,

,

OSOBOWOŚĆ

ANTYSPOŁECZNA A

PSYCHOPATIA 

RÓŻNICOWANIE

Zaburzenia osobowości o

charakterze antyspołecznym –

różnice w podejściach

Szerokie i wąskie rozumienie pojęcia

• Szerokie



włączanie

zmian

związanych z innymi jednostkami
chorobowymi

• Wąskie  zmiany nie spowodowane

innymi zaburzeniami

Różnice w podejściach

Odniesienie do poszczególnych sfer

funkcjonowania psychicznego

• sfera

popędowo-emocjonalno-

wolicjonalna,

• włączanie sfery poznawczej

Wiek a zaburzenia

• obniżenie częstotliwości w wieku dorosłym,
• występowanie w okresie dorosłym poprzedzone

zwykle podobnymi zachowaniami w okresie
dzieciństwa,

• występowanie

w

okresie

dorosłym

silniej

skorelowane z występowaniem w dzieciństwie niż z
wpływami środowiska,

• wiek przedszkolny jako okres manifestowania się

pierwszych znaczących objawów,

• ciągłość określonych zachowań lub typu zachowań.

10 lat

• trudności wychowawcze,
• zaburzenia kontroli zachowania,
• łamanie dyscypliny,
• nieuczciwość,
• dokonywanie kradzieży,
• okazywanie złości,
• postawa wyzywająca,
• trudności z koncentracją uwagi, niepokój

ruchowy,

• impulsywność,
• wagarowanie.

Podstawowe objawy w

Podstawowe objawy w

różnych etapach rozwoju

różnych etapach rozwoju

(

(Farrington 1991)

Podstawowe objawy w

Podstawowe objawy w

różnych etapach rozwoju

różnych etapach rozwoju

(

(Farrington 1991)

14 lat

• skazanie przez sąd,
• objawy wykolejenia społecznego,
• kradzieże poza domem,
• regularne palenie, stosunki seksualne,
• przemoc fizyczna wobec rówieśników,
• powtarzające się kłamstwa,
• trudności z koncentracją uwagi, niepokój

ruchowy,

• postawa wyzywająca,
• częste przejawy nieposłuszeństwa, wrogość

wobec policji,

• wagarowanie.

Podstawowe objawy w

Podstawowe objawy w

różnych

różnych

etapach rozwoju

etapach rozwoju

(

(Farrington 1991)

Podstawowe objawy w

Podstawowe objawy w

różnych

różnych

etapach rozwoju

etapach rozwoju

(

(Farrington 1991)

18 lat

• skazanie,
• wykolejenie,
• agresja fizyczna,
• udział w grupach antyspołecznych,
• zażywanie narkotyków, nałogowe palenie i picie,
• prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu,
• ekscesy seksualne,
• częsty hazard,
• brak stałego zatrudnienia,
• negatywna postawa wobec władzy,
• impulsywność,
• tatuaże.

Podstawowe objawy w

Podstawowe objawy w

różnych

różnych

etapach rozwoju

etapach rozwoju

(

(Farrington 1991)

Podstawowe objawy w

Podstawowe objawy w

różnych

różnych

etapach rozwoju

etapach rozwoju

(

(Farrington 1991)

Czynniki związane z

zaburzeniami przejściowymi

• różnice w rozwoju biologicznym,
• szczególne

znaczenie

więzi

z

rówieśnikami,

• rozwój samoświadomości,
• kształtowanie się systemu wartości,
• mimikra społeczna.

Czynniki związane z

zaburzeniami stabilnymi

USZKODZENIA NEUROPSYCHICZNE WE

WCZESNYM OKRESIE:

deficyt procesów poznawczych i kontroli

zachowania  niepowodzenia szkolne 

frustracje  zachowania aspołeczne

BRAK BLISKICH WIĘZI Z RODZICAMI:

poczucie odrzucenia  nieufność  obrona

przez atak

Antyspołeczne zaburzenia

osobowości

PODSTAWOWE PRZEJAWY:

• ubóstwo emocjonalne,
• zaburzenie woli,
• zachowania antyspołeczne pojawiające się

bez wystarczającej motywacji.

STATYCZNOŚĆ

:

brak uchwytnego początku oraz dynamiki

Klasyfikacja w

najpopularniejszych obecnie

systemach (ICD-10 i DSM-IV)

• ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

• ZABURZENIA ZACHOWANIA rozpoczynające

się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

• ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I

ZACHOWANIA spowodowane chorobą,
uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

ZABURZENIA

OSOBOWOŚCI

ZABURZENIA

OSOBOWOŚCI

ICD-10: OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA/

DSM-IV: ANTYSPOŁECZNA (ASPD)

CZYNNIKI BIOLOGICZNE:

wysoki

poziom

aktywacji,

niski

próg

reagowania

fizjologicznego, wysoki próg reagowania emocjonalnego

konsekwencje:

impulsywność, duże zapotrzebowanie na stymulację,
skłonność do ryzyka, niski poziom lęku, napady złości

CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE:

• niekorzystne wychowawczo postawy rodzicielskie

rozładowywanie, frustracji, okazywanie wrogości − dziecko
jako kozioł ofiarny,

• przemoc emocjonalna, fizyczna lub seksualna,
• brak kontroli nad postępowaniem dziecka lub konsekwencji,
• brak prawidłowych wzorców.

ZABURZENIAOSOBOWOŚCI -

ETIOLOGIA

ZABURZENIAOSOBOWOŚCI -

ETIOLOGIA

OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA -

kryteria:

1) lekceważenie norm społecznych,
2) nieliczenie się z uczuciami innych,
3) znacząca niewspółmierność między zachowaniami

a obo-wiązującymi normami społecznymi.

4) odporność na zmiany po różnych negatywnych

doświad-czeniach, włącznie z karami,

5) niska tolerancja na frustrację,
6) niski próg zachowań agresywnych, w tym −

czynów gwał-townych,

7) tendencja do obwiniania innych lub uciekanie się

do pozornie prawdopodobnych racjonalizacji
zachowań, które powodują konflikty z otoczeniem.

ICD-

ICD-

10

10

OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA -

formy:

OSOBOWOŚĆ AMORALNA
OSOBOWOŚĆ ANTYSOCJALNA
OSOBOWOŚĆ PSYCHOPATYCZNA
OSOBOWOŚĆ SOCJOPATYCZNA
Nie obejmuje: osobowości chwiejnej

emocjonalnie i zaburzeń zachowania

ICD-

ICD-

10

10

• Obejmuje ok. 2-3 % populacji (D. Rosenhan, M.

Seligman 1994)

• Umieszczona w tzw. wiązce (cluster)

dramatycznej (obok osobowości pogranicza,
histrionicznej i narcystycznej), której
wspólnym wyróżnikiem jest teatralność
zachowania, przesadne reakcje emocjonalne i
niestałość

DSM-

DSM-

IV

IV

OSOBOWOŚĆ

ANTYSPOŁECZNA

1) niedostosowanie do norm społecznych

potwierdzone zachowaniami łamiącymi prawo,

2) powtarzające się kłamstwa (dla zysku lub

przyjemności),

3) impulsywność i brak umiejętności planowania,
4) drażliwość i agresywność przejawiająca się w

bójkach i napadach,

5) lekceważenie bezpieczeństwa własnego i innych,
6) nieodpowiedzialność (finansowa i zawodowa),
7) brak wyrzutów sumienia − obojętność na

zranienie i krzywdzenie innych.

DSM-

DSM-

IV

IV

OSOBOWOŚĆ

ANTYSPOŁECZNA KRYTERIA

Zalecenie rozpoznawania u osób powyżej 18
r. ż., które do 15 r. ż. wykazywały objawy
zaburzeń kontroli zachowania i obecnie
spełniają co najmniej 3 wskazane kryteria.

DSM-

DSM-

IV

IV

OSOBOWOŚĆ

ANTYSPOŁECZNA

Klasyfikacja w

najpopularniejszych obecnie

systemach (ICD-10 i DSM-IV)

• ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

• ZABURZENIA ZACHOWANIA rozpoczynające

się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

• ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA

spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub
dysfunkcją mózgu

ZABURZENIA ZACHOWANIA

rozpoczynające się w dzieciństwie

i w wieku młodzieńczym

• ZESPOŁY NADPOBUDLIWOŚCI RUCHOWEJ

• ZABURZENIA KONTROLI ZACHOWANIA

• MIESZANE ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI

ZESPOŁY

NADPOBUDLIWOŚCI

RUCHOWEJ

ZESPOŁY

NADPOBUDLIWOŚCI

RUCHOWEJ

ICD-10:

ZABURZENIA HIPERKINETYCZNE

ZABURZENIA AKTYWNOŚCI I UWAGI

DSM-IV:

ADHD

ZABURZENIA HIPERKINETYCZNE -

kryteria

ZABURZENIA HIPERKINETYCZNE -

kryteria

• pojawienie się objawów we wczesnym okresie

rozwojowym (zwykle do 5 r. ż.),

• brak wytrwałości w realizacji zadań poznawczych,
• skłonność do zmiany aktywności bez kończenia

którejkolwiek,

• nadmierna aktywność,
• lekkomyślność,
• impulsywność,
• trudności w podporządkowaniu,
• brak dystansu wobec dorosłych,
• konflikty z rówieśnikami, izolacja,
• osłabienie funkcji poznawczych,
• zachowania aspołeczne,
• niska samoocena.

ICD-

ICD-

10

10

CZYNNIKI BIOLOGICZNE:

• genetyczne: zaburzenie regulacji monoamin (gł. dopaminy

i naradrenaliny) oraz czynności obwodów neuronalnych
pomiędzy korą czołową a jądrami podstawy mózgu (słabość
mechanizmów hamowania),

• okołoporodowe

CZYNNIKI

ŚRODOWISKOWE

(głównie

błędy

wychowawcze) nie mają wpływu na etiologię, ale na
utrwalanie się zaburzeń.

ZESPOŁY NADPOBUDLIWOSCI

RUCHOWEJ- ETIOLOGIA

ZESPOŁY NADPOBUDLIWOSCI

RUCHOWEJ-

ETIOLOGIA

ZABURZENIA KONTROLI

ZACHOWANIA

ZABURZENIA KONTROLI

ZACHOWANIA

• Charakteryzują się uporczywym i powtarzającym się

wzorcem

aspołecznego,

agresywnego

i

buntowniczego zachowania, które prowadzi do
naruszenia norm i oczekiwań społecznych.

• Przykłady: bójki, tyranizowanie otoczenia, okrucieństwo

wobec ludzi i zwierząt, chroniczne kłamstwa, wagarowanie
i ucieczki, niepodporządkowanie i napady złości.

• Do rozpoznania wystarcza jeden z przejawów silnie

wyrażony i chronicznie występujący

.

ICD-

ICD-

10

10

ZABURZENIA KONTROLI

ZACHOWANIA

• F 91.0 Ograniczone do środowiska rodzinnego
• F 91.1 Z nieprawidłowym procesem socjalizacji
• F 91.2 Z prawidłowym procesem socjalizacji
• F 91.3 Opozycyjno-buntownicze
• F 91.8 Inne
• F 91.9 Nieokreślone

ICD-

ICD-

10

10

ZABURZENIA OPOZYCYJNO-

BUNTOWNICZE

ZABURZENIA OPOZYCYJNO-

BUNTOWNICZE

Zachowania buntownicze, nieposłuszeństwo,
złośliwość, negatywizm, skłonność do urazy,
ale nienaruszanie prawa

ODD (opositional defiant disorder)

niezdolność do kontroli zachowania, kłótliwość,
prze-ciwstawianie się, negatywizm, złośliwość,
mściwość, obwinianie innych za własne błędy,
skłonność do obrażania się, upór

ICD-

ICD-

10

10

DSM-

DSM-

IV

IV

MIESZANE ZABURZENIA

ZACHOWANIA - Główne kryteria

MIESZANE ZABURZENIA

ZACHOWANIA - Główne kryteria

• powtarzające się zachowania dysocjalne,

agresywne lub buntownicze,

• utrwalone objawy emocjonalne (depresyjne,

lękowe,

obsesyjne,

depersonalizacje,

derealizacje, fobie, hipochondrie).

ICD-

ICD-

10

10

Klasyfikacja w

najpopularniejszych obecnie

systemach (ICD-10 i DSM-IV)

• ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

• ZABURZENIA ZACHOWANIA rozpoczynające

się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

• ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I

ZACHOWANIA spowodowane chorobą,
uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

charakteryzują

się

istotną

zmianą

wzorców

zachowania

przedchorobowego,

zwłaszcza

wyrażania emocji, potrzeb i impulsów;
zaburzenia

procesów

poznawczych

dotyczą głównie lub nawet wyłącznie
planowania i przewidywania.

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I

ZACHOWANIA

spowodowane chorobą,

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I

ZACHOWANIA

spowodowane chorobą,

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

KRYTERIA

• zmniejszona wytrwałość w realizowaniu zadań celowych,
• labilność emocjonalna, łatwe przechodzenie od

wesołkowatości (moria) do rozdrażnienia i wybuchów złości,

• dążenie do zaspokojenia potrzeb i popędów bez zważania

na obowiązujące normy,

• zaburzenia procesów poznawczych w postaci nadmiernej

podejrzliwości i/ lub nadmiernej koncentracji na jednym
(często abstrakcyjnym) temacie (typu “prawda czy fałsz”),

• zmiany tempa i zborności wypowiedzi - rozwlekłość,

lepkość, hipergrafia,

• zmiany zachowań seksualnych (nadpobudliwość lub

zmiana orientacji).

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I

ZACHOWANIA

spowodowane chorobą,

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

POSTACIE

ZESPÓŁ CZOŁOWY

• ze sklepistości: apatia, abulia (nastrój), labilność emocjonalna, brak

zaintereso-wań, braki uczuciowości wyższej, nieodpowiedzialność

• części podstawowej płata czołowego: znaczne obniżenie

uczuciowości wyższej (zanik taktu i przyzwoitości, ekscesy seksualne);
towarzyszy im pobudzenie psychoruchowe

ZESPÓŁ PO LEUKOTOMII

bezwolność i podporządkowanie, obojętność na otaczającą rzeczywistość

ZESPÓŁ SKRONIOWO-LIMBICZNY

niezdolność podejmowania decyzji, zdobywania nowych doświadczeń,
impul-sywność, brak dystansu, “przypadkowe” próby samobójcze, brak
motywacji

ZESPÓŁ SKRONIOWY

brak krytycyzmu, dysforia, upośledzenie życia uczuciowego, skłonnoś do

zalegania emocji, hiperseksualizm

Trwałe zmiany osobowości związane ze

stresem pourazowym − PTSD

Kryterium diagnostyczne

Uporczywe unikanie wszelkich bodźców
związanych z urazem (myśli, uczuć i
rozmów, aktywności, miejsc i ludzi).

Trwałe zmiany osobowości związane ze

stresem pourazowym − PTSD

Zmiany aspołeczne

• niezdolność

do

odczuwania

bliskości,

• poczucie odrzucenia i zranienia,
• drażliwość, wybuchy gniewu i złości,
• poczucie izolacji, wyobcowania
• poczucie pustki i beznadziejności

Trudności diagnostyczne

psychopatii

• Brak odniesienia do określonych teorii psychologicznych.
• Brak szeroko zakrojonych badań pozwalających na weryfikację

częstotliwości występowania zaburzeń.

• Nieefektywność narzędzi samoopisu.
• Brak

standaryzacji

i

obniżony

obiektywizm

metod

projekcyjnych, odniesienie pewnych zaburzeń do zachowania a
nie przeżyć.

• Trudności w uzyskaniu informacji od otoczenia.
• Ograniczenia możliwości obserwacji w naturalnych warunkach.
• Okresowe utajenie lub brak niektórych objawów.
• Nakładania się różnych zaburzeń.
• Zmienny obraz zaburzeń w toku życia.
• Umieszczenie określonych objawów na kontinuum.

PSYCHOPATIA –definicja

Termin pochodzący od niemieckiego psychiatry Kocha (1891)

Pospiszyl (1985):

Nieumiejętność nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi na

podstawie głębszych związków emocjonalnych i deficyt
lęku.

Brytyjska ustawa o zdrowiu psychicznym (1951, 1983):

Trwałe zaburzenie przejawiające się zachowaniem agresywnym

lub nieodpowiedzialnym (często w ekstremalnym nasileniu
lub formie), związane ze słabą kontrolą i impulsywnością.

Reber(2000):

Zaburzenie osobowości charakteryzujące się brakiem uczuć

moralnych, brakiem afektu i obniżonym poczuciem lęku
i/ lub winy w związku z popełnianiem wykroczeń

Przyczyny odstępowania od tego

pojęcia

• mylenie z innym, bez porównania szerszym znaczeniem

− „nieprawidłowy stan psychiczny o nieznanej
etiologii”,

• większa liczba czynników objętych tym pojęciem niż to

sugeruje definicja.

• zdecydowanie pejoratywne znaczenie przypisywane

zjawisku, (skłonność do etykietowania)

• generalizowanie (przypisywanie psychopatii wszystkim

osobom ujawniającym zachowania aspołeczne).

Różnicowanie psychopatii (badania

Gacono i Meloya z wykorzystaniem testu

Rorschacha i PCL-R)

• Przewaga kryteriów behawioralnych w ASPD i

równowaga

czynników

wewnętrznych

oraz

zewnętrznych w ocenie psychopatii

Ujawniane zaburzenia:

• mała potrzeba uczuć i zależności,
• deficyt lęku (rośnie z wiekiem),
• agresja,
• nieprawidłowa struktura osobowości i narcyzm.

Różnicowanie psychopatii (badania Gacono

i Meloya z wykorzystaniem testu Rorschacha i

PCL-R)

• powierzchowność reagowania, niekonwencjonalne

spostrzeganie, zniekształcenia myślenia, poczucie
bycia prześladowanym

• brak empatii, skłonność do emocjonalnego

wycofywania

się

a

zarazem

impulsywnego

ujawniania emocji, mechanizmy obronne typu
acting-out (wybuchowość),

• dystans, brak poszukiwania bliskości uczuciowej,

brak zainteresowania innymi ludźmi,

• niska samoocena sugerująca, że w tym wieku nie

wykształciła się jeszcze obrona narcystyczna.

DZIECI Z

ZABURZENIAMI

ZACHOWANIA

Różnicowanie psychopatii (badania Gacono

i Meloya z wykorzystaniem testu Rorschacha i

PCL-R)

• mała potrzeba uczuć, skłonność do wycofywania

emocjonalnego, a zarazem gwałtowne ujawnianie
emocji

• deficyt lęku,
• małe zainteresowanie innymi ludźmi, podwyższony

poziom wrogości, niechęć do współpracy z
otoczeniem, zaburzone relacje interpersonalne

• powierzchowność reagowania,
• ambitendencja

c.d.n.

MŁODZIEŻ Z

ZABURZENIAMI

ZACHOWANIA

Różnicowanie psychopatii (badania Gacono

i Meloya z wykorzystaniem testu Rorschacha i

PCL-R)


• częste zaburzenia samooceny (choć nie tak, jak u

dzieci) - zwłaszcza u dziewcząt, utrwalanie się
obrony narcystycznej -bardziej u chłopców,

• nieco bardziej adekwatne spostrzeganie niż u

dzieci, nieznaczne zaburzenia myślenia (większe
zaburzenia u chłopców), ale też myślenie
psychotyczne (20%), zaburzenia typu depresyjnego
(33% dziewcząt) i deficyt mechanizmów zaradczych
(25%)

• bierno-zależny typ funkcjonowania (zwłaszcza u

dziewcząt)

MŁODZIEŻ Z

ZABURZENIAMI

ZACHOWANIA – c. d.

Literatura zalecana

• Bilikiewicz i in (red.) Psychiatria. T. II.Wyd. Medyczne Urban &

Partner, Wrocław 2003.

• Gacono, C., Loving, J., & Bodholdt, R. The Rorschach and

psychopathy: Toward a more accurate understanding of the
research findings. Journal of Personality Assessment, 2001. Vol. 77
(1), s. 16-38.

• Gierowski ,J. K. Psychologiczne wyznaczniki przestępczości, w :

Psychologia, t. 3, red. Strelau, J.,Wyd. Gdańskie, Gdańsk, 2000,
s.710-729.

• Jakubik A. Zaburzenia osobowości. PZWL Warszawa 1997
• Pospiszyl, K. Psychopatia. PWN, W-wa 1985.
• Radochoński M. Osobowość antyspołeczna. Wydawnictwo WSP

Rzeszów 2000.

• Reber, A. Słownik Psychologii, Wyd. Naukowe Scholar, W-wa 2000.
• Rosenhan D. L., Seligman M. E. P. Psychpatologia. Wyd. PTP

Warszawa 1994.