Rodzina preindustrialna to rodzina wielopokoleniowa (skupiająca pod jednym dachem więcej niż dwa pokolenia), poszerzona (w jej skład wchodzą krewni i powinowaci), wielodzietna (posiadająca duzo dzieci; ilość dzieci w rodzinie jest wyznaczana naturalną płodnością kobiety) i patriarchalna (autorytet rodziny jest zlokalizowany po stronie ojca rodziny). Rodzina preindustrialna oprócz funkcji prokreacyjnej i socjalizującej spełnia funkcję ekonomiczną, funkcję zabezpieczenia społecznego oraz funkcję społecznej kontroli.
Poligamia:
Poligynia – jeden facet i wiele bab
Poliandria – odwrotnie
Jeszcze w czasach prehistorycznych rodzina była głownie związkiem ekonomicznym gdzie głowa rodziny to mężczyzna zajmujący się polowaniem i zapewnieniem dobrobytu, kobieta to wiernie pracująca gospodyni domowa, zajmująca się porządkami i przygotowywaniem posiłków, pracą w domu i zajmująca się wychowywaniem dzieci. Te z kolei były w domu i pomagały mamie. Kilka rodzin łączyło się w grupy, a kiedy brakowało jedzenia rozstawały się. Powstanie rodziny o współczesnym znaczeniu zawdzięczamy Izraelitom, a także cywilizacji greckiej i rzymskiej, w której obowiązywał patriarchat uzasadniony normami religijnymi.
największe przeobrażenia związane z transformacją: sytuacja na rynku pracy i rozwój 3 gospodarki rynkowej.
Jednym z poważniejszych problemów rodziny w społeczeństwie zindustrializowanym jest brak jej trwałości. W niektórych społeczeństwach upowszechnia się wspólne życie partnerów bez formalnego zakładania rodziny, nasilają się teŜ tendencje do związków homoseksualnych.
Współczesne rodziny polskie podlegają dwom przeciwstawnym sobie procesom. Z jednej strony na ich wzory zachowań, styl Ŝycia i mentalność wywierają wpływ struktury społeczne, z którymi są powiązane zaś z drugiej strony podlegają wpływom kultury masowej transmitowanej przez środki masowego przekazu.
Rodzina epoki preindustrialnej
(tradycyjna)
- podporządkowana w znacznej mierze władzy i woli ojca. Role w rodzinie były z góry przypisane, liczył się interes rodzinny. Tradycyjna rodzina była przede wszystkim spójna, przeważały w niej stosunki materialno-rzeczowe. Dzięki temu taka rodzina była w większości wielopokoleniowa, oparta na ekonomicznych podstawach, poddawała się religijnej kontroli. Miała charakter instytucjonalny, a między członkami rodziny istniała silna więź.
Rodzina epoki industrialnej
( I model rodziny współczesnej)
- okres, w którym zarysowuje się obraz rodziny współczesnej – małej (dwupokoleniowej). W takiej rodzinie pracuje nie tylko mąż, ale także żona. Dominuje rodzina nieprodukcyjna i oparta głównie na nieekonomicznych podstawach. Powiązania rodziny ze społeczeństwem słabną. Całkowicie zmienia się stosunek pomiędzy małżonkami, a także pomiędzy rodzicami a dziećmi (stosunek ten ma charakter koleżeński). Stosunki materialno-rzeczowe ustępują miejsca więzi emocjonalnej. Role i normy w rodzinie są wyznaczane „luźniej” niż w rodzinie tradycyjnej. Jednak taka rodzina staje się bardziej konfliktowa, co powoduje coraz częstsze jej rozpady.
Rodzina epoki postindustrialnej
( II model rodziny współczesnej)
- charakteryzuje się przede wszystkim tym, że nastąpił zanik pracy fizycznej na rzecz pracy umysłowej, wzrost liczby uczonych, dalsza automatyzacja, ludnościowa emigracja, co doprowadziło do zderzenia różnych kultur, itp.
Nastąpiły tendencje wolnościowe, nie tylko w sferze życia publicznego, ale także w sferze prywatnej.
„Zmiany w życiu społecznym określane pojęciem MODERNIZACJI wskazują na proces, który obejmuje nowe wydarzenia o charakterze :
strukturalnym
(obecne warunki życia, tj. dobrobyt, specjalizacja zawodowa, rozwój wiedzy i technologii kontrolowanej przez człowieka)
kulturowym
psychologicznym”
„…wskazują, że sposób w jaki myślimy i doświadczamy nasze życie jest inny, niż we wcześniejszych okresach”.
Najważniejsze zachodzące zmiany to:
Indywidualizacja
Racjonalizacja
Gwałtowny przepływ informacji
Rozwój kultury konsumenckiej
W strukturze rodziny:
Rozpowszechnia się kontrola urodzeń i zmniejszają się rozmiary rodziny
Zwiększa się procent rodzin dwupokoleniowych kosztem tzw. rodzin dużych oraz rozluźniają się więzi między krewnymi, a rodzinami małymi
Zmniejsza się autorytet oraz zakres władzy męża i ojca w rodzinie przy jednoczesnym wzroście pozycji społecznej żony i matki oraz dzieci
Następuje wzrost indywidualizmu i wolności osobistej członków rodziny
Narasta osłabienie bezpośredniej więzi rodzinnej
Wzrasta liczba rozwodów
Młodzież uwalnia się z pod arbitralnej władzy rodziców, obniżając tym samym ich pozycję w rodzinie
W świadomości członków rodziny dotyczące życia rodzinnego:
Poglądy ideologiczne rodziców i dzieci są często różne: różnią ich też poglądy na temat życia rodzinnego
i seksualnego
Liberalizują się poglądy, dawniej restrykcyjne, na temat pracy zawodowej mężatek
Coraz wyraźniej akcentuje się egalitaryzm w małżeństwie
Odnotowuje się coraz większą wyrozumiałość dla pozamałżeńskich i przedmałżeńskich kontaktów seksualnych
Wzrasta tolerancja wobec osób rozwiedzionych oraz niezamężnych matek i par niezalegalizowanych
Toleruje się seksualne związki homogeniczne
W mikrostrukturze społecznej:
Wzrasta anonimowość jednostki i rodziny w rozrastających się społecznościach lokalnych
Wyraźnie rozluźnia się więź sąsiedzka
Zwiększa się ruchliwość przestrzenna rodzin
Rodzina nabywa umiejętności modyfikacji i adaptowania się do szybko zmieniających się warunków społecznych
Częściej niż dawniej kobiety dążą do nawiązywania osobistych kontaktów z zewnętrznym, pozarodzinnym środowiskiem
Rodzina staje się coraz bardziej zamknięta dla najbliższego otoczenia społecznego, rośnie jej intymność
Pozamałżeńskie i przedmałżeńskie kontakty seksualne upowszechniają się
Przemiany funkcji rodziny.
Funkcja ekonomiczna - przejście ze społeczeństwa rolniczego w miejsko- przemysłowe,
Funkcja opiekuńcza rodziny - w mniejszym stopniu służy obecnie materialnej funkcji rodziny, a w większym zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych jej członków,
Funkcja stratyfikacyjna - fakt urodzenia w rodzinie należącej do określonej klasy społecznej decydował kiedyś o przyszłości dziecka, obecnie czynnikami decydującymi o karierze i sukcesie życiowym stało się wykształcenie, wykonywany zawód oraz zdolności osobiste.
Funkcja integracyjna - niegdyś nie przestrzeganie w danym środowisku norm i obyczajów pociągało za sobą represje ze strony rodziny, obecnie nastąpiło wyraźne rozluźnienie więzi między pokoleniowej i tym samym złagodzenie nadzoru rodzinnego.
Funkcja rekreacyjna - w rodzinie tradycyjnej celem tej funkcji była przede wszystkim regeneracja fizyczna organizmu, a w nowoczesnej regeneracja psychiczna.
Funkcja religijna
Funkcja prokreacyjna - w rodzinie tradycyjnej funkcja ta łączyła się ściśle z funkcją seksualną, zaspokojenie popędu seksualnego służyło przede wszystkim rozrodczości, dopiero wiek XX i antykoncepcja spowodowała oddzielenie prokreacji od aktywności płciowej
Funkcja miłości (niegdyś pożądana, obecnie jest bezwzględnie wymagana) .
1. Andrzejewski M., Ochrona praw dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej (Dziecko- Rodzina- Państwo), Wyd. Zakamycze, Kraków 2003
2. Badora S., Czeredrecka B., Marzec D. red., Rodzina i formy jej wspomagania, Impuls, Kraków 2001
3. Tyszka Z., Z metodologii badań socjologicznych nad rodziną. MEN, Poznań 1991
4. Kwak A., Rodzina w dobie przemian. Małżeństwo i kohabitacja, Żak, Warszawa 2005