Położenie:
Sudety leżą na południowym zachodzie Polski. Są to góry o średniej wysokości. Składają się z kilkunastu grup górskich oddzielonych od siebie przełęczami i rozległymi kotlinami.
Sudety dzielą się na:
najwyższe Sudety Zachodnie - najwyższy szczyt Śnieżka 1602 m n.p.m. w Karkonoszach
Sudety Środkowe - najwyższy szczyt Wielka Desztna 1115 m n.p.m. w Górach Orlickich po stronie czeskiej , a po polskiej stronie Orlica 1084 m n.p.m. również w Górach Orlickich
Sudety Wschodnie - najwyższy szczyt Pradziad 1492 m n.p.m. w Jesionikach, a po polskiej stronie Śnieżnik 1425 m n.p.m. w Masywie Śnieżnika.
Fazy rozwoju rzeźby Sudetów w trzeciorzędzie:
1. Paleogeńska powierzchnia zrównana;
2. Faza erozji wgłębnej spowodowana dźwiganiem Sudetów;
3. Faza rozwoju szerokich den dolinnych i zrównań podstokowych podczas spokoju tektonicznego w górnym oligocenie;
4. Faza erozji wgłębnej wywołanej nowym piętrzeniem Sudetów w środkowym miocenie;
5. Rozwój szerokich den dolinnych i niższego horyzontu zrównań podstokowych podczas spokoju tektonicznego w dolnym pliocenie;
6. Najmłodsze piętrzenie Sudetów w górnym pliocenie spowodowało rozcięcie współczesnymi erozyjnymi dolinami niższego horyzontu zrównań podstokowych.
Skały:
Długi okres kształtowania się gór wpłynął na różnorodność występujących tu skał. Skały magmowe głębinowe, np. granity, występują w Karkonoszach, skały magmowe wylewne, np. porfiry, w Górach Kamiennych, skały osadowe, np. piaskowce, w Górach Stołowych, a wapienie- w masywie Śnieżka. Różnorodność skał wpłynęła na zróżnicowanie form rzeźby Sudetów. Wierzchołki gór mają kształt kopół, a ich stoki są na ogół łagodne.
Ponad resztkami lasu i ponad kosodrzewiną wystają granitowe skałki. O ich fantastycznych kształtach świadczą nazwy: Pielgrzymi, Słonecznik, Końskie Łby, Rogacz.
Surowce:
Sudety i Przedgórze Sudeckie, zbudowane z różnorodnych skał, obfitują w złoża surowców mineralnych. W przeszłości eksploatowano tu rudy miedzi, cyny, złoto, srebro, rudy uranu, a do niedawna w okolicach Wałbrzycha- węgiel kamienny. Obecnie najważniejszym surowcem jest węgiel brunatny, wydobywany w okolicach Turoszowa oraz w graniczących z Polska obszarach Niemiec i Czech. Wydobywanie węgla brunatnego spowodowało znaczne przekształcenie rzeźby i odwodnienie obszarów znajdujących się w pobliżu kopalń. Obszar ten był nazwany „czarnym trójkątem Europy’’. Z powodu emisji szkodliwych zanieczyszczeń do atmosfery chorowały i obumierały lasy Sudetów, przede wszystkim Gór Izerskich i Karkonoszy. Obecnie, dzięki współpracy wszystkich zainteresowanych państw oraz pomocy finansowej za strony Unii Europejskiej, sytuacja w tym regionie znacznie się poprawiła.
Kamienie szlachetne i półszlachetne:
W Sudetach można w wielu miejscach (zwłaszcza w kamieniołomach, gdzie towarzyszą różnym skałom) natknąć się na kamienia szlachetne i półszlachetne. Występują zazwyczaj lokalnie i w niewielkich ilościach. Wiele z nich obecnie jest przebranych i bardzo rzadkich, przez co znalezienie ich przez zwykłego turystę graniczy z niemożliwością.
Agaty - występują na Pogórzu Kaczawskim, Pogórzu Izerskim, w Górach Kamiennych i Wałbrzyskich.
Chryzopraz - występuje na Przedgórzu Sudeckim w okolicach Ząbkowic Śląskich oraz po
południowo-zachodniej stronie Ślęży.
Fluoryt - występuje w Masywie Śnieżnika oraz we Wzgórzach Strzegomskich.
Granaty - występują w Karkonoszach, Górach Izerskich, oraz sporadycznie we Wzgórzach Strzegomskich i Górach Sowich
Kwarce (m.in. ametyst, kryształy górskie, kwarc dymny). Kwarce w dużej ilości występują w Górach Izerskich (Izerskie Garby) i na Przedgórzu Sudeckim. Ich różne i cenne odmiany występują lokalnie w okolicach Szklarskiej Poręby, na stokach Szrenicy i Masywu Śnieżnika, oraz w Górach Kaczawskich, Sowich i Kamiennych (ametyst), we Wzgórzach Strzegomskich (kwarc dymny), oraz we Wzgórzach Strzegomskich i Strzelińskich (kryształy górskie)
Opale - występują w okolicach Ząbkowic Śląskich (Szklary) oraz w Masywie Ślęży
Szmaragdy - sporadycznie występują (występowały) w Górach Sowich
Topazy - zdarzają się we Wzgórzach Strzegomskich i na Pogórzu Izerskim.
Karkonosze:
Największym i najbardziej znanym masywem górskim Sudetów są granitowe Karkonosze. Ciągną się one na przestrzeni około 36 km, od Przełęczy Szklarskiej aż po Przełęcz Kowarską. Grzbiet karkonoski wzniesiony około 1400 m n.p.m. jest lekko falisty, miejscami prawie płaski, pokryty torfowiskami i trawą. Jedynie we wschodniej części tego wału, na granicy posko-czeskiej, wznosi się większy pagór w kształcie ściętego stożka, pokryty rumowiskiem skalnych łupków krystalicznych. Jest to Śnieżka(1602 m n.p.m.) ze schroniskami czeskim i polskim oraz stacja meteorologiczną na szczycie.
Śnieżka:
Śnieżka – najwyższy szczyt w Karkonoszach (1602m n.p.m.) i jednocześnie w całych Sudetach, a także najwyższy szczyt Republiki Czeskiej i Śląska. Położona na granicy polsko-czeskiej, góruje nad Kotliną Jeleniogórską, wystając 200 metrów ponad Równię pod Śnieżką. Należy do Korony Gór Polskich i Korony Europy. Nazwa Śnieżka pochodzi z XIX wieku i wzięła się od przymiotnika śnieżna, czyli pokryta śniegiem. Jest uznawana za najbardziej charakterystyczny szczyt Karkonoszy.
Górskie potoki:
Ze stromych stoków Karkonoszy spływają bystre potoki. Czasem tworzą się na nich wodospady. Największy wodospad Kamieńczyka ma 27 metrów wysokości. W Sudetach klimat jest ostrzejszy niż na Nizinie Śląskiej. Wraz z wysokością zmienia się także roślinność. Niższe partie gór i kotliny śródgórskie porośnięte są lasem iglastym, który wyżej przechodzi w kosodrzewinę. Na grzbietach i wierzchołkach gór występują łąki wysokogórskie. U góry na stokach, w zagłębieniach, powstały jeziora górskie, zwane tu, podobnie jak w Tatrach, stawami. Do większych jezior należą: Mały i Wielki Staw oraz Śnieżne Stawki.
Piętra roślinności:
Stoki w górnej części pokryte są kosodrzewiną, która rośnie tu niżej niż w Tatrach. Poniżej kosodrzewiny występuje las. Jest to przeważnie las świerkowy, który ostatnio zamiera na skutek silnego zanieczyszczenia powietrza.
Zwierzęta
W Sudetach nie występują już od początków XVIII w. duże drapieżniki, kiedy zostały doszczętnie wybite, a zbyt mała powierzchnia lasów nie pozwala na ich introdukcję. Wyginęły niedźwiedzie, wilki, rysie, żbiki, oraz wydry i bobry. Masowo natomiast występują w tutejszych lasach jelenie, sarny, małe drapieżniki. Można także spotkać dziki. Po upadku przemysłu powracają ptaki, oraz na nowo w strumieniach i potokach pojawiają się ryby. Ich obecność związana jest z odtwarzaniem się całego ekosystemu, w których istnieje reprezentacja owadów, małych ssaków i innych. W jaskiniach, tunelach i kamieniołomach gnieżdżą się nietoperze. Świetnie także się przyjęła populacja korsykańskiego barana górskiego - muflona, który występuje w Karkonoszach, Górach Sowich, Pogórzu Wałbrzyskim, Kaczawskim i w Górach Bystrzyckich. W Masywie Śnieżnika żyją też kozice, które przywędrowały tu (prawdopodobnie za pomocą człowieka) ze Słowacji. Z niewymienionych ssaków żyją tu borsuki (Masyw Śnieżnika), lisy, kuny, łasice i wiewiórki (rude i czarne). Ponadto istnieje bogata reprezentacja myszy, ryjówek, nornic. Z ptaków drapieżnych występują jastrzębie, pustułki, na pogórzu i przedgórzu myszołów, a także orzeł bielik, który zagnieździł się na nowo pod koniec lat 90-ych XX w. w Karkonoszach.
Uzdrowiska
Leżące dziś w obrębie Jeleniej Góry Cieplice Śląskie Zdrój są znanym uzdrowiskiem, najstarszym na ziemiach polskich. Z ośmiu źródeł bije tu woda o temperaturze od 20° do 41°C. Takie wody nazywamy cieplicami lub termami. Ponadto w Cieplicach występują wody mineralne i borowiny, czyli lecznicze torfy. Dlatego powstały tu sanatoria i zakład przyrodoleczniczy. Leczy się nim stany pourazowe oraz choroby reumatyczne.
Zabytki Ziemi Kłodzkiej:
Sudety i Przedgórze Sudeckie, leżące na pograniczu ziem śląskich, były narażone na częste najazdy za strony sąsiadów. Aby zagrodzić wrogom drogę do wnętrza kraju, książęta śląscy z rodu Piastów budowali tu zamki obronne. Tak np. w okresie panowania książąt świdnicko-jaworskich (II połowa XIII wieku i I połowa XIV wieku) powstało około 60 zamków. Ruiny wielu z nich przetrwały do naszych czasów, świadcząc o wysokim kunszcie ówczesnych budowli