Środki probacyjne w praktyce resocjalizacyjnej
Środki probacyjne - łączą się z poddaniem sprawcy próbie. Czasem stosuje się je dając szansę przestępcy, co do którego możemy przypuszczać, że pomimo nie ukarania nie powróci do kolizji z prawem. Środek probacyjny służy resocjalizacji uznanego winnym zarzucanego mu czynu, zazwyczaj stosowany wobec osób zagrożonych lub skazanych na karę pozbawienia wolności. Środki probacyjne można zastosować ,tylko wobec tych przestępców w stosunku do których istnieje duża szansa, duże prawdopodobieństwo na ich resocjalizacje, bez potrzeby osadzania ich w zakładach karnych. Środki probacyjne wyrażają zaufanie prawa karnego do człowieka, i jednocześnie wymagają od przestępcy konkretnej poprawy.
W polskim prawie karnym wyróżnia się następujące postacie środków probacyjnych:
warunkowe umorzenie postępowania
warunkowe zawieszenie kary
warunkowe przedterminowe zwolnienie
Istota każdej z nich polega na rezygnacji ze skazania i kary w przypadku warunkowego umorzenia postępowania, z wykonania orzeczonej kary w przypadku warunkowego skazania czy z odbycia części kary w przypadku warunkowego zwolnienia oraz na nałożeniu na sprawcę obowiązków próby i poddanie go dozorowi kuratora”. Środki probacyjne można zastosować wobec tylko tych przestępców, w stosunku do których istnieje duża szansa na, duże prawdopodobieństwo na resocjalizacje, bez potrzeby osadzania ich w zakładach karnych.
W przypadku młodocianych wybiera się środki probacji ponieważ uwiezienie jest działaniem zbyt restryktywnym.
Warunkowe umorzenie postępowania:
Polega na rezygnacji ze skazania i kary wobec sprawcy uznanego winnym przestępstwa. Nie jest to uwolnienie od wolności lecz swoisty środek karny, o czym przesądza oparcie orzeczenia na stwierdzeniu winy sprawcy i nałożeniu na niego obowiązków próby przewidzianym w k.k. Przesłanki, czyli warunki stosowania tej instytucji, określa art. 66 k.k. Wiążą się one z popełnionym czynem i osobą sprawcy a także, jego stosunkiem do pokrzywdzonego.
Przesłanki te stanowią:
zagrożenie czynu karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności,
wina sprawcy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są znaczne,
brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępczości i jego okoliczności,
sprawca nie był dotąd karany za przestępstwo umyślne,
występuje pozytywna prognoza, wyrażająca się w przekonaniu, że pomimo warunkowego umorzenia sprawca, nie popełni ponownie przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.
Jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę, albo zawarto ugodę obejmującą swą treścią naprawienie wyrządzonej szkody, warunkowe umorzenie dopuszczalne jest w szerszym zakresie a mianowicie w sprawach zagrożonych karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Kodeks postępowania karnego z 1969 r. upoważniał nie tylko sąd, lecz również prokuratora do stosowania warunkowego umorzenia postępowania. Kompetencja prokuratora od wprowadzenia tej instytucji byłą jednak kwestionowana. W doktrynie przeważał pogląd, że prawo do stosowania warunkowego umorzenia powinien mieć tylko sąd, albowiem decyzja ta opiera się na stwierdzeniu winy i określeniu konsekwencji prawnych popełnienia przestępstwa, co należy do zakresu wymiaru sprawiedliwości. Warunkowe umorzenie na wczesnym etapie postępowania karnego jest bardziej korzystne dla oskarżonego gdyż unika stygmatyzacyjnych następstw publicznego oskarżenia.
Zgodnie z art. 366 k.p.k. prokurator, gdy są spełnione przesłanki owej instytucji, może zamiast aktu oskarżenia skierować do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania . Sąd rozpoznaje ten wniosek, na posiedzeniu przed rozprawą, orzekając o warunkowym umorzeniu w formie wyroku, w tym że może uzależnić wydanie takiego wyroku od porozumienia oskarżonego z pokrzywdzonym, co do naprawienia wyrządzonej mu szkody. Jeżeli nie ma podstaw do wydania orzeczenia o warunkowym umorzeniu na posiedzeniu, sprawa podlega rozpoznaniu na rozprawie, przy czym jest możliwe że w wyniku rozprawy, sąd wyda wyrok o warunkowym umorzeniu postępowania.
Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Należy podkreślić że nałożenie obowiązku naprawienia przez sprawcę wyrządzonej szkody w całości lub w części jest obligatoryjne. Ustawodawcy chodziło o to aby warunkowe umorzenie nie było kojarzone z uwolnieniem od odpowiedzialności, a także o uwzględnienie interesów pokrzywdzonego przestępstwem.
Katalog obowiązków jakie można nałożyć na sprawce w ramach warunkowego umorzenia, oprócz obowiązku naprawienia szkody obejmuje:
informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby;
przeproszenie pokrzywdzonego;
wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymania innej osoby
świadczenie pieniężne
zakaz prowadzenia pojazdów na okres od roku do 2 lat (dotyczy sprawców występków prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego a także spowodowania wypadu komunikacyjnego)
W celu zwiększenia oddziaływania i kontroli nad sprawcą wobec którego orzeczono warunkowe umorzenie postępowania, można go poddać dozorowi kuratora sądowego albo osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym .Zadaniem dozoru jest kontrola nad przestrzeganiem przez sprawcę porządku prawnego, wykonywaniem nałożonych obowiązków próby, a także udzielenie sprawcy niezbędnej pomocy, zaleceń i rad których celem jest oddziaływanie wychowawcze.
Skutki prawne warunkowego umorzenia postępowania uzależnione są od przebiegu okresu próby, a w szczególności od tego czy sprawca w tym czasie przestrzegał porządku prawnego i wykonywał nałożone obowiązki, orzeczony środek karny , jak również polecenia kuratora lub instytucji albo organizacji sprawującej dozór.
Sąd podejmuje postępowanie karne jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślnie, za które został prawomocnie skazany, natomiast sąd może podjąć postępowanie karne gdy sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy popełnił inne- niż wskazane przestępstwo albo uchyla się od dozoru wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonego środka karnego.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary:
Podstawową przesłanką wykonania kary jest pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sądu że pomimo nie wykonania orzeczonej kary, sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa . Prognoza ta opierać się ma na ocenie właściwości i warunków osobistych ,sprawcy, dotychczasowego jego sposobu życia oraz zachowania się po popełnieniu przestępstwa. Warunkowe zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się wyroku. W przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności okres ten wynosi od 2 do 5 lat, a w stosunku do młodocianych i recydywistów wielokrotnych- od 3 do 5 lat . W przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności oraz grzywny okres próby jest krótszy i wynosi od roku do 3 lat. Zawieszając kare ograniczenia wolności można orzec grzywnę.
W ramach warunkowego zawieszenia można na sprawce nałożyć obowiązki próby wymienione w art. 72& 1 k.k. ich katalog obejmuje:
informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby
przeproszenie pokrzywdzonego
wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymaniu innej osoby
wykonywanie pracy zarobkowej lub podjęcie nauki , przygotowanie się do zawodu
podtrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających.
poddanie się leczeniu odwykowemu lub rehabilitacyjnemu
powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach
inne postępowanie w okresie próby jeżeli może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa
Sąd może również zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części wyrządzonej szkody albo do uiszczenia świadczenia pieniężnego.
Zawieszając karę pozbawienia wolności sąd może oddać skazanego pod dozór. Dozór sprawuje kurator sądowy, lub osoba godna zaufania , stowarzyszenia , instytucje lub organizacje społeczne. Istotą warunkowego skazania jest uzależnienie skutków prawnych od przebiegu okresu próby i jej wyników. Pozytywny wynik próby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Przyjmuję się że próba jest udana Negatywny wynik próby oznacza naruszenia jej warunków lub dopuszczenia się nowego przestępstwa.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie:
Związane z kara pozbawienia wolności zaliczane jest do instytucji probacyjnych. Jego istota polega na poddaniu sprawcy przestępstwa próbie, oraz skróceniu okresu pobytu skazanego w jednostce penitencjarnej. Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest więc warunkową rezygnacją z wykonania części orzeczonej kary pozbawienia wolności i poddaniem sprawcy procesowi resocjalizacji w warunkach kontrolowanej wolności. Przesłanką merytoryczną warunkowego przedterminowego zwolnienia jest pozytywna prognoza oparta na ocenie właściwości i warunków osobistych skazanego, jego sposobu życia przed i po popełnieniu przestępstwa a przede wszystkim zachowania się w toku odbywania kary. O warunkowym przedterminowym zwolnieniu orzeka sąd penitencjarny, na wniosek skazanego lub jego obrońcy, dyrektora zakładu karnego lub sadowego kuratora zawodowego.
Ogólną przesłanką jest odbycie przez skazanego połowy kary, nie mniej jednak niż 6 miesięcy. Oznacza to że krótkie kary w ogóle nie podlegają działaniu tej instytucji. Inne przesłanki warunkowego zwolnienia na kary najsurowsze:
Skazanego na kare 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnic po odbyciu 15 lat kary natomiast skazanego na kare dożywotniego pozbawienia wolności dopiero po upływie 25 lat. Warunkowe przedterminowe zwolnienie następuje na okres próby. W zasadzie stanowi go czas pozostały do odbycia kary przy czym nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat. Dłuższy dziesięcioletni okres próby przewidziany jest dla skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności, którzy mogą wyjątkowo być zwolnieni po 25 latach.
Kodeks karny normuje prawo skazanego do zwrócenia się o pomoc kuratorom, jak również zapewnienia mu w miarę możliwości pomocy w uzyskaniu zatrudnienia i zakwaterowania po zwolnieniu. Odwołanie warunkowego umorzenia jest obligatoryjne, fakultatywne (w zależności od oceny sądu).