KATEDRA GOTYCKA
Gotyk - styl w architekturze, rzeźbie i malarstwie, który powstał i rozwinął się w połowie 12 wieku we Francji i swoim zasięgiem objął zachodnio-chrześcijańską Europę.
Termin architektura gotycka odnosi się do stylu w architekturze europejskiej w okresie późnego średniowiecza, od około połowy 12 do początku 16 wieku.
Gotyk dzielimy zasadniczo się na trzy okresy (za wyjątkiem Anglii, gdzie jest inaczej rozdzielany),
Ich czas trwania jest różny dla poszczególnych państw – najbardziej widoczny podział jest we Francji, gdzie rozróżniamy:
gotyk wczesny
gotyk dojrzały, zwany promienistym, nazwa wzięła się od promienistego układu maswerków w rozetach
gotyk późny, zwany płomienistym, ponieważ w detalach stosowano kształt płomienia
Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrę. Architektura gotycka miała w zamierzeniu jej twórców odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga dlatego charakterystyczną cechą dla gotyckich kościołów jest ich ogrom i strzelistość.
W kościołach dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie.
Gotyckie kościoły były budowane niejednokrotnie przez dziesiątki lat. Zmieniająca się niekiedy sytuacja materialna fundatorów powodowała przerywanie budowy wież i wystroju elewacji. Dzieła kończono czasem po latach, w innej epoce i w innym stylu - stąd w wielu gotyckich kościołach wieże mają różną wysokość lub zupełnie się różnią, co widać na przykładzie Katedry w Chartres.
Przejdziemy teraz do omówienia elementów architektonicznych typowych dla katedry gotyckiej:
- W okresie gotyku najczęściej budowano kościoły na planie trójnawowej lub pięcionawowej bazyliki. Każda kolejna nawa była niższa od poprzedniej co miało na celu wpuszczenie do budynku jak najwięcej światła.
- System konstrukcji budowli był oparty na przyporach oraz łukach przyporowych w celu odciążenia budowli, co pozwoliło na niemal całkowite wyeliminowanie litej ściany, która została zastąpiona przez liczne okna wypełnione witrażami.
- Stosowano sklepienia krzyżowo-żebrowe oraz inne które się z niego rozwinęły czyli gwiaździste, kryształowe oraz siateczkowe. Powstały one poprzez podzielenie trójkątnych obszarów sklepienia krzyżowego na mniejsze trójkąty.
- Okna, portale i inne elementy zakończone łukami, głównie były to łuki ostre.
- Masywne filary stosowane w romanizmie zmieniły się w gotyku w okrągłe filary pokryte pękami służek. Filary zakończone głowicami bogato zdobionymi różnorodnymi formami liści. Na przedłużeniu służek rozpoczynały się żebra sklepienne.
- Część obciążeń przenoszonych przez żebra sklepienne przerzucono powyżej dachów na dobudowane z zewnątrz wieże zwieńczone ostro zakończonymi pinaklami.
- Okna oraz portale zwieńczone były trójkątnymi wimpergami.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
NOTRE DAME
Kolejnym przykładem gotyckiej katedry jest też katedra Notre-Dame w Paryżu -jedna z najbardziej znanych katedr na świecie, między innymi dzięki powieści Dzwonnik z Notre Dame francuskiego pisarza Viktora Hugo.
Wzniesiono ją na wyspie na rzece Sekwanie, zwanej Île de la Cité, na śladach dwóch kościołów powstałych jeszcze w 9 wieku. Budowa jej trwała prawie 170 lat.
Jest to kościół pięcionawowy z krótką nawą krzyżową, dość długim prezbiterium i podwójnym obejściem na półkolu.
Nad nawami bocznymi biegną obszerne empory (rodzaj galerii lub trybuny w kościołach, mającej na celu powiększenie powierzchni dla uczestników nabożeństwa lub stworzenie oddzielnego pomieszczenia, np. dla kobiet, zakonnic, dworu).
Całą szerokość fasady zajmują trzy portale, z czego środkowy jest najszerszy. Wyrzeźbiono na nim scenę Sądu Ostatecznego.
Zamiast kolumienek (jak to było w stylu romańskim) na cokołach lub wspornikach ustawiono figury zwieńczone baldachimami.
Lewy portal, poświęcony Matce Boskiej, pochodzi z ok. 1210 roku i przedstawia sceny z jej życia, Filar dzielący odrzwia ozdobiony jest figurą NMP z Dzieciątkiem, w górnych częściach widać m.in. Koronację Maryi. Łuk portalu wpisany jest w trójkątne obramowanie.
Prawy portal - portal św. Anny - powstał ok. roku 1220, ale zdobiący go ostrołukowy tympanon zawiera rzeźby sprzed 1180 roku, a więc najstarsze spośród wszystkich zachowanych w katedrze.
Środkowy, największy portal Sądu Ostatecznego, pochodzi z ok. 1220-1230, ale jedynie kilka fragmentów rzeźb (m.in. postać Chrystusa w górnej części tympanonu) pochodzi z I połowy XIII wieku, reszta to XIX-wieczna rekonstrukcja.
Nad środkowym portalem umieszczono rozetę rozświetlającą wnętrze świątyni.