41. Najważniejsze zjawiska w XX-wiecznej prozie światowej.
Egzystencjalizm – doktryna filozoficzna związana z poglądami Kierkegaarda, Heideggera, Jaspersa, Marcela i Sartre’a. Egzystencjalizm, wychodząc od rozważań nad indywidualnym istnieniem człowieka, jego miejscem i rolą w świecie, podkreślał samotność, zagrożenie i zagubienie jednostki, absurdalność ludzkiego życia z wpisaną w jego formułę nieuchronną śmiercią, kruchość i tragizm istnienia oraz lęk, jaki towarzyszy człowiekowi od narodzin po unicestwiającą śmierć. Człowiek rodzi się jako nicość i dopiero sam musi nadać sens swej absurdalnej egzystencji, jest przy tym skazany na wolność, czyli dokonywanie samodzielnych wyborów w świecie pozbawionym Boga, a także stałych wartości i sensów. Najpełniejszy literacki wyraz w twórczości Alberta Camusa. Przykłady ze spisu lektur: Albert Camus – Dżuma. Franz Kafka – Proces.
Ekspresjonizm – patrz zagadnienie poprzednie. Przykład ze spisu lektur: Franz Kafka – Proces.
Nouveau Roman / nowa powieść / antypowieść – typ powieści eksperymentalnej zrodzony we Francji w latach 50., którego założenia opisał Michel Butor. Wychodząc od kryzysu tradycyjnych technik narracji w XX w. Butor twierdził, że jeżeli powieść chce przetrwać, musi odnaleźć dla siebie nową formę, stać się własną teorią i własną metodologią, refleksją nad sobą samą, badaniem własnych możliwości i ograniczeń, nieustannym eksperymentem językowym i kompozycyjnym; tematem powieści winna stać się ona sama. Taka powieść autotematyczna odrzuca tradycyjną fabułę, chronologię i związki przyczynowo-skutkowe, opowiada natomiast o procesach zachodzących w świadomości pisarza, który stopniowo, krok po kroku, niejako na oczach czytelnika, konstruuje swe postaci i świat, w jakim działają, i który dopiero wraz z nimi poznajemy. Przykłady: Butor – Odmiany czasu. Sarraute – Portret nieznajomego. Robbe-Grillet – Gumy, Żaluzja, Dom schadzek.
Postmodernizm – termin o niejasnym i nie do końca zdefiniowanym znaczeniu, upowszechniony w USA na przełomie lat 50. I 60. XX w. na gruncie anglojęzycznym określenie modern literature dotyczy literatury I połowy XX wieku, tworzonej przez wielkich nowatorów i eksperymentatorów w prozie i poezji, takich jak Marcel Proust, James Joyce, Franz Kafka, Thomas Stearns Eliot, William Faulkner, Thomas Mann. Literatura postmodernistyczna zatem to ta, która powstaje po nich, w II połowie XX wieku, zwłaszcza w latach 60. – w okresie buntu przeciw społecznym autorytetom i narodzin kontrkultury. Twórcy postmodernistyczni głoszą, że literatura wyczerpała się, wszystko bowiem już zostało w niej powiedziane i pokazane, wszystko już było. Jeśli wobec tego nie można stworzyć niczego nowego i oryginalnego, należy z tej niemocy uczynić demonstrację i happening. Trzeba dokonać dekonstrukcji zastanych sensów i wartości, a następnie uczynić je elementami gdy z czytelnikiem; z tego, co już było, z elementów utrwalonych tradycją literacką budować wciąż nowe konstrukcje z całą świadomością ich wtórności. Podstawowe wyznaczniki literatury postmodernistycznej to: intertekstualność (tekst odsyła do innych tekstów poprzez cytaty, aluzje, zapożyczenia), eklektyzm (w utworze koegzystują różne gatunki, style, elementy literatury wysokoartystycznej i popularnej), demonstracyjna literackość dzieła (demaskowanie fikcjonalności anegdoty, odsłanianie pisarskiego warsztatu, autotematyzm), traktowanie dzieła jako produktu nieskrępowanej wyobraźni artysty (irracjonalizm, chaos, łamanie tabu), a także jako gdy, zabawy z odbiorcą, efektu ludycznych działań twórcy. Twórcy: Umberto Eco, Italo Calvino, Thomas Pynchon, John Barth, Gabriel Garcia Marquez. Przykłady ze spisu lektur: Gabriel Garcia Marquez – Sto lat samotności.
Psychologizm – patrz zagadnienie poprzednie. Przykład: Marcel Proust – W stronę Swanna.