielone na dwie grupy:

A/ TOWARZYSTWO STOLIKOWE: hrabowie, damy, oficerowie, ale anonimowo, mówią po francusku, rozmawiają o rozrywkach, sprzyjają carowi; towarzystwo kosmpolityczne światowców i zdrajców Polski, nie są zainteresowani sytuacją w kraju.

B/ TOWARZYSTWO PRZY DRZWIACH: rozmawiają o Cichowskim – Polaku dotkniętym represjami, martwią się sytuacją Polski, mają konkretne tożsamości.

Nasz naród został przyrównany do lawy: „Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa” nawiązuje do towarzystwa przy stolikach, którego nie obchodzi to, co dzieje się z ich narodem. „Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi” odnosi się do osób niższej rangi, którzy chcą jeszcze coś zrobić, aby pomóc narodowi. Czekają oni na odpowiedni moment, aby wszcząć swoją walkę o ojczyznę. Wysocki uważa, że nie powinno się zwracać do pseudopatriotów, tylko wziąć sprawy w swoje ręce i dążyć do dobra narodu. Autor uważa, że każdy może walczyć i polskość nigdy nie zginie. Nasz kraj jest podzielony na pseudopatriotów oraz ludzi, w których jest jeszcze nadzieja.

* USTĘP DO CZ. III „DZIADÓW” *

a) „Do przyjaciół Moskali”: liryka bezpośrednia, inwokacyjna, zwrot do adresata, „ja” liryczne, mówi o nich z przyjaźnią, wspomina dekabrystów, dwa narody nie tylko razem cierpią, ale się solidaryzują.

b) Ocena władzy carskiej – SEN SENATORA:

- senator Nowosilcom – symbol carskiej władzy,
- syt. w sypialni senatora ukazana za pomocą groteski,
- scena ma charakter oniryczny i metafizyczny.

A/ W ŁASCE CARA: pyszny, dumny, napawa się swoją pozycją, traktuje władzę jak atrybut życia, czerpie radość z tego, że jest tyranem.

B/ WYPADŁSZY Z ŁASK: boi się cara, ludzi, jest wyśmiewany, stara się być niewidoczny.

C/ Oszukuje sam siebie, ma dwa oblicza, zakłada maski, boi się prawdy; żądza władzy i zaszczytu, jest zabawką diabłów, egoista, rasowy karierowicz, bezmyślny, odczłowieczony urzędnik, aspołeczny, tchórz, karykatura człowieka.

1. „DZIADY” JAKO DRAMAT ROMANTYCZNY

- odrzucenie zasady 3 jedności,
- luźna kompozycja,
- połączenie epiki, liryki, dramatu,
- mieszanie konwencji, np. patosu, komizmu i tragizmu (synkretyzm),
- bohater romantyczny jako centralna postać, przemiana bohatera,
- symbolizm,
- dwa światy: realistyczny i fantastyczny, bohaterowie fantastyczni i postacie autentyczne,
- epizodyczność, elementy muzyczne, sceny zbiorowe, sceny krwawe,

- rezygnacja z czasowego porządku – brak chronologii,
- złamanie zasady decorum,
- dramat niesceniczny.

F. „PAN TADEUSZ”

1. Geneza: wydany w 1834 r. w Paryżu, powstawał w latach 1832-34 r., pobyt w Wielkopolsce po nieudanej próbie dostania się do powstania listopadowego był inspiracją do pisania o kulturze szlacheckiej, druga inspiracja to nostalgia, czyli tęsknota za ojczyzną.

2. Dlaczego epopeja narodowa?

Dzieło symboliczne, wybrane, wyjątkowe, jedyne w kulturze danego narodu. Prawie jak symbol narodowy, napisane przez wybitnego wieszcza. Jest dziełem narodowym, ponieważ jest wizytówką narodu. Pokazuje obraz tradycji, historii, kultury Polaków. Nawiązuje do historii. Np. dla cudzoziemców jest księgą wartości uniwersalnych, a dla Polaków – księgą polskości.

1. Interpretacja tytułu i podtytułu:

„Pan Tadeusz” – dlaczego, skoro to bohater drugoplanowy? Ponieważ jest to nowy model obywatela, nie-sarmata, jako bohater może być potraktowany jako ktoś, kto zapowiada przyszłość, nową epokę i nowe nadzieje dla Polaków.

„Ostatni zajazd na Litwie” – bitwa z zaborcą, ostatnia bitwa, wątek historyczny. Symbolika słowa „ostatni”: „Ostatni z dworzan opowiada historię ostatniego z Horeszków”, „Ostatni woźny Trybunału”, „Ostatnia uczta staropolska”, „Ostatnia woźnieńska protestacja”: Kultura szlachecka się kończy, odchodzi, a szlachta przeistacza się w inteligencję, Mickiewicz uchwycił ostatni moment, kiedy tradycje, stroje, styl życia były najpełniejsze. Funkcja nostalgiczna – odchodzi stara epoka i już nie wróci. Rodzi się nowa.

1. Czas i miejsce akcji: przełom 1811/1812, pokazanie pamięci o ojczyźnie młodego poety, był to dla Mickiewicza najlepszy czas młodości oraz nawiązanie do historii, czyli wojen napoleońskich i Napoleona, i nadziei związanych z nim, miał on przynieść Polakom wolność.

2. Główne wątki: spór o zamek, dzieje i działalność J. Soplicy (ks. Robaka), wątek patriotyczny, kontekst historyczno-napoleoński, wątek miłosny Tadeusza i Zosi (+ Telimena).

3. Interpretacja inwokacji:
   - podstawowy temat to nostalgia, tęsknota za dziecięcymi latami,
   - Litwa – mała, prywatna ojczyzna Mickiewicza,
   - podmiot liryczny to porte parole autora,
   - podkreślenie jedności Litwy i Polski,
   - przywołuje się patronkę ojczyzny,
   - gloryfikacja, sakralizacja, idealizacja ojczyzny,
   - podmiot zbiorowy: utożsamia się z zesłańcami, emigrantami (kontekst do epilogu – przyczyna powstania poematu),
   - modląc się, wierzy w cuda, ojczyznę można ratować,

- zwraca uwagę na kolorystykę (poeta malarz) = arkadia = raj,

1. Geneza „Pana Tadeusza” w świetle epilogu:

- miejsce: Paryż,

- czasy teraźniejsze – lata 30.,

- apeluje do innych emigrantów, ma do nich żal, zarzuca im, że nie pomagają ojczyźnie,

- jest nabuzowany, pełen emocji,

- powinni walczyć o ojczyznę, są skłóceni, nie stanowią jednolitego społeczeństwa, zatracili nadzieje, brak przemyślanej polityki, są obcy,

- Mickiewicz sam siebie zalicza do zbiegów.

8) „Pan Tadeusz” jako epopeja:
- utwór epicki, dużych rozmiarów,
- liczba ksiąg lub pieśni podzielna przez 2,
- pisany wierszem (heksametr!), trzynastozgłoskowiec,
- inwokacja – rozbudowana apostrofa na wstępie; podmiot liryczny,
- ukazanie narodu na tle przełomowego wydarzenia historycznego (walka o niepodległość),
- wnikliwy obraz kultury i obyczajów (szlachta),
- obecność bohatera zbiorowego,
- wybitne indywidualności na tle bohatera zbiorowego (ks. Robak),
- wątek batalistyczny (zajazd na Soplicowo),
- bogactwo języka (barwne epitety, porównania homeryckie),
- narrator trzecioosobowy, wszechobecny,
- przenikanie się realizmu opisów z idealizacją świata,
- retardacja – spowolnienie akcji poprzez wprowadzenie szczegółowych opisów (natury, obyczajów), w celu wzbudzenia w czytelniku ciekawości i oczekiwania na dalszy ciąg (tylko w eposie!!!).

9) Symbolika poloneza:

Polonez to tradycyjny polski taniec, który jst tańczony przez Polaków w przełomowych, bardzo ważnych momentach. Poprzez ukazanie tej sceny na końcu powieści, autor pokazał pojednanie zwaśnionych rodów. Zażegnane zostały kłótnie i spory między Soplicami a Horeszkami, winy zostały przebaczone, a taniec stanowił symbolicznie ostatnie pojednanie. Wszyscy tańczą narodowy taniec. Jest to optymistyczna wizja przyszłości.

10) Szlachta bohaterem zbiorowym epopei.

A/ Soplicowie: Jacek, Sędzia, Tadeusz | Horeszkowie: Zosia, Hrabia, Stolnik, Ewa (+ Telimena)

B/ Hierarchia w stanie szlacheckim:
a) szlachta magnacka (Horeszkowie: najwyższe urzędy, władza, zamek, luksus)
b) szlachta ziemiańska (Soplicowie: dworek – symbol, pracują na życie, mają wpływy)
c) szlachta urzędnicza (Protazy, Gerwazy, Wojski: brak majątku, służą bogatszym)
d) szlachta zaściankowa (Dobrzyńscy: najbiedniejsi, brak wpływów, władzy, urzędów, żyją jak chłopi)

C/ Zalety szlachty: patriotyzm, przywiązanie do tradycji, honorowość, religijność, gościnność, odwaga, szacunek, gospodarność, pracowitość, umiejętność przebaczania, przestrzeganie hierarchii.

D/ Wady szlachty: kłótliwość, pijaństwo, megalomania, warcholstwo, pogarda ludźmi niższego stanu, czasem mściwi, zawzięci, egoiści.

Mickiewicz idealizuje polską szlachtę. Pokazując wady, uwydatnia zalety. Wady są przysłonięte.

E/ Tradycje i obyczaje w Soplicowie:

1. Podanie czarnej polewki – odmowa zaręczyn

2. Grzybobranie – ten, kto wróci z najpiękniejszym rydzem, sam wybiera damę, obok której usiądzie.

3. Polowanie – zaczynano i kończono grą na rogu; polowali na grube zwierzę.

4. Brama do dworu – zawsze otwarta, Sędzia pilnował dobytku, witał gości.

5. Hierarchia (np. siadania przy stole) – każdy znał swoje miejsce w hierarchii.

6. Parzenie kawy – przykładano dużą wagę do dań, mężczyźni i kobiety jedli co innego, do parzenia kawy była specjalna niewiasta – kawiarka. Parzyła kawę ze specjalnych ziaren.

F/ Soplicowo – axis mundi polskości. – miejsce symboliczne, nośnik bardzo ważnych cech, centrum polskiej kultury, symbol polskości. Zdrobnienia podkreślają czuły stosunek autora do tego świata, dziewiczość, niewinność, arkadyjność, czystość, bogactwo, dostatek, brama zawsze była otwarta, dbałość o obyczaje, historię, tradycje.

G/ Jacek Soplica.

1. Dramatyczne dzieje:

- przystojny szlachcic, świadomy swej urody,
- pewny siebie, zarozumiały,
- miał poważanie wśród drobnej szlachty,
- potrafi walczyć, odważny, awanturnik, impulsywny, porywczy, kieruje się emocjami,
- bezczelny, wszędzie czuje się jak u siebie,
- szczery w miłości do Ewy,
- uosobienie wszystkich wad sarmackich: lubił pić, nie dbał o rodzinę, dwulicowy,
- upadł moralnie,
- szuka sensu życia, wstępuje do wojska,
- oddany, patriota, szacunek do ojczyzny,
- kiedy został ranny wstąpił do zakonu przyjmując imię ks. Robaka na znak pokory, chce się poniżyć, aby się odrodzić,
- współpracuje z innymi (przygotowuje powstanie),
- przezwycięża pychę,
- dokonał odnowy moralnej (była to gwarancja na zorganizowanie powstania i wyzwolenia ojczyzny).

1. Jako bohater romantyczny: nieszczęśliwa miłość, buntownik, indywidualista, ponosi śmierć za ideały, patriota, tajemniczy, podwójna tożsamość (przemiana):

• JAKO SOPLICA: kłótnik, wielki paliwoda, porywczy, posiadał tylko kawałek roli, szablę i wąsy od ucha do ucha, sarmata, poważny, dumny, porywczy, przywódca szlachty, kieruje się sercem, nieodpowiedzialny, morderca, oskarżony o zdradę ojczyzny, indywidualista.

• JAKO ROBAK: miał bliznę na szerokość dłoni, wspominał czyny ciche, miał groźne spojrzenie, poruszał się i mówił jak żołnierz, mnich, bernardyn, emisariusz, patriota, kieruje się rozumem, szuka odkupienia, planuje powstanie, roztropny, Robak – symbol pokory i poniżenia, działa razem ze szlachtą, oddaje życie za ojczyznę i wrogów, staje się bohaterem, szuka ekspiacji – odkupienia win (nie słowem, lecz czynem).

Czy nowy typ bohatera romantycznego?

Bohater romantyczny był przedstawiony jako jednostka wybitna, indywidualista. Zawsze kierował się sercem, działał spontanicznie i zauważał swoją wyjątkowość. W przypadku ks. Robaka i przemiany, jaka w nim zaszła, wygląda to trochę inaczej. Jest to bohater romantyczny, jednak w swoich działaniach kieruje się rozumem, dokładnie planuje powstanie, nie stawia się w centrum. Na jego postaci Adam Mickiewicz pokazuje, iż wybitne jednostki są znaczące, ale aby coś zmienić – muszą działać w grupie. Dlatego uważam, iż możemy uznać Jacka Soplicę za nowy typ bohatera romantycznego, ponieważ dzięki swojemu oddaniu Bogu oraz pokorze i działaniu w grupie jest w stanie zdziałać znacznie więcej niż na własną rękę.

H/ Inni bohaterowie:

1. Telimena: stara panna, dojrzała kobieta, opiekunka Zosi, zna się na modzie, podoba jej się Tadeusz, kokietuje mężczyzn, obawia się samotności, chce się ustatkować, ma romantyczną duszę, modna dama, oczytana, dba o swój wygląd, gardziła Polską.

2. Tadeusz: młody, zakochany w Zosi, uczył się w Wilnie, opiekuje się nim Sędzia, naiwny, łatwowierny, ufny, nie zna się na kobietach, łatwy do zdobycia dla Telimeny, patriota, zna historię Polski i bohaterów narodowych, był w wojsku, walczył o ojczyznę, uwłaszcza chłopów.

3. Sędzia: opiekun Tadeusza, staropolski szlachci, zna swoje gospodarstwo, mądry, rozważny, odpowiedzialny, dobrze traktuje niższych w hierarchii, gościnny, grzeczny, nieobyty w świecie, ma poważanie, szacunek, dumny, czasem porywczy.

4. Hrabia: typowy romantyk, marzyciel, indywidualista, dziwak, obyty w świecie, lubił myślistwo, zna się na polowaniu, nędzny romantyk, potrafi malować.

5. Gerwazy: stary klucznik, na służbie w zamku Horeszków, ubogi szlachcic, unika ludzi (zrezygnował z służby po śmierci Stolnika), nie lubi Sopliców, zataja przebaczający gest Stolnika, odważny żołnierz, inteligentny, chytry, patriota.

1. JULIUSZ SŁOWACKI

1. „KORDIAN”

- jeden z trzech arcydramatów romantycznych (obok „Dziadów” i „Nie-boskiej komedii”),
- wydany w 1834 r. w Paryżu w odpowiedzi na „Dziady” Mickiewicza,
- odpowiedź Słowackiego na klęskę powstania listopadowego (jednak inna niż Mickiewicza)..

1. Akt II „Wędrowiec” – monolog Kordiana na szczycie Mont Blanc jako odpowiedź na Wielką Improwizację Konrada; cel Kordiana to walka o wolność ojczyzny

2. Kordian: wierzący w Boga, odważny, patriota, gotów poświęcić życie, waleczny, odnalazł sens życia, przywódca narodu, przemiana bohatera, pewny siebie, doświadczony życiowo, „Jam jest posąg człowieka na posągu świata”

3. „Polska Winkelriedem narodów” – odpowiedź na „Polska Chrystusem narodów”

WINKELRIEDYZM – pochodzi od szwajcarskiego półautentycznego Arnolda Winkelrieda, który przyjął na siebie ciosy wrogów i umożliwił zwycięstwo innych państw. Polska ma być jak Winkelried: ma skupić na sobie uwagę wroga, walczyć o niepodległość, nie poddawać się bez walki, nie obawiać się najazdu, ponieważ to walka w słusznej sprawie; postawa tyrtejska (walczyć, a jeśli zginąć, to w walce).

1. Konrad a Kordian: symbolika szczytu, przywódca narodu, oboje zwracają się do Boga, ale w inny sposób.

2. Porównanie z mickiewiczowską ideą mesjanizmu:

• Podobieństwa: poświęcenie jednostki dla narodu, złożenie siebie w ofierze, naród wybrany.

• Różnice: Mickiewicz nakazywał, aby Polacy pokazali światu, na co ich stać; Słowacki nie kazał im czekać, lecz walczyć.

1. „GRÓB AGAMEMNONA”

- powstał podczas podróży Słowackiego na Bliski Wschód,
- napisany seksyną (sześć wersów w każdej strofie),
- w „pierwszej części” wiersz przypomina soliloquium,
- „druga część” dotyczy Polski i Polaków, jest rozrachunkowa.

- nastrój grobu wyzwolił wspomnienie ojczyzny,
- przemijanie vanitas,
- czy o nim będzie ktoś pamiętał, gdy umrze?,
- niezrozumiany przez czytelników.

I część wiersza:
- gloria victis – chwała zwycięzcom,
- Termopile – symbol heroizmu, nieugiętości,
- Cheronea – symbol porażki, upadku powstania listopadowego,
- Słowacki nie może się zatrzymać w Termopilach, bo oni tam walczyli, a my nic nie robimy, poddaliśmy się. Na Cheronei mógłby się zatrzymać, bo pochodzi z kraju niewolników, ludzi poddających się bez walki,
- podmiot liryczny: gniew, emocje, ironia,
- z soliloquium staje się apelem,
- funkcja perswazyjna, ekspresywna, personifikacja Polski,
- Polska ma być potężna, wielka, dumna, ma być heroiną (bohaterką),
- kiedyś była wielkim mocarstwem, a teraz…
- sprzedaliśmy ojczyznę, megalomania.

1. „SMUTNO MI, BOŻE..”

- porte parole autora, liryka bezpośrednia, zwrot do Boga, liryka konfesyjna, lamentacyjna,
- nostalgia, pesymizm, zrezygnowanie, samotność, „vanitas”,
- refleksja nad swoim życiem,
- zachód słońca sprawia, że myśli o śmierci,
- funkcja ekspresywna, epitety, metafory,
- modlitwa nie zawsze dociera do Boga,
- dziękuje Bogu, ale nie jest szczęśliwy,
- brak oparcia w ludziach, więc zwraca się do Boga,
- w utworze najważniejszy jest podmiot liryczny = typowy romantyk,
- Bóg jest słuchaczem, nie odpowiada,
- złamał konwencję hymnu,
- „Smutno mi, Boże!” – uwydatnienie żalu.

1. „TESTAMENT MÓJ” – testamentem poetyckim
   - EXEGI MONUMENTUM („Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna…”),
   - identyfikuje się z całym narodem,
   - liryka apelacyjna, do społeczeństwa,
   - odniesienie do życia prywatnego,
   - matka była dla niego najważniejsza,
   - był patriotą, oddany ojczyźnie,
   - jest mentorem narodu,
   - rozliczenie z ojczyzną, narodem, samym sobą,
   - ma świadomość własnej wartości, krótkości swojego żywota,
   - wyciszony, skromny, zrównuje się z innymi,
   - ojczyzna jako tonący okręt,
   - upadek ojczyzny = upadek Juliusza Słowackiego,
   - alegoria ta ma wzbudzić w Polakach świadomość upadku,
   - adresaci: najbliżsi, Polacy, czytelnicy,
   - buduje nadzieję, uczy społeczeństwo o narodzie,
   - mają być gotowi do oddania życia za ojczyznę, postawa tyrtejska,
   - natchnienie dla społeczeństwa, zaklina ich,
   - nie jest mu potrzebna sława,
   - normalni ludzie w końcu go zrozumieją,
   - zostawia swą poezję dla ludzi, zawsze będą mogli do niej wrócić.

1. CYPRIAN KAMIL NORWID

1. „MARIONETKI”

- sześć oddzielnych od siebie strof,
- podmiot liryczny w 1. os. l. poj., liryka inwokacyjna, zwrot do „Pani”,
- wymowny tytuł, można domyślić się treści,
- tytułowe marionetki to ludzie, a cały świat to teatr – teatrum mundi,
- ludzie to tylko aktorzy w rękach Boga,
- liczne pytania retoryczne, charakter refleksyjny wiersza,
- paradoks – podmiot opowiada o świecie z wielkim zainteresowaniem, jednak towarzyszy mu nuda,
- próbuje jej zapobiec – czyta powieści, pisze wiersze, jest to uczestnik opisywanych zdarzeń,
- być może alter ego autora,
- podmiot liryczny zdaje sobie sprawę, że życie jest krótkie, przemija, a każdego dnia człowiek jest bliżej końca. Odwołuje się także do biblijnego potopu,
- osoba, do której podmiot się zwraca to dama, to u niej szuka ratunku, zadaje jej pytania,
- aby się nie nudzić, podmiot zastanawia się czy może powinien: „Zapomnieć ludzi, a bywać u osób / - krawat mieć ślicznie zapięty… !”, czyli zacząć bywać na salonach (bo owe „osoby” to ci, którzy tam żyją, zaś „ludzie” to wszyscy pozostali; być może to najlepsze wyjście, aby pozbyć się monotonii i szarości w codziennym życiu.

1. „W WERONIE”

- tytuł i wiersz to aluzja do „Romeo i Julii” W. Szekspira,
- liryka pośrednia,
- refleksja nad sensem miłości,
- metafizyka i fizyka,
- kontrast romantyków i klasyków,
- sfera ludzka bez emocji, niedoskonała, racjonalna,
- „Cyprysy” = ludzie; cyprys – symbol żałoby, personifikacja,
- nawiązanie do „Romantyczności” A. Mickiewicza,
- późnoromantyczny manifest epoki,
- „Romeo i Julia” – symbole nieszczęśliwej, niedoskonałej miłości,
- wywyższenie sfery kosmicznej,
- krytyka racjonalizmu.

1. „COŚ TY ATENOM ZROBIŁ, SOKRATESIE…”

- liryka bezpośrednia, adresaci: Sokrates, Napoleon, Mickiewicz,
- niezrozumienie adresatów za czasów życia,
- mają dwa groby, ich życie jest pośmiertne, zostaje rozdarte,
- pokazuje ludzką niedoskonałość.

1. „BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY – RAPSOD”

- upamiętnia gen. Bema – bohatera Wiosny Ludów na Węgrzech i powstania listopadowego,
- nagrobek pamięci,
- wizja uroczystego pogrzebu gen. Bema,
- nawiązanie do tradycji pochówku rzymskich wojowników,

- graficzne wyróżnienie części wiersza: pokazanie kolejnych etapów ceremonii, pozwalają sobie wyobrazić ów korowód. Wiersz jest symboliczną wizją wydarzenia, symbol romantycznego dążenia do wolności,
- cechy pogrzebu: uroczysty, nawiązanie do starożytnych pogrzebów, wystawny, generał żegnany jak prawdziwy bohater, pogrzeb na końcu przeradza się w apel; ma to zjednoczyć naród, idea walki o wolność, zjednoczenie osób chcących pokoju,

- „Dalej-dalej- -” – wzywanie do walki, gen. Bem zmarł, lecz jego sława i idea są wieczne,
- korowód będzie symbolem do wolności.

1. „FORTEPIAN CHOPINA”

- w 1849 r. ostatnie spotkanie z Chopinem, 1863 – wydanie, żołnierze carscy wyrzucili przez okno fortepian Chopina. Norwid wstrząśnięty tym faktem został sprowokowany do napisania tego wiersza,

- główne problemy: opis muzyki Chopina, ostatnie spotkanie z Chopinem, znaczenie sztuki (strofa VII), wydarzenia w Warszawie,
- „ja” liryczne, alter ego Norwida, adresatem jest F. Chopin i sztuka; wydarzenie w Warszawie stało się pretekstem do rozważań nad sensem sztuki,

- muzyka genialna, znana całemu światu, prostota była zaletą muzyki Chopina,
- „Etiuda rewolucyjna” F. Chopina: polskość, uniwersalizm, postawa romantycznej tyrtejskości, tradycja, legendy, łączone od tradycji do legend w muzyce,
- uważał go za Mistrza, wirtuoza fortepianu;
- porównuje go do liry Orfeusza, poświęcił swe życie muzyce,
- przywiązanie instrumentu i wirtuoza,
- personifikacja klawiszy,
- SZTUKA: DUCH I LITERA (dopełnienie, ideał),
- BRAK: SFERA ZIEMSKA, która nie pojmuje sztuki, niweczy ją, niedoskonałość świata ludzkiego,
- fortepian i jego zniszczenie to symboliczne zdarzenie dla Norwida, jest opisane dalej: scena IX; płonący gmach, cierpienie i zniszczenie to jest BRAK; odzwierciedleniem BRAKU jest Warszawa,
- głos poety ma być głosem dla przyszłych pokoleń,
- to, co stało się z fortepianem, poruszyło nawet twarde „kamienie”, ideał sięgnął braku,
- nieprzygotowanie na sztukę.