Aspołeczność:
Pod względem objawów jednostki aspołeczne przypominają osobowość socjopatyczną.
Wg Stott'a aspołeczność stanowi końcowy etap rozwoju niekontrolowanej agresji i wrogości.
Symptomy:
jednostki aspołeczne odznaczają się dużym okrucieństwem i brakiem przestrzegania elementarnych norm.
manipulują otoczeniem społecznym, nie znają litości, nie są zdolne do syntonii i empatii, jednostki te są często uczestnikami podkultur dewiacyjnych.
Wśród podstawowych symptomów wymienia się:
silne dążenie do szkodzenia innym osobom
bezinteresowne okrucieństwo
brak wrażliwości moralnej
stosowanie przemocy w stosunkach interpersonalnych
W etiologii istotne znaczenie mogą mieć predyspozycje wrodzone oraz cechy nabyte w dzieciństwie.
Osobowość antyspołeczna:
W XIX wieku rozpowszechnił się pogląd, że niektórzy ludzie cierpią na pewnego rodzaju zaburzenie uniemożliwiające im spełnienie oczekiwań społecznych. W tym ujęciu
o tych, którzy zdradzali stałe tendencje aspołeczne, mówiło się że zostali dotknięci "obłąkaniem moralnym" uznawanym za chorobę woli. Choć termin ten został zastąpiony "antyspołecznym zaburzeniem osobowości", to nadal dotyczy on zaburzenia woli. Niezależnie od przyczyn, biologicznych, społecznych czy psychicznych, ludzi tych traktuje się jako "niezdolnych do przyzwoitego i odpowiedniego zachowywania się
w przedsięwzięciu, jakie stanowi życie". Jeśli są zdolni do ćwiczenia własnej woli
i właściwego zachowania, a po prostu tego nie robią, to i tak nazywa się ich przestępcami.
Osobowość antyspołeczna jest zaburzeniem osobowości. Zaburzeniom osobowości ogólnie po raz pierwszy poświęcono miejsce w trzecim wydaniu Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych - DSM-III. Za rozdzieleniem zaburzeń osobowości od nerwic lub zaburzeń lękowych przemawiał fakt, że zaburzenia osobowości różnią się od pozostałych zespołów klinicznych tym, że mają swój początek
w okresie dzieciństwa bądź dojrzewania i utrzymują się w stałej postaci, czyli bez okresów remisji lub pogorszenia w życiu dorosłym. W klasyfikacji następnej wersji podręcznika DSM-IV zaburzenia osobowości umieszczono na II osi, razem z zaburzeniami rozwojowymi i upośledzeniami umysłowymi. Wyodrębniono trzy podstawowe wiązki tych zaburzeń.
Osobowość antyspołeczna zalicza się do wiązki B, która zawiera w sobie zaburzenia odznaczające się dramatycznością, emocjonalnością i lekceważeniem konsekwencji, czyli osobowość narcystyczna, borderline, histrioniczna i socjopatyczna. Osobowość antyspołeczna jest to wzorzec funkcjonowania oparty na braku poszanowania i gwałceniu praw innych ludzi, pojawiający się po 15 roku życia. Najważniejszymi kryteriami dla rozpoznania tego wzorca są:
nie podporządkowywania się normom społecznym i prawnym,
kłamanie, uzyskiwanie pseudonimów przestępczych, oszukiwanie innych dla zysku
i przyjemności,
impulsywność, niezdolność do planowania,
agresja ze skłonnością do bójek i napaści,
brak troski o bezpieczeństwo własne i innych,
brak odpowiedzialności w pracy zawodowej i niedotrzymywanie zobowiązań finansowych,
brak poczucia winy wyrażający się obojętnością lub racjonalizowaniem krzywdzenia innych.
Definicyjnie zaburzenie osobowości jakim jest osobowość antyspołeczna można ująć jako długotrwałe zachowanie antyspołeczne objawiające się w pełnym zakresie działań, do których zalicza się: agresję, nieodpowiedzialność, beztroskie stwarzanie zagrożenia dla innych, niezdolność dotrzymania zobowiązań finansowych.
Istnieje kilka czynników odpowiedzialnych za rozwój antyspołecznego zaburzenia osobowości, są to: dziedziczona podatność, wczesne uszkodzenia rozwijającego się układu nerwowego, nieprawidłowości reakcji fizjologicznych i czynności mózgu, kontekst rodzinny i społeczny oraz nieprawidłowości w uczeniu się. Czynniki biologiczne mogą predysponować do trudności psychologicznych, mogą np. utrudniać dzieciom uzyskiwanie możliwości wyciszenia i uspokojenia w kontakcie z matką.
Rozwój zaburzeń osobowości opisują dwa nurty teoretyczne. Pierwszy z nurtów, wywodzący się
z psychologii self, zakłada, że u dziecka pozbawionego kontaktu z wystarczająco dobrą matką powstają deficyty w obszarze zintrojektowanych pozytywnych reprezentacji self - obiekt - afekt. Deficyty te uniemożliwiają rozszczepienie obiektu na pozytywny i negatywny i dlatego dziecko nieustannie pozostaje pod wpływem pierwotnych agresywnych impulsów podlegających projekcji, a następnie identyfikacji projekcyjnej. Drugi nurt związany jest z koncepcją rozwoju poznawczo - afektywnych schematów i mentalnych reprezentacji self
i obiektu w okresie tworzenia się więzi symbiotycznej. Została podjęta próba opisania i wyjaśnienia źródeł rozwoju typów zaburzeń osobowości wyróżnionych w DSM-IV w kategoriach intrapsychicznych, operacyjnych, poza-bezpiecznych modeli przywiązania. Osobowość antyspołeczna wpisuje się w styl przywiązania lękowy
i odrzucający, co za tym idzie, przekonanie na temat siebie i innych wygląda następująco: Nikt mnie nie kocha, muszę być twardy i potężny, żeby nie zostać zraniony.
Istnieją zwiastuny z dzieciństwa, które potwierdzają rozwój osobowości antyspołecznej, należą do nich: kłamstwo nawykowe, kradzież, agresywna seksualność, wandalizm, wagarowanie, impulsywność. Zaś zachowania dorosłych są następujące: zakłamanie, rozdrażnienie, powtarzające się akty agresji, akty przestępstwa, niezdolność planowania na przyszłość, brak wyrzutów sumienia.
Każde zaburzenie osobowości charakteryzuje się specyficznymi fałszywymi przekonaniami danej osoby o sobie i innych ludziach oraz otaczającym świecie, które występują ze względnie trwałymi wzorcami radzenia sobie ze stresem i wzorcami strategii interpersonalnych. Osoba antyspołeczna postrzega siebie jako jednostkę autonomiczną, silną, ale także samotną. Innych ludzi postrzega jako wrażliwych i łatwych do wykorzystania. Głównym przekonaniem, którym kieruje się osobowość antyspołeczna to: Mam prawo łamać zasady, inni są naiwni i słabi.
Główna cechą osobowości antyspołecznej jest ciągłe manifestowanie antyspołecznych zachowań przez osoby amoralne lub impulsywne. Osoby te zwykle nie potrafią cierpliwie czekać na zaspokojenie swoich potrzeb, nie uznają autorytetów oraz wykazują zachowania narcystyczne. Dlatego też zaburzenie to nazywane jest również „skrajnym narcyzmem”.
Częstymi objawami są:
brak lęku - w przeciwieństwie do osobowości unikającej, czy zależnej, w przypadku których lęk zdaje się rosnąć, u antyspołecznej często nie występuje. Jeśli pojawia się to osobowość antyspołeczna dąży do tego, by się go pozbyć, przeważnie poprzez bezmyślne i impulsywne odreagowanie. Lęk może pojawić się, kiedy osobowość antyspołeczna spotka przeszkodę uniemożliwiającą odreagowanie. Odczuwany strach może też wynikać z możliwości zemsty przez osobę pokrzywdzoną bądź
z możliwości bycia kontrolowanym przez innych czy też perspektywy kary więzienia.
Nadużywanie substancji psychoaktywnych - zaburzeniu antyspołecznemu bardzo często towarzyszy przyjmowanie w nadmierny sposób substancji psychoaktywnych. Dzieje się tak między innymi dlatego, iż są one źródłem natychmiastowej gratyfikacji, zaspokajają potrzebę silnych wrażeń, odwracają uwagę od tkwiących głęboko negatywnych uczuć jak: lęk, przygnębienie, poczucie winy. Kiedy współwystępują dodatkowe, wyraźne objawy, np. schizofrenii lub zaburzenia dysocjacyjnego przyjmowanie substancji psychoaktywnych może być formą samoleczenia.
Zaburzenia nastroju - często osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości mają za sobą długie doświadczanie depresji. Obniżenie nastroju wynika m.in. z przekonania o bezsensie ewentualnych konstruktywnych działań, poczucia, iż jest już za późno na zmianę życia, które ocenione zostaje jako zmarnowane. Dołącza się do tego także odrzucenie ze strony ważnych osób oraz szczątki wyrzutów sumienia. To wszystko może przyczyniać się do wzrostu ogólnego rozdrażnienia i tym samym charakterystycznych dla antyspołecznego wzorca zachowań typu acting-out.
Terapia osoby dotkniętej zaburzeniem antyspołecznym powinna się skupiać na niwelowaniu negatywnych zachowań i wzmacnianiu pozytywnych, ponieważ osoby te nie są w stanie nawiązać bliskiej relacji, stąd praca terapeutyczna nie może bazować jedynie na zaangażowaniu i zaufania.